Eimreiðin - 01.05.1898, Page 77

157
láta læra það. Hefði óefað mátt sýna allt hið sama á helmingi minna rúmi, og
þó miklu ljósar og greinilegar, ef efnið hefði verið framsett í stuttum, gagnorð-
um reglum, og kennaranum svo ætlað að bæta upp, það sem þyrfti frekari skýr-
ingar við. Oss virðist það, sem er um skipun orða og málsgreina í »Islenzkri
mállýsingu« eptir Halldór Briem, miklu hentugra til kennslu en þetta kver. Ym-
islegt er og að athuga við kver þetta. Þannig er stundum tilfærð forn orða-
skipun, sem nú er úrelt (t. d. ef fyrir hvort á bls. 31 o. s. frv.). Það virðist og
fremur tilgangslaust, að vera að kenna, hvernig hagað sje orða- og setninga-
skipun f óvönduðu máli (sbr. 32 og 37), jafnvel þó það væri gert til viðvörunar.
Það virðist nægilegt, að kenna, hvernig málið á að vera; hitt mætti æra óstöð-
ugan að læra líka, hvernig það getur verið, þegar það er skælt og afbakað.
Sumstaðar virðast dæmin ekki koma vel heim við skýring þeirra, t. d. á bls. 51:
»Þegar hann er vfsifornafn, þá þýðir hann: hinn fyrnefndi, sem hér: vert þú
kyr; hinir mega fara.« Hjer er ekkert »hann« í dæminu, enda vitum vjer ekki
til að það orð sje nokkurntíma vísifornafn. Þetta er því sjálfsagt óþægileg prent-
villa, en ekki er hennar þó getið í prentvillunum aptan við bókina. Á bls. 53
stendur: »Stundum stendur kynleysismyndin með karlkynsorði, sem hér: það er
likt honum .« Oss er nú spurn: Hvar er karlkynsorðið, sem lýsingarorðið likur
gæti lagað sig eptir, í þessu dæmi? Hvernig gœti setmngin verið öðruvísi en
hún er, úr því að »það« er frumlag? Reglan bendir þó á, að það sje ekki nema
»stundum«, að kynleysismynd lýsingsrorðsins sje höfð í sona dæmi. Á bls.
55—6 er skyldi og hafi látið vera boðháttur, en hvorugt er rjett. Af sögninni
»skulu« er enginn boðháttur til, og af »hafa« er boðháttur ekki til nema í 2.
pers. eint. og 1. og 2. pers. fleirt. Hvortveggja orðmyndin er viðtengingar-
háttur, eða í hinum tilfærðu dæmum öllu heldur hvatarháttur (hortativus) eða
óskarháttur (optativus). Á bls. 39 er sagt, að hvorugur sje samansett orð af
hvor og neitunarorðinu eigi. En þetta er eigi rjett. Hinn sfðari samsetningar-
liður er neitunarorðið -gi (í fornmálinu hvdrigr og hvdrgi, uppr. hvdrr-gi). Á
bls. 50 er talað um orðið hvaövetna, en þá orðmynd könnumst vjer ekki við.
í nútíðarmáli mun þetta orð varla koma fyrir nema í þáguf. (hvívetna), en kæmi
það fyrir í nefnif. eða þolf., mundi sama myndin höfð og í fornmálinu (hvat-
vetna, sbr. atferli, atlaga o. s. frv.). Á bls. 23 stendur: »Þær vanta hvorki frum-
lag né sögn.« Hjer er »vanta« líklega prentvilla fytir »vantar«, því hitt væri
ekki rjett mál (nema kannske í Winnipeg og þá f annari merkingu). í kennslu-
bókum ætti jafnan að leggja mikla áherzlu á samkvæmni f rjettritun, en þessa
er ekki ætíð gætt nógu vel. Þannig er t. d. ritað hverskonar á bls. 21, en hvers
konar á bls, 40. Á bls. 40 er og ýmist ritað hvorttveggja eða hvortveggja á
sömu blaðsíðunni, og er þó hvorugkyn á báðum stöðum. — Vjer vonum að
þetta verði allt lagað, ef höfundinum auðnast að gefa bókina út í annað sinn.
BJARNI SÆMUNDSSON: UM FISKIRANNSÓKNIR 1896 (Sjerprentun úr
»Andvara« 1897). Ritgerð þessi skiptist í þrjá kafla: I. Silungsvötn og silungs-
veiðar, II. Laxveiðar og III. Fiskiveiðar í sjó — allt á Suðurlandi og fram með
suðurströnd landsins, frá Ingólfshöfða og allt vestur á Mýrar. Fróðleg ritgerð.
sem margt má af læra.
MINNINGARRIT FIMMTÍU ÁRA AFMÆLIS PRESTASKÓLA ÍSLANDS.
Rvík 1897. í nokkrum inngangsorðum er stuttlega farið yfir sögu skólans, en