Eimreiðin - 01.05.1898, Síða 5

85
þvert á móti af fjöldamörgum áhrifum, sem vjer höfum enga með-
vitund um; þær athafnir vorar, sem vjer fremjum vísvitandi, eru
runnar af ómeðvita rótum i sálarlífi voru, er myndazt hafa við
áhrif þau, er uppeldi, ættgengi og önnur atvik hafa á hvern mann.
Ef vjer nú virðum nokkru nánar fyrir oss þá eiginleika, er
einkenna einhverja kynkvísl eða þjóð, sjest það skjótt, að eptir
því sem tímar hafa liðið fram, hafa þessir eiginleikar myndazt af
fjölda smááhrifa, af uppeldi og arfi frá forfeðrunum, og að kyn-
kvíslin, þjóðin hefur fengið ákveðna sjereinkunn — mjer liggur
við að segja — sjerstaka sál, sem er sameiginleg öllum einstakling-
um þjóðarinnar, og kemur í ljós í fjölda ómeðvita hugkvæmda og
athafna, sem vjer hyggjum að sprottnar sjeu af frjálsum vilja vor-
um. A hinn bóginn höfum vjer auðvitað einnig sjerstaka eigin-
leika, og fremjum athafnir af ásettu ráði og frjálsum vilja, og það
þvi fremur, því betri menntun sem vjer höfum fengið. Hjer kem-
ur og sama tvískiptingin fram: annars vegar einstaklingarnir, sín á
milli einkar ólíkir, að því er menntun og andlegan þroska snertir,
hins vegar múgurinn, kynkvíslin, þjóðin með sínum eðlishvötum,
tilhneigingum, og tilfinningum, sem eru svo að segja sameigin-
legar öllum einstaklingum hennar, en koma ekki greinilega í ljós
hjá hvejrum um sig, meðan hann er einn síns liðs. Jafnvel þeir
þeir menn, er sakir sjerstakrar menntunar sinnar og meðfæddra
gáfna standa á hærra stigi andlegs þroska, t. d. listamaðurinn, vís-
indamaðurinn, eru varla að nokkrum mun ólíkir hinum öðrum
hluta þjóðarinnar i geðhreyfingum og tilfinningum; skoðanir þeirra
á trúarbrögðum, stjórnmálum., siðkenningum, það sem þeir að-
hyllast eða hafa óbeit á, í stuttu máli allt, sem til tilfinninganna
kemur, stendur sjaldan á hærra stigi, en almennt gjörist hjá þjóðinni.
Það eru nú einmitt þessir almennu eiginleikar, almennu vegna
þess, að flestir skaplegir menn hafa þá á líku stigi, sem gjöra það
að verkum, að fjelagsandi vaknar hjá mönnum, þegar þeir safnast
i hóp. Hinir sjerstöku eiginleikar eða eigindir einstaklinganna
mást af og manngildi þeirra hverfur; hið sjerstaka hverfur fyrir
hinu sameiginlega og nú ráða ómeðvita eigindir lögum og lofum.
Það er einmitt þessi samlagning almennra eiginda, er gjörir
það skiljanlegt, að múgur og margmenni getur aldrei innt af hendi
störf, er meiriháttar vitsmuni þarf til. — Þau úrslit almennra mála,
sem gjörð eru á samkomu atkvæðamikilla manna, er hver dreg-
ur sinn taum, standa ekki að nokkru ráði framar þeim málsúr-