Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1927, Page 44

46
»Sóknalýsing« um 1840: »Austan og framundan Hraunsskeiði eru sker
sem kallast Hásteinar, þar er í sölvatekja sem tilheyrir Hraunshverfi«.
Það er byrjun þessara rekamála, sem nú verður fundin, að Ög-
mundur Pálsson, biskup í Skálholti, setur dóm 1532 út af því, að tveir
menn (Helgi Sigurðsson og Ólafur Ólafsson) »hefði haft tré og önnur
gæði af rekanum á Skeiði, milli Ölfusáróss (»auluosarós«) og Þorláks-
hafnar«. Dómurinn fór auðvitað eins og aðrir á þeim öldum, alveg
að ósk og vilja þess er dóminn setti. Dæmdu þeir »títtnefndan reka
á Skeiði vera rétta eign kirkjunnar í Skálholti og verið hafa«. Hvorki
er þar nefndur hlutur Arnarbælis, né leiguliðanot. Dómur þessi er
bygður á vitnisburði fyrverandi ábúenda á Hrauni, ráðsmanna í Skál-
holti o. fl. Einn af Hrauns ábúendum ber það, að þáverandi eigandi
Hrauns, Þorvarður lögmaður, hafi bannað sér að hirða af reka meira
en ráðsmaðurinn í Skálholti leyfði. Er þá og lagður fram vitnisburður
Halldórs ábóta á Helgafelli, frá Mlt 1509. Vissi hann þá til »meira en
uppá fimtigi ára.........að kirkjan í Skálholti ætti bæði viðreka
og hvalreka og önnur gæði, þau sem að landi kynni að bera frá
Ölfusá (»aulversá«) og út að Þorlákshöfn, sem kallað hefur verið
Skeið að fornu.« — Halldór hefur munað og þekt til fram undir miðja
15. öld, en ekki verður séð af vitnisburði hans, hvar »Aulversá« hefur
þá runnið til sjávar.
Enn er lagt fyrir dóminn landamerkjabréf — er því miður vant-
ar. En dómsmönnum »leist það ekki afl hafa upp á rekans vegna«.
Eftir svona óræka vitnisburði, um gamlan og nýjan rétt dóm-
kirkjunnar til rekans, kemur það fáránlega ákvæði i dómnum, að trjá-
tökumennirnir og aðrir, sem biskup nefndi þar til, mættu vinna eið
að því, »að þeir hefðu aldrei heyrt þennan reka eignaðan Skálholts-
kirkju«. Að þessum — þó að vísu minni — lýritareiði unnum, áttu þeir
seku að sleppa með það, að flytja aftur og tvígilda hvað þeir hefðu
burt flutt af Skeiðinu. Biskupi var auðvitað i lófa lagt, að nefna þá
eina með þeim sakbornu, er »féllist á eiðnum«. Og var þá þegar
komið að takmarki dómsins og hámarki: Sekt 60 marka (=2880álnir)
í »fullrétti« kirkjunnar, skriftir og lausn eftir kirkjulögum.1)
Litlu síðar, á dögum Gissurs biskups, var Erlendur lögmaður
Þorvarðsson orðinn eigandi Hrauns. Gerist hann nokkuð ásælinn í
rekann á Skeiði. Útaf því skrifar biskup honum (1545?). Það varð sætt
þeirfh í júní 1546, að lögmaður gaf upp »alt tilkall og áklögun um
rekann á Skeiði, er liggur fyrir Hraunslandi«. Og í júlí sama ár leyfir
1) Sjá Fornbréfasafn VIII., bls. 277, IX. bls. 636.