Morgunblaðið - 02.11.1985, Síða 17

Morgunblaðið - 02.11.1985, Síða 17
17 MORGUNBLAÐIÐ, LAUG ARDAGUR 2. NÓVEMBER1985 Hugmynd um nýtt sUrfsmatskerfí fyrir opinbera starfsmenn g*ti mjög líklega verið raunhæfasU hagræðingarhug- myndin. SUrfsmaðurinn setur sér markmið að keppa að, í samráði við yfírmann sinn, og metur svo með honum hvernig til hefur tekist í lok fyrirfram ákveðins tímabils, sem haft gæti í för með sér breytingar á högum starfsmanns. í fyrirtæki þeirra svo settu mark- miði sé náð. Framkvæmd slíks kerfis gæti mjög líklega orðið raunhæfasta hagræðingarhug- myndin í opinberum rekstri. Reynsla Bandaríkja stjórnar Margt má læra af ýmsum hag- ræðingartilraunum í bandarískum ríkisrekstri. Reagan stjórnin hefur nokkuð aðra áherslu á hagræðing- armál í opinberum rekstri en til- raunir Carter stjórnarinnar. Ýms- ar breytingar sem gerðar voru i tíð Carter stjórnarinnar eru þó enn virkar og má þar nefna grunnhug- myndina að starfsmatskerfinu. Slíkar hugmyndir starfa við hlið nýrri og „harðari" hugmynda Reagan stjórnarinnar, sem krefst mun augljósari og skjótari hag- ræðingarárangurs en fyrri stjórn- ir. Hagræðingarhugmyndir í opin- berum rekstri eru ekki nýjar af nálinni í Bandaríkjunum. Stjórn- völd hafa jafnan haft uppi hug- myndir um að koma á samanburði á getu ríkisfyrirtækja og einkafyr- irtækja. Hins vegar hafa fram- kvæmdir verið mjög takmarkaðar þar til nú. Fyrstu hugmyndir og áætlanir um rekstrarlegan saman- burð á vegum hins opinbera má rekja til Eisenhowers forseta frá 1954. Með tímanum þróuðust þess- ar hugmyndir í hina svonefndu A-76 reglu frá 1966. Sú regla lagði áherslu á að hinu opinbera bæri að forðast viðskiptalega þátttöku í atvinnulífinu. Einkarekstur í stað opinbers reksturs var talinn mark- mið til að keppa að — jafnvel þótt ekki lægi fyrir kostnaðarsaman- burður — og miðstýring í ríkis- rekstri var gagnrýnd. Það var þó ekki fyrr en árið 1978 sem fyrsta rannsóknin var gerð á hvernig A-76 væri fram- kvæmd. í ljós kom að framkvæmd og þar með árangur voru harla lítil. Fjárlaga- og hagsýslustofnun Bandaríkjastjórnar, OMB, endur- skoðaði áhersluatriði A-76 regl- unnar árið 1979 sem olli nokkru umróti í rekstri hins opinbera. Nú var í fyrsta sinn gerð alvarleg til- raun til þess að skapa samkeppni innan opinberra stofnana, sem höfðu aldrei áður verið krafðar um kostnaðarlega hagkvæmni í rekstri. Þessi krafa varð nú megin- krafa í framkvæmd A-76. Á síðasta ári höfðu 160 þúsund starfsgildi í opinberum rekstri verið greind til kostnaðarsaman- burðar, en það var aðeins helming- ur þess fjölda sem OMB hafði talið mögulegt og æskilegt að búið væri að bera saman fyrir árslok. Takmarkadur samstarfsvilji Þessi takmarkaði vilji ýmissa stofnana í opinberum rekstri varð til þess að OMB ákvað að sýna klærnar á þessu ári og taka beinan aukinn þátt í þessum kostnaðar- samanburði. Hafist var handa við að greina ástæður fyrir tregðu ýmissa stofnana til samstarfs um hagræðingarátak. Joseph R. Wright, aðstoðarframkvæmda- stjóri OMB greinir frá þessum þáttum í fróðlegri grein er birtist í The Federal Managers, Vol 3,no 1, Winter 1985. Greinargerðin var unnin af Logistic Management Institute. Niðurstöður greinar- gerðarinnar eru m.a. þær að hræðsla starfsmanna við að missa starfið reyndist vera langsterkasti hvatinn fyrir að út í rekstrar- hagræðingu var farið. Rannsókn- araðili heldur því fram að ef þessi ótti við starfsmissi hefði ekki verið fyrir hendi, hefði hvati til bætts rekstrar ekki náð inn til yfir- manna og starfsmanna fyrirtækj- anna. Eðlilega er síður en svo auðvelt fyrir menn að kyngja slík- um fullyrðingum og heldur hljóm- ar yfirlýsing þessi einhæft. En í greinargerðinni eru tekin dæmi til stuðnings þessari fullyrðingu. Eitt dæmið segir frá opinberri skrif- stofu i tengslum við herinn sem hafði verið skipað að undirbúa sig undir að leggja út í samkeppni við önnur fyrirtæki um þjónustu sem hún hafði sjálf áður einokað. Veru- legt hagræðingarátak var þegar skipulagt og bent var á stórkost- legar sparnaðarleiðir fyrir skrif- stofuna. En þegar tilkynning barst ofan frá um að hætt hefði verið við að reka umrædda þjónustu á samkeppnisgrundvelli, stakk skrifstofan öllum hagræðingar- pakkanum undir stól. Hræðslan við samkeppni, óttinn við að lifa ekki af, hafði verið eini sparnaðar- hvatinn sem greinanlegur var. Skýrslan bendir enn fremur á að áberandi hafi verið hvað opinberar stofnanir, sem undirbúa skyldu störf á samkeppnisgrundvelli, reyndu að fresta öllum slíkum undirbúningi líkt og í von um að „hættan" liði hjá“. Samanburður milli ríkisstofnana Samanburður á rekstri ríkis- fyrirtækja og einkafyrirtækja er ekki eina leiðin sem fær er í leit að rekstrarhagræðingu. Nú er í auknum mæli farið að bera saman sambærileg störf á milli ríkis- stofnana, á kostnaðargrundvelli. Þarna gefst annað tækifæri fyrir stofnanir til þess að keppa um hagkvæmustu notkun á fé skatt- borgaranna. Leitað er svara við því hvar hagkvæmast sé að fram- kvæma ákveðin verk í ríkisstofn- unum, hvar megi þar breyta og hvernig. Áhersluverkefni Þriðja leiðin sem farin er, í leit að rekstrarhagræðingu, er sú að greind eru ákveðin megin-starfs- svið tæknilegs eðlis, sem líkur eru á að megi spara fé fyrir hið opin- bera. Hér er því áherslan ekki á einstaka stofnun, heldur sérstök tæknileg málefni sem varða mjög margar stofnanir. OMB hefur tekið til við þessi vinnubrögð. Á þessu ári leggur stofnunin áherslu á þessi sérsvið: ritvinnslu, bókhald, lánamál fyrir- tækja, mannvirkjagerð og við- haldsþjónustu, þjálfun starfsfólks, persónulega þjónustu, fæðisþjón- ustu, póstmál fyrirtækja og skjala- geymslu, bókasöfn, nýtingu geymsluaðstöðu, bifreiðaþjónustu, og vélaviðhald. Leitað er að hent- ugasta fyrirkomulagi til þess að framkvæma markmið þessarar þjónustu á fullnægjandi hátt. OMB leggur áherslu á að ljóst sé að þessir þættir geti ekki allir keppt við einkarekstur. Hér er því ekki eingöngu verið að afhenda verk- efni til einkafyrirtækja. En það er gert ef það á við og er talið hagkvæmara. Þar sem verkefni er áfram í höndum opinberrar stofn- unar er gerður samanburður innan stofnana eða á milli þeirra. Aðeins eru aðskilin fjögur verk- svið frá þessari greiningu, sam- kvæmt upplýsingum OMB. Þau eru: 1. Smáir sértækir verkþættir sem eðli samkvæmt er ekki unnt að bera saman við aðra verkþætti. 2. Verkþættir sem unnir eru af fötluðum eða öðrum sérréttinda- starfsmönnum í starfi hjá hinu opinbera. 3. Stefnumótandi ákvarðanataka og útboðsstjórnun. 4. Sérstök varnarmálaverkefni. Mótbyr Það dylst vonandi engum að flest stór hagræðingarverkefni fást við sparnað, sem að mestu er fólginn í fækkun starfsliðs. Það er að sjálfsögðu krafa almennings að ef unnt sé að framkvæma þjón- ustu fyrir borgarana á betri og hagkvæmari hátt, þá skuli það gert. Það kemur okkur einnig ekkert á óvart þótt fari um ein- hverja af hinum 2,8 milljónum bandarískra ríkisstarfsmanna þegar gengið er hart fram í rekstr- arhagræðingu. Þegar haft er í huga að unnt sé að auka laun starfsmanna er vinna vel og segja þeim upp sem illa vinna, eftir ítrekaðar tilraunir til þess að bæta getu þeirra, þá lítur málið alls ekki svo illa eða ósann- gjarnt út. En íslenskt ríkisstarfs- mannakerfi er ekki svo einfalt. Fast skorðað æviráðningarkerfi, vinargreiðinn og pólitískir svifti- vindar sjá til þess. Að auki ber að hafa í huga að um leið og ríkis- starfsmönnum fækkar, minnkar máttur stéttarfélags þeirra og því berst það með oddi og egg gegn fækkunartilhneigingum, auk þess sem tilgangur þess er einmitt að verja þessa hagsmuni félaga sinna. Þetta eru engin ný sannindi. Það er einnig ljóst að þegar menn sjá atvinnu sinni hætt, losnar í þeim fítonskraftur til þess að fjarlægja hættuvaldinn af sjónarsviðinu. Flokksstimplar og stjórnmála- skoðanir skipta þá oftast litlu. Hagræðingarátak sem ekki gerir ráð fyrir þessum mannlegu þáttum og reynir ekki að aðstoða við lausn þeirra vandamála sem það skapar ýmsum starfsmönnum sínum, er dæmt til að mistakast. En and- staðan gegn breytingum er erfið- asta vandamálið í íslenskum ríkis- rekstri. Við munum og höfum getað hagrætt örlítið til án þess að slíkt hafi fækkun starfsmanna í för með sér, en við munum aldrei geta hagrætt verulega án þess að það muni kosta einhverja starfið. I mjög mörgum tilvikum hefur hagræðingarátak í för með sér endurþjálfun starfsmanna sem er mjög mikilvæg forsenda þess að bættum rekstri sé stöðugt við- haldið. Einnig er hætta á að ótti við breytingar á högum starfs- manna nái að yfirbuga allar hug- myndir um breytingar. Hagræðingarátak í opinberum rekstri verður því að vera tilbúið að taka á þeim vandamálum sem það skapar. Fyrst og fremst ber að huga að hættu á atvinnuleysi. Þessi umhyggja fyrir þeim er missa vinnu sína er ef til vill ekkert sjálfsögð í hagfræðiformúl- um, en hún þykir sjálfsögð í þeim þjóðflagslega veruleika sem við búum við. Aukin atvinnutækifæri annarsstaðar eru því í raun nauð- synleg forsenda verulegrar ríkis- hagræðingar í okkar pólitíska veruleika. Höfundur er rid háskólanim í rekstrarhagfrædi og stjórnunar- fræói í tíandaríkjunum. Hann er fyrrrerandi framkræmdastjóri full- trúaríds sjálfstæóisfélaganna í Reykjavík. Sendum um\ V allan heim: s Núeru jólasveinar komnir á kre” glugganum okkar... til aö minna ykkur á, aö óöum styttist til jóla og aö betra er aö hafa tímann fyrir sér ef jólagjafirnar til vina og kunningja erlendis eiga aö ná fram í tíma ... Við göngum frá og sendum jólapakkana um allan heim. Allar sendlngar eru fulltryggðar yður að kostnaðartausu. RAflHAGERDIN HAFNARSTRÆTI 19

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.