Lesbók Morgunblaðsins - 10.03.1946, Blaðsíða 11

LESRÓK MORGUNBLAÐSINS
V.MÉW^ ♦!> ■ fi* *
103
NÝUNGAR
[ KL/EÐAGERÐ
Eítir Lloyd Stouffer
ELSTI DÚKUR, sem menn
þekkja, er ofurlítil ljereftspjatla úr
líkklæði, sem vafið var utan um
egypska múmmíu, 4000 árum áð-
ur en Kristur fæddist. Þessi ljer-
eftspjatla hefir verið gerð á sama
hátt eins og dúkar eru gerðir enn
í dag, efnið hefir verið kembt og(
spunnið og síðan ofið í vefstól.
Dúkar hafa aldrei verið framleidd
ir á annan hátt, þangað til nú fyr-
ir skemstu að ný aðferð er komin
til sögunnar.
í öndverðum október 1945 var
jeg staddur í Chicopec-verksmiðj-
unum í Milltown í New Jersey og
horfði á vjelar, þar sem bómull
var látin í annan endan, en út úr
hinum kom klæði, sem hvorki
hafði verið spunnið nje ofið. Þessi
. verksmiðja og aðrar slíkar munu
hafa framleitt rúmlega 2 miljónir
metra af slíkum dúkum á þessu ári.
Hjer er um að ræða algjörlega
nýa og frumlega aðferð við klæða
gerð — fyrsta breytingin, sem þar
hefir orðið á um 6000 ára skeið. Og
það er líklegt að hún valdi enn
meiri byltingu í framleiðslu held-
ur en sjálfvirki vefstóllinn gerði
á sinni tíð. Nú munu vera 6193
klæðaverksmiðjur í Bandaríkjun-
um, með 26,5 miljónir spunasnælda
og 470,000 vefstólum. Með þessari
nýu aðferð er mest af þessu orðið
úrelt, því að hinar gömlu klæða-
verksmiðjur geta ekki kept við
þær nýu.
Með gömlu aðferðinni er það
snúðurinn, sem heldur hárinu
saman, en nýa aðferðin notar sjer-
stakt lím eða kvoðu til þess.
í vjelunum í Chicopec er bómull
in kembd í stóra samhangandi
kembu, sem er um einn meter á
breidd og 7 mm. á þykt. Þessi
kemba fer svo undir kefli sem
þjappar henni saman svo að hún
verður ekki þykkri en venjulegur
dúkur, og jafnframt er borið lím í
hana. Um leið er hægt að lita dúk-
inn eftir vi]d og setja í hann randir
eða víindi, eftir því sem menn vilja.
Alt er það gert með sjerstökum
völturum í vjelinni sjálfri.
Síðan er dúkurinn þurkaður á
heitum völturum og síðan vafinn
upp á kefli, og er þá tilbúinn.
Þannig er bómullinni á svipstundu
breytt í tilbúna voð.
Þessir nýu dúkar, sem hvorki
eru úr garni nje ofnir, verða miklu
ódýrari en aðrir dúkar, bæði vegna
þess að mikil vinna sparast, og eins
vegna hins að langt um minna efni
fer í þá. Úr einu kg. af bómull
fæst þrisvar sinnum lengra klæði
heldur en með eldri aðferðinni.
Nýa klæðið er alveg sljett og
mjúkt viðkomu, en ofnir dúkar
eru venjulega snarpir, enda þótt
þeir sjeu þjett ofnir.
Jeg skoðaði „Masslinu“-hand-
kjæðadregil úr vjelinni í Chicopec-
Að útliti líkist hann mest þunnu
hvítu flónel og var jafn voðfeldur.
Hann dró í sig vætu á svipstundu,
eins og þerriblað. en það hafði
engin áhrif á styrkleik hans að
vökna.
Framleiðslan þarna er altaf að
aukast, en fullnægir þó hvergi
nærri eftirspurninni. Sem stendur.
er þessi óofni dúkur mest notaður
í handdúka fyrir tannlækna, blæj-
ur, mjólkursíur og alls konar fóð-
ur. Víða kemur hann í staðinn fyr-
ir pappír, því að það er miklu
skemtilegra að fara með hann held
ur en pappír. og svo þolir hann
vætu, sem pappír þolir ekki. Og
hann er líka ódýrari en pappír.
Bráðum fáum við bómullarmunn-
dúka, handklæði og gluggatjöld,
sem verða svo ódýr, að það borgar
sig að fleygja þeim eftir notkun.
Chicopice-verksmiðjan hefir þegar
framleitt þúsundir af barnablæj-
um, sem eru ódýrari en þvottur á
notaðri blæju kostar.
Enn sem komið er eru hinir nýu
dúkar ekki nógu sterkir til þess að
nota þá í skyrtur og rúmlök. Þeir
eru sterkir á annan veginn, en
rifna auðveldlega á þann veginn
sem bómullarhárin liggja. En nú er
verið að ráða bót á þessu með því
að leggja þræðina í kross (eins og
trje í krossvið) og vantar nú að
eins vjelarnar til að vinna þannig
gerða dúka í stórum stíl.
í Kendall-verksmiðjunum í
Massachusetts sá jeg dúka, sem
framleiddir voru á annan veg, og
hægt að gera úr þeim fatnað án
þess að nota nál og þráð.
Kendall kembir saman bómull
og tægjur, sem gerðar eru úr lími.
Dúkur úr þessu getur orðið næfur-
þunnur, eins og silkipappír. Vegna
límsins, sem í honum er, er haégt
að skeyta haon saman með hita og
fargi í staðinn fyrir að sauma
hann saman. Sú kemur tíðin, að
húsmæður þurfa ekki á saumavjel
um að halda. Þær „sauma“ kjól-
ana sína með „krullujárni11!
Þessi aðferð, að framleiða óofna
dúka, er aðeins sýnishorn af þeim
framförum, sem nú eru að verða
á þessu sviði.
Á einum stað sýndu menn mjer
tvo ullarsokka af sömu stærð. Það
var enginn sjónarmunur á þeim,
en í ullina á öðrum hafði verið sett