Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1954, Blaðsíða 10

622
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
í öðru innra borðinu eru beizlis-
stangir, ádrættir, kúlur og fleira
skraut af beizlum — um stangirn-
ar sérílagi er það að segja, að gerð-
irnar eru fjöldamargar; flestar eru
úr kopar en sumar líka úr járni og
jafnvel horni; sumar eru ærið
fornlegar, en þó sennilega engar
frá hinni eiginlegu fornöld, því að
þá riðu menn við hringabeizli, en
fleiri af þeim erú frá miðöldum og
svo áfram, þær yngstu sjálfsagt
frá síðustu öld. í hinu borðinu eru
fyrst ístöð úr járni, margar gerðir
og mörg jarðfundin. Því miður er
að svo stöddu ógerningur að tíma-
setja ístöð, en fullyrða má, að ýms
þeirra, sem hér eru sýnd, séu frá
því snemma á miðöldum. — Um
skeifur, sem þarna eru líka, gildir
hið sama og um ístöðin — og þó
öllu fremur —að ógerlegt er að
tímasetja þær. Fornar skeifur eru
alltaf öðru hvoru að finnast hér og
þar á víðavangi, og eru þær tals-
vert breytilegar að gerð, einkum
að því er snertir gatafjölda, fjór-
boraðar virðast hafa verið algeng-
astar fyrrum, en fimmboraðar og
sexboraðar eru heldur ekki óal-
gengar, en það segir í rauninni
ekkert um aldurinn, því að allar
gerðir geta hafa verið til samtímis;
þó er ástæða til að ætla, að hinar
sexboruðu séu að öllum jafnaði
yngstar. Aldurinn verður því að
liggja milli hluta að svo stöddu, en
geta má þess, að svo virðist, sem
járning hesta hafi verið óþekkt hér
í fornöld og siðurinn ekki borizt
hingað fyrr en á 11. öld.
Fyrir innan sýniborðin stendur
gömul „taurúlla" frá Odda; er hún
af algengri gerð og lík þeim, sem
enn eru í notkun hér og þar í Dan-
mörku, enda munu „taurúllur“ hér
vera þaðan komnar í fyrstu. — Þar
fyrir innan stendur á gólfinu stein-
ker nokkuð stórt, höggvið úr hruf-
óttum steini. Er það fundið á
Möðruvöllum í Hörgárdal, og er
talið líklegast, að það hafi verið
keituker. — Innst á gólfinu er
handkvörn af sömu gerð og notað-
ar hafa verið víða á bæum líklega
allt frá grárri forneskju og fram
um síðustu aldamót, og á stöku
stað ef til vill lengur. Steinarnir
eru höggnir úr hraungrýti. Undir
kvörninni stendur rennd tréskál
eins og þær, sem korn var tekið í
til mölunar, og mjölinu svo sópað
í úr kvarnarstokknum, er lokið var
mölun.
í horninu að austanverðu við
innganginn eru nokkur áhöld frá
meltekju í Skaftafellssýslu; er þar
fyrst handkvörn fremur lítil og
fornfáleg, sem melkorn var malað
í, þá er „flátta", eins konar motta
fest saman úr melstöngum og höfð
undir, er melkorn var þreskt; þá
eru tvær sigðir, sem melurinn var
skorinn með, þá svokallað „drift-
artrog“; er það lítið trog með hand-
föngum, sem kornið hefur verið
„driftað“ (hreinsað) í og loks í
glerkassa sýnishorn af melkorni,
óhreinsuðu, í einu hólfi, „tini“, þ. e.
hreinsað korn í öðru og í því þriðja
mjöl úr melkorni. Fyrrum var mel-
kornið talsvert notað til manneld-
is, blandað í brauð og grauta, í
Skaftafellssýslum og sennilega víð-
ar, þar sem melur óx. Nú er því
hætt, og hefur meltekja þá lagzt
niður, og eru líklega fáir á lífi,
sem þekkja þá búskapargrein af
eigin raun. En í bókinni „íslenzkir
þjóðhættir“, bls. 95—99 er mjög
greinagóð lýsing á meltekju og
þeim margháttuðu störfum, er
henni voru samfara, þar til mel-
kornið var orðið að mjöli til mann-
eldis.
Fremst á austurvegg eru fest
nokkur þau tæki, sem ómissandi
voru til vetrarferða, og má þar
fyrst nefna hin ágætu þing, brodd-
stafina. Fremstur er þar mikill
broddur úr „atgeirsstaf11, en „at-
geirsstafir“ eru oft nefndir í ís-
lenzkum þjóðsögum, einkum í
sambandi við útilegumenn, og er
svo að heyra, að bæði þeir og
reyndar líka aðrir, sem við þá
þurftu að fást, hafi haft mikið dá-
læti á slíkum stöfum til að ganga
við og bregða fyrir sig til mann-
víga, er svo bar undir, og víst er
að broddur sá, sem hér er, hefði
vel mátt verða mannsbani, þegar
hann var í sterkri stöng og í hönd-
um áræðins manns. Hann er smíð-
aður í líkingu við fjaðraspjót vík-
ingaaldarinnar og hefur staðið fulla
22 cm fram úr stönginni — en ef
til vill hefur hann verið í vatna-
stöng, sem menn höfðu til að kanna
hin viðsjálu stórvötn með er þau
voru riðin. — Þá má sjá þarna
„veðra-broddstaf“, en „veðrarnir“
eru járnfjaðrir, sem reknar eru inn
með broddinum á fjóra vegu og
endarnir vafðir upp í margfalda
hringa og er nafnið sjálfsagt kom-
ið af því, en „veðr“ er fornt orð,
sem þýðir hrútur. — Þá eru þarna
íslenzk eikarskíði og nokkrar gerð-
ir af mannbroddum, tréskautar
með stálmeiðum undir eins og þeir,
sem hér voru algengir til skamms
tíma, og ísleggir; eru það hross-
leggir og sléttaður á flötur, svo að
þeir geti skriðið á ís, og festar í
reimar til að binda á fæturna. ís-
leggir eru sennilega elzta gerð
skauta, sem hér hefur þekkzt, og
hafa fyrrum verið algengir um öll
Norðurlönd. Hefur það engan veg-
inn talizt ónýt íþrótt að kunna vel
á ísleggjum, eins og sjá má af sögu
Sigurðar Jórsalafara og mannjafn-
aðarsennu þeirra bræðra Eysteins
og Sigurðar. Hér hafa þeir ekki
lagzt af með öllu fyrr en í byrjun
þessarar aldar, er hinir fullkomn-
ari járn- og stálskautar — og rýmri
fjárhagur — hafa útrýmt þeim.
Neðst hanga tvennar þrúgur, sem
notaðar voru til að ganga á í lausa-
snjó. Er það fremur ófimlegur fóta-
búnaður, gerður úr ósútuðum ól-