Lesbók Morgunblaðsins - 10.03.1946, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
97
- UP
Höfundur þessarar greinar er
Wolfgangi Langewiesche, flug
maður og rithöfundur. Hann
gerir hjer grein fyrir því
hvernig ýms snögg veðrabrigði
verða.
GUSTUR fer milli húsaraðanna,
Slitur af gömlu dagblaði sveifl-
ast úr göturæsinu upp á gangstjett
ina, tekst svo á loft og skrúfar sig
hærra og hærra, þangað til það er
komið á móts við þakskegg hús-
anna. Þar sveimar það flatt í loft-
inu dálitla stund og svífur svo upp
fyrir húsin og hverfur. Fyrir svo
sem einum mannsaldri hefði þetta
verið talinn mjög ómerkilegur at-
burður, en hann er það ekki nú, á
dögum fluglistarinnar.
Þcssi einfaldi og hversdagslegi
atburður, er gott dæmi um einn af
eiginleikum loftsins. Það eru sem
sje til vindar, sem ekki blása úr
neinni átt. hvorki frá suðri nje
norðri, hvorki frá austri nje vcstri,
heldur bcint upp í loft.
Þessir uppvindar eru lausn á
mörgum gátum, sem menn hafa
verið að glíma við. Hvcrnig stend
ur t. d. á því að örn eða mávur
geta svifið tímunum saman á út-
þöndum vængjum, án þess að
hreyfa þá? Svarið er, að fuglarn-
ir eru þar sem uppvindur blæs,
og láta hann bera sig alveg eins og
pappirsblaðið barst upp á milli
húsanna. Uppvindarnir eru líka
ráðningin á \þeirri gátu, hvernig
hægt er að komast hátt i loft upp
á svifflugu, sem ekki cr annað
en eftirliking á fugli með útþanda
vængi.
Uppvfndarnir hafa einnig mikla
þýðingu fyrir veðráttuna. Þeir
gefa, skýringu á því hvernig á því
stendur, að stundum er heiðskírt,
stundum dimmviðri og stimdum
PVINDAR -
rigning. Þeir skapa skýin, sjerstak
lega þau þykku, hvítu ský, sem oft
sjást hnyklast á loftinu seinni
hluta dags á sumrin. Og þrumuv.
er ekki annað en óvenju æstur upp
vindur; regn og hagl. þrumur og
eldingar er ekki annað en afleið-
ingar af þessum lóðrjetta stormi.
Uppvindarnir orsakast af hita.
Á einhverjum stað hitnar loftið
og leitar upp á við. Þjer hafið sjálf
sagt sjeð tíbrá á sólheitum sumar
degi. Þetta er ekki annað en ótal
heitar loftbólur, sem stíga upp frá
heitri jörðinni, sjerstaklega þar
sem sendið er. Og þær cru undir-
rót uppvindanna. ,
Á slíkum sumar sólskinsdögum
þegar loftstraumurinn er sem
mestur beint upp. mundu slíkir
uppvindar. ef þeir væru sýnilegir.
líta út eins og margra kílómetra
háir stólpar á víð og dreif eða
cins og ógurlcgir trjástofnar í gisn
um skógi. Einn cr máske beint
upp af borg, þar sem hann sogar
til sín heita loftið a£ malbikuðum
götum og húsaþökum; annar rís
máske beint upp af sólbökuðum
klcttum; hinn þriðji upp af sand-
fláka. Hver sá staður, sem tekur
betur við sólarhitagjeislunum en
aðrir staðir, kemur af stað slíkum
uppvindi. Þcssir vindar ná aldrei
yfir stórt svæði, heldur eru þeir
tiltölulega grannir loftstrókar og
vindhraðinn er mikill.
Þegar flugvjelar detta.
Á slíkum sólskinsdögum lenda
flugvjelar í mörgum slíkum strók
um. Farþegunum finst þá að flug-
vjelin verði fyrir höggi að neðan.
En þegar ílugvjelin kemur út úr
stroknum og loftstraumurinn
hverfur skyndilega, er það alveg
eins og hún ætlí að hrapa. Þetta
hefir verið kallað „tómloft“ eða
„loftgöt“.
Það má segja að í gufuhvolfinu
sje reglubundnar lofthræringar,
og af þeim stafar það, að oft á
mánuði koma kaldir loftstraumar
frá pólnum inn yfir löndin, þar
sem áður hefir verið sól og sum-
ar og loftið því heitt. Kalda loftið
hlýnar þar sem það fer yfir jörð-
ina og afleiðingin verður sú að
margir uppvindar myndast. Á slík
um dögum er einkennilegt að
horfa á reyk upp úr verksmiðjum.
í stað þess að spinna sig þráðbeint
upp í loftið, slitnar hann sundur
í smágiefsur, sem verða eins og!
hnettir og stíga upp í háloftin.
Yegna þessa er oft bjapt yfir
verksmiðjuborgum á slíkum dög-
um, þótt reykurinn sje engu minni
en endranær. þess vegna cr
oft svalt þótt bjart sje veður.
Á hinn bóginn kemur það líka
fyrir, að heitur loftstraumur leit-
ar norður á bóginn. Það loít, sem
næst er jörðu. kólnar, verður
þyngra cn hitt og staðnæmist.
Þá myndast engir uppvindar. Á
slíkum dögum slær reyknum nið-
ur, svo að borgirnar íyllast af
honum. Þá legst bensínsvækjan af
bifreiðunum niður að götu. Það
er oftast slíkt loflslag sem vcldur
hinni illræmdu Lundúnaþoku.
Hemlar í loftinu. t
Þegar jörðin er heit, en loftið
niður við hana kalt, myndast upp
vindar. En svo er máske enn
hlýrra loft hærra uppi, og þá stað
næmast uppvindarnir við það.
Þetta kallast öfugstreymi, því að
venjan er sú að loftið kólnar
meira og meira eftir 'því sem
hærra dregur. Það er þetta öfug-
streymi, sem mest áhrif hefir á