Dagblaðið Vísir - DV - 29.01.2001, Blaðsíða 15

15
MÁNUDAGUR 29. JANÚAR 2001
PV_____________________________________________________________________________________________Menning
Listin er ékkert punt
Annað tveggja var Islenska „nýja málverk-
ið“ bara svona kröftugt, djarft og brýnt, eða
þá að nýja málverkið í nútíð er svona dauft og
lítið afgerandi. Altént tekst gamla nýja mál-
verkinu enn að ögra og ganga nærri áhorf-
andanum, a.m.k. hvað varðar vinnubrögð og
efnivið, sjá verkin í eign Nýlistasafnsins sem
Guðmundur Oddur hefur nú tekið til fremur
handahófskenndrar upphengingar í sölum
safnsins undir yfirskriftinni „Gullströndin -
andar hún enn?“ Þar er hvorki reynt að fegra
boðskap verkanna né frágang þeirra, enda
var hann hluti af boðskapnum sem gæti hljóð-
að einhvern veginn i þessa veru: Myndverkið
er hrá og milliliðalaus tilfinningasprenging
sem ekki þarfnast striga og olíulitar; grófustu
blýantar og plastmálning duga vel. Sjálf verk-
in taka sig best út á húsveggjum, á afgangs-
pappír og úrgangspappa, alls staðar þar sem
lífið gengur sinn vanagang. Eða eins og datt
út úr einum eldhuganum: „Listin er ekkert
punt heldur aggressjón og minnisvarði um líf-
ið.“
Síðan er ósvarað þeirri spumingu hvers
vegna þessi tilfinningaprenging á sér stað í
listinni hér uppi á íslandi á fyrri helmingi ní-
unda áratugarins. Að vísu var töluverð
óþreyja í loftinu, sjá pönktónlistina sem skók
rafta á ólíklegustu stöðum, myndlistarmenn
voru þreyttir á þeirri tilfmningalegu bælingu
sem fylgdi konseptlistinni á áttunda áratugn-
um, auk þess sem aðstæður í þjóðfélaginu, til
dæmis uppgangur purkunarlausrar auð-
hyggju skerptu pólitískar andstæður. I um-
mælum listamanna í blaðagreinum og viðtöl-
um gætir einnig megnrar óánægju með
áhugaleysi ríkisvaldsins um myndlistina í
Verk eftir Ómar Stefánsson.
Verk eftir Tolia
Tolli og Ómar Stefánsson byggöu báöir á nýja málverkinu áfram.
iðulega kemur fyrir i verkum þýskra og ítal-
skra listamanna á þessum tíma virðist heldur
ekki hafa fengið hljómgrunn meðal íslenskra
starfsbræðra þeirra. Helstu tálmyndir og
skurðgoð íslensks samfélags lifðu af atlögu
hinnar herskáu nýju kynslóðar listmálara.
Grófpenslar verða gullpenslar
Nýja málverkið var íslendingunum fyrst og
fremst ávísun á óhefta tjáningu einkalegra
hugsýna og kennda, tímabundin malerísk
bylting fremur en hugarfarsleg vatnaskil. Að
sumu leyti var það meira að segja afturhvarf
til expressjónismans i eldri list okkar, villtra
mannamynda Kjarvals, Dunganons og
Kristjáns Davíðssonar. Eins og sést af því að
af þeim tæplega þrjátíu listamönnum sem
komu við sögu nýja málverksins byggðu ein-
ungis örfáir á þvi til frambúðar, segjum Tolli,
Ómar Stefánsson og Ámi Ingólfsson. Aðrir, til
að mynda Guðmundur Oddur, Hrafnkell Sig-
urðsson og Óskar Jónasson, sneru ýmist við
blaðinu eða skiptu um starfsvettvang.
Sýningin í Nýlistasafninu er tímabær árétt-
ing þess hve mörgum spumingum er enn
ósvarað varðandi þetta frjóa tímabil í ís-
lenskri nútímamyndlist. Umfram allt kallar
hún á yfirgripsmikla úttekt, þar sem öUum
þáttum íslenska nýja málverksins eru gerð
skil, að ógleymdri rokktónlistinni og leikhús-
gjörningunum sem fylgdu. En þeir sem vilja
sjá hvemig „grófpenslar" urðu að „gullpensl-
um“ ættu að drífa sig í Nýló.
Aöalsteiim Ingólfsson
Gullströndin - andar hún enn? veröur I Nýlistasafn-
inu til 18. febrúar, opið kl. 12-17 alla daga nema
mán.
landinu og óforbetranlega formhyggju helstu
gagnrýnenda.
Skurðgoðin blífa
En þegar sjálf myndverkin eru gaumgæfð,
bæði þau sem hanga uppi í Nýlistasafninu og
það fremur dauflega úrval sem sýnt var í
Listasafni Islands undir merkjum nýja mál-
verksins í fyrra, þá er dáldið erfitt að henda
reiður á því hvað lista-
mönnunum gekk til. í
verkum þeirra vottar til
dæmis ekki fyrir bein-
skeyttri pólitískri ádeilu á
borð við þá sem birtist í
verkum þýskra lista-
manna eins og Immendorf.
Það er helst að djarfi fyrir
slíkri pólitík í málverkum
Tolla og Ómars Stefáns-
sonar, en hún er sjaldnast
útlistuð til hlítar. Ekki
merkir áhorfandinn held-
ur róttæka „afbyggingu"
viðtekinna samfélagsgilda
í íslenska nýja málverk-
inu, t.d. hvað varðar hlut-
verk kynjanna og kyn-
hneigð yfirleitt eins og við
finnum í verkum Þjóðverj-
ans Salóme og ítalans
Clemente; helst er tæpt á
slíku í verkum Helga Þor-
gils og Jóns Axels (sem
ekki er að finna í þessu
samhengi). Óvægin sál-
greining hins aðþrengda
nútimaeinstaklings sem
Bókmenntír___________________________________________________'
Kaun heimsins
Kjartan Árnason segir á bókarkápu Launa
heimsins að örleikrit hans séu flest sprottin
úr raunverulegum aðstæðum sem höf-
undur „snýr ofurlítið upp á ..." Þetta
er vitaskuld úrdráttur en rétt er að
leikritin hafa öll beina skírskotun
til samtímans og höfundur stingur
á ýmsum kýlum. í sumum tilvik-
um er það löngu tímabært en í
öðrum er deilt á eitthvað sem
lengi hefur verið uppi á borðinu.
Þá örlar á því að verkið verði
klisjum að bráð. Skáld eru til
dæmis hrakin burtu frá bóka-
útgáfunni í leikritinu Forlög
vegna þess að „maður fjár-
festir ekki í skáldskap" (bls.
48) og fjölmiðlamenn klofa
glottandi yfir lík til þess að
ná góðri frétt (og tala líka
voðalega vitlaust). Iðulega
er samt ádeilan sett fram
á ferskan hátt og örleik-
ritin eru sannanlega
húmorísk, þó að
húmorinn sé stundum svo
kolsvartur að brosið verði að grettu.
Fyrst og fremst eru leikritin ádeilubókmennt-
ir og á margt er deilt: Gegndarlausa auðsöfn-
un, plott í Hvíta húsinu til þess að koma af
stað styrjöld, ráðagerðir hryðjuverkamanna
sem vantar heppileg skotmörk og grimmd
gegn dýrum; tvískinnunginn i því að
dýrka hvali en slátra öðrum á
villimannslegan hátt.
Það sem er
mest heill-
andi við leik-
ritin í Laun-
um heimsins
er þegar verkin
telja lesendum
sínum trú um að
þau séu annað en
þau eru, aUt þar
til í lokin. Kjartan
er lunkinn við að
heíja leikrit hefð-
bundið en leiða þau
svo til lykta á óvænt-
an máta, svo sem í
Skotmönnum, þar sem
tveir skotmenn miða út
bráð sína og tala glað-
beittir um tæknina við
drápið, eins og þeir séu í
sportveiði:
P: (1 föðurlegum áminningartóni) Mikil
hreyfing á hlaupinu getur fælt bráöina. Maöur
á alltaf aó hreyfa vopniö löturhœgt og passa aö
hlaupiö sé ekki áberandi, beri ekki vió loft eöa
ijósan bakgrunn. (11)
Skyndilega verður lesanda ljóst aö menn-
irnir eru í hernaði - og það eru ekki dýr sem
þeir eru að fara að skjóta á heldur fólk. Ýkju-
og fáránleikastíll birtir lesendum grimmd og
tilgangsleysi striðsins.
Leikritin eru skrifuð á einföldu og kímilegu
máli - sannferðugu talmáli, sem er nauðsyn-
legt, skyldu þau vera ætluð til uppfærslu. En
eins og örleikrit Þorvalds Þorsteinssonar er
ímyndunaraflið að baki sumum leikrita Kjart-
ans svo víðfeðmt að ekki er mögulegt að setja
þau á svið. í einu þeirra er til að mynda tekið
fram að mannverurnar séu 30 cm háar, í öðru
að skriðdreki keyri yfir mann o.s.frv. En sjón-
varp er miðill sem gæti gefið örleikritunum í
Launum heimsins líf og sannarlega væri
spennandi að fá að líta þau augum.
Þórunn Hrefna Sigurjónsdóttir
KJartan Árnason: Laun heimsins, Örleikrit. Örlagiö
Kópavogi, 2000.
Skapa til að skilja
Húsfyllir var í Norræna húsinu á fimmtu-
daginn var þegar Sigurður Guðmundsson
myndlistarmaður hélt þar hádegiserindi á
vegum Rannsóknastofu i kvennafræðum út
frá bók sinni Ósýnilega konan - SG tríóið leik-
ur og syngur sem tilnefnd er til íslensku bók-
menntaverðlaunanna. Sigurður er manna
skemmtilegastur og þessi hádegisfundur var
hressandi hvíld í amstri dagsins og vikunnar.
Sigurður hefur áöur gefið út bókina Tabula
rasa sem einnig vakti töluverðan fögnuð og er
það merkilegur kafli í bókmenntasögu fram-
tíðarinnar hvernig myndlistarmenn hafa
frjóvgað íslenskar bókmenntir með
ó(hefð)bundnu viðhorfi sínu til tungunnar -
og má þar minna á Hallgrím Helgason, Þor-
vald Þorsteinsson og Harald Jónsson auk Sig-
urðar. Siguröur tók skýrt fram að það eina
sem hann ætlaöi sér með bókaútgáfu sinni
væri að búa til listaverk; hann langaði ekki til
að breiða út skoðanir eins og er svo algengt í
karlastýrðum trúarbrögðum eins og kristni og
listastefnum eins og módernisma. „Maður
skapar list til að skilja hluti,“ sagði Sigurður.
„Maður uppgötvar með því að skapa og skap-
ar til þess að uppgötva!"
Heimurinn er hommi
í bók sinni lýsir Sigurður því hvemig hann
er settur saman úr karlinum Sigurði, konunni
Sigurði og hulstrinu Sigurði sem er utan um
þau tvö og er eiginlega vitsmunaveran, menn-
ingarveran Sigurður. Með því að lýsa sig
svona tvi (eða þrí-)kynja sagðist Sigurður ekki
vera að ganga í lið með konum - til dæmis af
því að hann kenndi í brjósti um þær - heldur
væru allir (frjóir?) listamenn tvíkynja þvi það
þyrfti eiginleika beggja kynja til að skapa.
Karlinum er eðlilegt að þrengja sviðið, ein-
falda, þjappa að miðju eða kjarna (sbr.
módemismann), konumar dreifa úr því og
það er nauösynlegt með.
En ráða ekki karlkyns viðhorf jafnt í lifi
sem list? „Er tilveran einn stór limur?“ spurði
listamaðurinn og hvessti augu á áheyrendur
undan sérkennilegu höfuðfati sínu sem var
stór karlmannslimur úr plasti og hélt ótrauð-
ur áfram: „Menning okkar er hómósexúel -
heimurinn er hommi!“ Allt byggist á aðdáun
karla á körlum. Hinum limlausu er boðið að
vera með og þær þiggja boðið en um leiö
verða einnig þær uppteknar af aðdáun á körl-
um og fara að skapa karllega list. „Fá lánað
typpi,“ eins og hann orðaði það. „Viðurkennd
kvennalist er karlkyns," sagði Sigurður. Það
væri svo gaman aö hafa raunverulegar sam-
ræður milli hins karllega og kvenlega í listun-
um en það hefur ekki tekist.
Spurning er hvort hér er ekki veila í
röksemdafærslu mannsins því ef allir lista-
menn eru tvíkynja er öll list það líka, einnig
list kvenna ...
Stökk ekki bros
Sigurður sagðist hafa keypt liminn í klám-
búð í Amsterdam. Afgreiðslukonan sýndi hon-
um ýmsar gerðir og bauð honum að máta og
brá sér ekki hið minnsta þegar Sigurður sagð-
ist þurfa hann á höf-
uðið. „Henni
stökk ekki
bros því
þarna
kemur
fólk
með
svo
konar
sérþarf-
ir,“
sagði
Sigurð-
ur og sal-
urinn tók
bakföll.
DV-MYND ÞÖK
Sigurður Guð-
mundsson.
Lesendur veröa aö
ímynda sér höfuö-
fatið. Þaö stóö
eins og horn
einhyrnings út
úr miöju
enni hans.