Morgunblaðið - 14.04.1989, Blaðsíða 15
15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUÐAGUR, 14. APRÍL 1989
A&næliskveðja:
Dr. Gunnlaugnr
Þórðarson
Engum manni er dr.jur. Gunn-
laugur Þórðarson líkur. Nú eru rétt
tæp 30 ár síðan ég kynntist Gunn-
laugi fyrst, þá umhyggjusömum föð-
ur vinar míns og systkina hans,
umhyggjusömum, en gjörsamlega
óútreiknanlegum. Heimili þeirra
Herdísar á Dunhaganum var um
margt ólíkt þeim stöðluðu heimilis-
myndum, sem maður rakst inn á
með skólafélögum sínum annars
staðar í bænum, afar smekklegt og
ljstrænt, en þó heimilislegt um leið.
A þeim árum var okkur félögum
einkar lagið að koma okkur í marg-
vísleg vandræði og mörg þeirra uxu
okkur yfir höfuð, en fyrr ,en nokkum
varði var bjargvætturinn Gunnlaug-
ur Þórðarson kominn á ofsahraða í
vandamálið og það hvarf eins og
dögg fyrir sólu. Ég er hræddur um
að vissan um Gunnlaug sem ein-
hvers konar bjargvætt í bakhöndinni
hafi því miður stundum orðið til
þess að við höfiim seilst lengra í
strákapörum okkar en stætt var á,
og sjálfsagt hefur hann oft bakað
sjálfúm sér óþægindi, er hann leysti
úr okkar óþægindum.
Ég hef mörgum mönnum kynnst
um dagana, ólíkrar gerðar, en eng-
inn þeirra minnir á Gunnlaug. Hann
er algert einsdæmi. Sumir segja
kannski sem betur fer. Jafn ómiss-
andi og Gunnlaugur Þórðarson er
fyrir eitt mannlíf og eitt land, er
ekki víst að það væri gott að hafa
mörg eintök af honum. Hugmynda-
flugið, krafturinn, yfirferðin og af-
köstin eru einkenni Gunnlaugs.
Slíkir eiginleikar geta verið óþol-
andi, nema þeim fylgi þeir eiginleik-
ar, sem Gunnlaugur hefur ekki síst
til að bera. Þar nefni ég fyrst ríka
réttlætiskennd og samúð með þeim,
sem höllum fæti standa, og að auki
áræði, drenglyndi og hugdirfsku.
Gunnlaugi Þórðarsyni kemur ekkert
við hvaðan vindurinn blæs. Hafi
hann trú á einhveijum málstað, ein-
hveiju sjónarmiði, er honum algert
aukaatriði, hvort einhver annar sé
sömu skoðunar og hann, ellegar
hvort hann kynni að koma sér út
úr húsi hjá voldugum aðilum fyrir
að viðra skoðanir sínar og fylgja
þeim fram. Og auðvitað hefur hann
þess vegna stundum komið sér út
úr húsi og auðvitað hefur stundum
steinn og steinn verið Iagður í hans
götu fyrir vikið. En það hefur engu
breytt. í þeim skilningi hefur Gunn-
laugur ekkert lært. Hann lagar sig
ekki að röngum málstað til þess eins
að koma sér í mjúkinn hjá þeim, sem
þeim málstað fylgir.
Ég tel það mér mjög til tekna að
hafa ungur kynnst Gunnlaugi Þórð-
arsyni, fengið að fylgjast með honum
og þó ekki síst að eignast vináttu
hans, og við Ástríður ámum honum
og Qölskyldu hans allra heilla á þess-
um góðu tímamótum.
Davíð Oddsson
í dag slær klukkan dr. Gunnlaugi
Þórðarsyni sjötíu árin og er í senn
bæði of fljót og of sein. Eldhuginn
virðist fremur maður um fimmtugt
en sjötugur, þótt hann sé fyrir löngu
kominn yfir þriggja stafa tölu á
lífsbrautinni.
Gunnlaugur Þórðarson fæddist á
Kleppi við Reykjavík hinn 14. apríl
1919. Foreldrar hans voru þau Þórð-
ur Sveinsson prófessor og yfirlæknir
á Kleppi, fæddur 20. desember 1874,
og kona hans, EUen Johanne, fædd
9. september 1988, dóttir Jens Lud-
vig Joachim Kaaber stórkaupmanns
í Kaupmannahöfn. Gunnlaugur varð
stúdent úr Menntaskólanum í
Reykjavík vorið 1939 og cand. juris.
frá Háskóla íslands vorið 1945. Hann
lauk piófi í þjóðarétti við Sorbonne-
háskólann í París 1951 og varði dokt-
orsritgerð sína, „Landhelgi íslands
með tilliti til fiskveiða", við sama
háskóla vorið 1952. Hann var for-
setaritari frá 1. október 1945 til 31.
desember 1950; jafnframt orðuritari
og ríkisráðsritari 1947—48 og aftur
frá október 1949 til 1950. Hann var
skipaður fulltrúi i félagsmálaráðu-
neytinu hinn 1. desember 1950, en
lét af störfum árið 1975, að eigin
ósk. Síðan hefur hann rekið lögfræði-
stofu í Reykjavík og frá árinu 1977
í félagi við Áma Einarsson hdl. og
undirritaðan.
Dr. Gunnlaugur var ötull félags-
málamaður og hefur skrifað fjölda
greina í blöð og tímarit og flutt
mörg útvarpserindi. Verður síðar í
þessum línum stuttlega að því vikið.
Gunnlaugur kvæntist hinn 7. júlí
1945 Herdísi Þorvaldsdóttur leik-
konu, mikilhæfri lista- og mann-
kostakonu. Böm þeirra em Hrafn,
fæddur 17. júní 1948, kvikmynda-
leikstjóri; Þorvaldur, faeddur 16. júlí
1950, stærðfræðingur; Snædís, fædd
14. maí 1952, lögfræðingur, og
Tinna, fædd 18. júní 1954, leikkona.
Bamabömin em orðin 13.
Þau Herdís og Gunnlaugur komu
bömum sínum vel til manns. Þau
slitu samvistir, en með þeim er vin-
átta og virðing.
★ ★ ★
Þegar sagnfræðingar rannsaka
landhelgisbaráttu íslendinga verður
hlutur dr. Gunnlaugs Þórðarsonar
metinn að verðleikum. Dr. Gunnlaug-
ur kom heim frá námi í Frakklandi
þjóðréttarfræðingur með doktors-
gráðu, sérfræðingur í landhelgismál-
um íslendinga. Hann þekkti þróun
og meginstrauma þjóðaréttarins þá
gerr en flestir íslendingar og átti
metnað fyrir sína þjóð. Við útfærsl-
una í 4 sjómflur vildi hann ganga
lengra og enn þegar fiskveiðiland-
helgin var færð í 12 sjómflur og
studdi skoðanir sínar sterkum rökum
í ræðu og riti. Hann hafði þá ekki
meðbyr valdamanna. Þegar eftia-
hagslögsagan var færð út í 200
sjómflur vildi hann standa að út-
færslunni að réttum reglum þjóða-
réttar og leggja ágreinginn fyrir al-
þjóðadómstólinn í Haag, eh að ráðum
hans var ekki farið. Dr. Gunnlaugur
ritaði Qölmargar greinar um land-
helgismálið, m.a. í Sjómannablaðið
Víking, þar sem hann átti vinum að
mæta, enda voru bestu stuðnings-
menn hans sjómenn. Greinar hans
og ritgerðir um landhelgismálið eru
það maigar, að þær verða ekki tald-
ar í stuttri afmælisgrein, og bíða
umljöllunar seinni tíma. Landhelgis-
málið er stór þáttur í lífi dr. Gunn-
laugs Þórðarsonar og sá, sem honum
er hugleiknastur.
Gunnlaugur sótti fleira í París en
fyrirlestra í Sorbonne. Hann heillað-
ist af listalífí stórborgarinnar og er
þekktur listunnandi; var um árabil
myndlistaigagnrýnandi Alþýðu-
blaðsins, og sat í safnráði Listasafns
íslands. Hann á sem kunnugt er
mikið safn listaverka, en hann veit
sennilega ekki hvar þau öll eru niður
komin. Gunnlaugur var vinur Gunn-
laugs Scheving listmálara og býr í
húsi listamannsins á Bergstaðastræti
74A.
í Gunnlaugi Þórðarsyni býr eðli
listamannsins. Um sumarhús sitt og
fjölskyldu sinnar við Helluvatn, hefur
hann skapað sérkennilegan töfra-
heim og er siskapandi með skrifum
sínum. Hann hefiir auk landhelgis-
málsins ritað um margvísleg málefni
og er vinsæll fyrirlesarf. Ritverk
hans, ef öll væru saman talin, eru
meiri að vöxtum en margra þeirra,
sem kallast rithöfundar.
Dr. Gunnlaugur var lengi virkur í
starfi Rauða krossins og frumkvöð-
ull að komu ungverskra flóttamanna
hingað til lands. Hann sat i Bama-
vemdarráði íslands sem varaformað-
ur og formaður og vann að löggjöf
um bamavemdarmál. Þá má og
nefna, að hann var lengi í miðstjóm
Alþýðuflokksins og sat á Alþingi sem
varamaður. Hann er nú óflokks-
bundinn, en lætur málefni samtímans
til sín taka sem fyrr. Seinni árin
hefur hann ferðast mikið og sótt
ráðstefnur lögfræðinga viða um
heim. Hann er margreyndur ferða-
maður og undirbýr ferðir sínar af
gaumgæfni og hefur t.d. í mörg ár
stundað nám í rússnesku og
spænsku. Gunnlaugur Þórðarson er
einn þeirra manna, sem hafa tíma
til alls.
Sem fyrr greinir lét dr. Gunnlaug-
ur af embætti árið 1975 að eigin ósk
og gerði þá málflutnings- og lög-
fræðiþjónustu að aðalstarfi. Hann
var skipaður embættismaður með
heimild ráðherra til þess að stunda
málflutning, svo að hann fór hér
ekki vatnaskil. Þessum víðhuga
manni þótti vistin í stjómarráðinu
orðin nógu löng og vildi betur geta
sinnt hugðarefnum sínum.
Hann rekur erindi maigra, er fijót-
ur að átta sig á eðli máls og skilur
hismið frá kjamanum. Greiðslugeta
eða von um þóknun ráða ekki vali
hans á viðskiptamönnum. Hann vinn-
ur að þeim málum, sem hann hefur
áhuga á og trúir á og sparar þá
ekkert til, en lætur ýmislegt kvabb
lönd og leið. Það var ánægjulegt, að
nú í mars vann hann í Hæstarétti
tímamótasigur vegna ólögmæts
framsals á íslenskri konu frá Banda-
ríkjunum. Hann lagði mikla vinnu í
málið, þótt ýmsir teldu það tapað og
vildu ekki sinna því.
Lögfræðingar segja stundum að
lögfræðin sé lífið sjálft. Samkvæmt
því em lög samkomulag um það,
hvem ramma beri að setja samfélag-
inu og hvemig leysa eigi ágreining
manna. Leiðin frá lífinu til letursins
getur verið löng og því er lögfræði
fremur íhaldssöm fræðigrein. Dr.
Gunnlaugur Þórðarson er Qölmennt-
aður maður og hefur oft verið á
undan sinni samtíð. Honum hafa iðu-
lega þótt smámunasemi og form-
kreddur skyggja á efni máls. Hann
hefur séð skóginn fyrir tijánum.
★ ★ ★
Dr. Gunnlaugur Þórðarson er eld-
hugi, lífskrafturinn holdi klæddur.
Fyrir kemur að amsúgurinn ýfi flaðr-
ir hænsna. Þeir, sem þekkja hann
vel, vita, að hann er einlægur, hlýr
og lítillátur. Hann er trúaður maður,
dulspakur og svo berdreyminn, að
hann veit daga sína að morgni. Mörg
dæmi gæti ég nefnt um yfirskilvit-
lega reynslu dr. Gunnlaugs, en flest
er of persónulegt til þess að skrifa
um það í afmælisgrein í dagblaði.
Hann er agaður maður í lífemi
og hófsamur. Hann kemur víða við
og er hafsjór fróðleiks. í öllu sínu
fari er hann hreinn og beinn, og ég
hefí ekki vitað hann halda öðm fram
en því, sem hann veit sannast og
réttast. Að hætti viturra manna
skiptir hann um skoðun, ef hann sér
fyrir því góð og skynsamleg rök.
Hann er sjálfum sér samkvæmur og
líkast til er sú skýringin, ásamt
reglusömu lífemi, hversu miklu hann
kemur í verk. Við þessi tímamót
getur hann litið sáttur um öxl, því
að hann fómaði aldrei sínum hreina
tón til þess að leika falskri pípu í
framadansi hégómleikans.
★ ★ ★
Enn er sól í sumarstað og ómar
klukkunnar líða yfir akurinn. Akur
sáðmannsins er stór, og þar hefur
hann ræktað margbrotinn gróður.
Þau grös, sem bognuðu í hretum
vors og fyrr á sumri, hefur hann
numið burt, en hin standa, sem vel
var sáð og eiga sér réttar rætur.
Hann mun btjóta ný lönd til ræktun-
ar, því að sól er hátt á lofti, og langt
í haust, þótt margt standi nú full-
þroska og Qölært. Sáðmaðurinn fer
um akurinn léttur í spori sem ungur
maður og tvíefldur til verka. Hann
er of víðförull og stórhuga til að
hnjóta um völu smá, en fátt dylst
fránum sjónum og næmum huga. {
grasrótinni kunna sem áður að leyn-
ast ormar vaxnir af öfund, sem
höggva vilja til ofsókna. Af orðsins
dreyra vegnum orðsins brandi dafnar
gróður nýr.
★ ★ ★
Eftir löng kynni og samstarf í góð
tólf ár væri við hæfi að þakka af-
mælisbaminu, Gunnlaugi Þórðar-
syni, allt liðið. Orð ganga til skammt;
hann veit hug minn. En mínum
trygga vini óska ég þeirrar auðnu,
að til sólarlagsins verði líf hans af
önn dagsins. _
Ólaftir Thóroddsen
N
í bók sinni „De amicitia" lofar
Marcus Tullius Cicero, sameiginlegur
eftirlætishöfundur okkar, vináttuna.
„Decus vitae amicitia". Gott er vín
og góð er vinátta þegar eldist. Allt
frá því ég kom til Islands árið 1977
hefur þú verið einn af minum bestu
vinum íslenskum. Enn er ég hér. Þú
hjálpaðir mér að meðtaka land Eddu
og fomskálda, ísland Snorra Sturlu-
sonar. Á sjötugsafmæli þínu getur
þú litið um öxl yfir langt og athafna-
samt líf. Hér vil ég aðeins benda á
það sem þú hefur fengið áorkað sem
fræðimaður og lögfræðingur, sem
ræðuskörungur og húmanisti.
Þú ’varðir doktorsritgerð þína við
Parísarháskóla, la Sorbonne, 1952,
„Landhelgi íslands með tilliti til fisk-
veiða". Þar sýndir þú fram á rétt
íslands til 16 sjómflna landhelgi og
50 qómflna landgmnns. Þar varst
þú brautryðjandi. Aðrir héldu áfram
baráttu íslands. En þú komst með
hugmyndimar sem voru kveikjan.
Sem hæstaréttarlögmaður hefur
þú talað máli ótal skjólstæðinga. Þú
hefur þar sýnt riddaraskap sem Hrói
höttur og réttlætisástríðu sem Émile
Zola.
í blöðum og útvarpi hefur þú á
umliðnum ámm hiklaust kastað þér
út í rökræðumar og oft borið fram
skoðanir þínar á deilumálum dags-
ins. Lýðræðið þarf fijálslynda ræðu-
skömnga með þinni reisn.
Þú hefur af örlæti stutt myndlist-
armenn svo sem Gunnlaug Scheving
og Karl Kvaran. Snemma varðst þú
næstum því þjóðsagnapersóna. í eld-
gosinu á Heimaey 1973 hengdir þú
upp málverk eftir Scheving í Landa-
kirkju í Vestmannaeyjum. Á þennan
hátt vildir þú bjarga kirkjunni frá
hraunflóðinu. Kraftaverkið gerðist.
Kirkjan stóð. Trúin er máttug.
Þetta minnir á eldmessu séra Jóns
Steingrímssonar í Skaftáreldum,
þegar kirkjan á Kirkjubæjarklaustri
bjargaðist undan eldinum.
í Hávamálum er fjallað um vinátt-
una sem er rækt með gjöfum og
endurgjöfum. En einnig má til þess
vitna í fomar bækur að þótt gjafir
kunni að þykja góðar þá þykir vin-
fengið sjálft stundum besta gjöfin
og svo er um vinfengi mitt við Gunn-
laug Þórðarson.
Esbjörn Rosenblad dr.jur.
Böm og tengdaböm Gunnlaugs
hafa opið hús í tilefni afmælis fcður
síns í Iðnaðarmannahúsinu við Hall-
veigarstíg — með inngangi frá Hall-
veigarstíg kl. 17-20 í dag.
JL.
-t
WJ- Vi
, , v SIDUSTU D\GAR ® 1« l
\íj r * \/Jf j \iJf * ^i* \íj V .4 \@ f 4 \/j r
t.r I t f I 11- i' a _ f i,t I j f F i f i
BANDARISKU BOK/MKUNNAR
Bókavikan er enn I f ullum gangi
og nú fer hver að verða síðastur.
IJrval bóka á frábæru verði.
PÖNTUNARÞJÓNUSTAN
SÍMI 13522
SENDUM í PÓSTKRÖFU MEDAN BlRGDiR
ENDAST
LAUGARDAGINN15. APRÍL OPID 916
Austurehœti