Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1927, Page 51

53
um, en stytt og slept aftan af honum. Hefur verið ætlað, að hann
væri viðlíka gamall, en það getur þó ekki verið, því þar er bætt
við þeirri skyldu að flytja óleigis og viðstöðulaust á nótt sem degi,
bæði biskup og konunglega embættismenn.
Um konunglega embættismenn var ekki hægt að tala hér fyr en
á 13. öld. — Trúlegast þykir mér, að þessi viðbót við máldagann sé
afleiðing af viðureign Indriða bögguls við Guðmund prest Guðmunds-
son. Indriði var erindreki konungs (um 1278), og ekki mjög biðlyndur
við ferjuna í Kallaðarnesi. Lenti í illdeilum við prest og hratt í ána
einhverju af farangri hans. Prestur kærði, og Staða-Árni biskup fylgdi
eftir svo fast, að sjálfur konungsfulltrúinn varð að greiða í skaða-
bætur 6 merkur (288 álnir) til þess að sleppa við páfabann. Svona
gat varla farið, ef prestur hefði þá ekki átt rétt til ferjunnar á und-
an fulltrúanum.
Ekki er nú kunnugt, hve lengi það hefur liðist, að hjá Kallaðar-
nesi væri eina lögferjan á Ölfusá. Hitt má ráða af annálum og fleiri
líkum, að þar var mikill flutningur fólks, og sennilega höfuð-ferju-
staðurinn frarn undir miðja 16. öld — svo lengi sem krossinn helgi
fékk að vera þar í friði. En svo virðist sem niðurlæging krossins í
Kallaðarnesi og örasta hnignun ferjunnar þar, hafi orðið á líkum tíma,
eða ekki löngu síðar. Áin heíur þá verið að brjóta sig út, farið að
leggjast í ála og grynningar á milli. Ferjan hefur orðið langsókt, erfið
og máske næstum ófær þegar minst var í ánni. Vegna þess hefur
einokun verið lokið þar, og ferjur dreifðust á fleiri staði. Druknanir
tveggja bænda frá Kallaðarnesi (æfðra og gagnkunnugra ferjumanna?)
á ferjustaðnum þar síðla á 16. öld — 1571 og 84 — gefa grun um,
að þá hafi ferjustaðurinn ekki verið þar hættulaus. Þó er það ekki
fyr en heilli öld þar á eftir, að sannað verður með rökum, að lög-
ferja er ekki lengur til í Kallaðarnesi.
í Ferjupóstum þeim, er Einar Eyjólfsson sýslumaður í Árnessýslu
hafði saman tekið árið 1692, og samþyktir voru árið eftir á alþingi,
er Kallaðarnes ekki nefnt einu sinni. Svo illa er þá gamla höfuðferjan
leikin. En þá eru taldir 3 lögferjustaðir nauðsynlegir á Ölfusá: Nes,
Kotferja og Laugardœlur. (Og að auki: á Tungu — Sogið, Öndverðar-
nesi — Hvítá, Spóastöðum — Brúará. En við Þjórsá 2 aðeins í Árnes-
sýslu: á Fljótshólum og Egilsstöðum). Sýslumaður hafði yfirumsjón
með ferjustöðunum, og er það svo orðað í Ferjupóstum: Skylt er
sýslumanni að hafa tilsjón, að um ferjur og flutninga tilbærilega
höndlist. Ferjupóstarnir eru svo langir, 30 greinar, að ekki er tiltök
að setja þá hér. En geta má þess, að þá hefur fyrir löngu verið hætt
að flytja óleigis. — Gjafahlunnindi gleymd og sviðin í kalda kol, og