Morgunblaðið - 24.12.1981, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. DESEMBER 1981
39
ureyri og þegar einokun komst á
að fullu 1602, fengu kaupmenn frá
Helsingjaeyri einkaleyfi til verzl-
unar hér, eða í Akeröen, eins og
það var afbakað þá, eða Öfjörds-
handelsted og stundum Ödefjord
og mátti víst ekki miklu muna að
Akureyrarnafnið glataðist. I
manntalinu 1703 var Akureyrar
að engu getið, enda þá engin föst
mannvist þar, þó einokunarkaup-
menn hafi að vísu þegar þá reist
einhver hús yfir verzlun sína, en
veturvist tíðkaðist þá ekki. Elztu
húsin munu hafa verið reist í
Naustalandi og í Jarðabók Árna
Magnússonar er talið, að kaup-
menn hafi goldið búðatoll til Eyr-
arlands og Nausta, en mjög óveru-
legan. Þegar síðari konungsverzl-
unin hófst 1774 voru hús verzlun-
arinnar, Krambúðin, byggð 1747,
skipt í svefnherbergi, búð, eldhús
og ullargeymslu, virt á 425 ríkis-
dali; sláturhús, byggt 1763 og
rúmaði 340 kroppa; Mörbúð, byggð
1770; Gamla Krambúðin, óvíst um
aldur, og hafði sýslumaður hluta
hennar til afnota, er hann var að
embætta á staðnum. 1777 var það
almennt fyrirskipað að kaupmenn
hefðu fasta búsetu á staðnum og
sama ár hófst bygging fyrsta íbúð-
arhússins. Fyrsta sálnaregistur
frá Akureyri, sem enn tilheyrði
Hrafnagilshreppi, er frá 1785. Eru
íbúar þá skráðir 12, flestir með
dönsk eða dönskstæld nöfn. Hinn
13. júní 1787 var verzlunarfrelsi
takmarkað með konunglegri til-
skipan og voru þá stofnaðir 6
kaupstaðir á landinu og var Akur-
eyri einn þeirra. Til þess að laða
menn að þessum stöðum var
mönnum þar veittur ókeypis borg-
araréttur, en þó aðeins verzlunar-
og handiðnaðarmenn, helzt sigldir
og var sýslumaður mjög spar á
borgarabréfin. Ennfremur fengu
menn byggingastyrk, ókeypis hús-
lóð og garðstæði og undanþágu frá
manntalsskatti næstu 20 ár. Eig-
inleg kaupstaðaréttindi öðlaðist
Akureyri þó ekki fyrr en 1862.
Þrátt fyrir áðurnefnd fríðindi
fjölgaði íbúum Akureyrar mjög
hægt, 1802 voru þeir innan við 40
og 1835 voru þeir 56 í 14 húsum.
Þremur árum fyrr voru útsvars-
gjaldendur í bænum 4, 2 kaup-
menn, 1 verzlunarstjóri og einn
assistent og guldu þeir samtals 8
ríkisdali og 40 skildinga. Árið 1850
voru íbúarnir 187, en 286 er bær-
inn fékk kaupstaðaréttindi, þar af
80 ófermd börn. Árið 1876 bjuggu
á Akureyri 318 og 20 á Oddeyri og
dregur síðan ört saman með bæj-
arhlutunum.
Verður nú vikið að sögu ein-
stakra húsa í innbænum.
Barnaskólinn var byggður nákvæmlega mitt á milli Akureyrar og Oddeyrar árið
1900 og þótti þá bera af öllum öðrum skólahúsum landsins. Nú er öldin önnur
því eins og sjá má er húsið í niðurníðslu og liggur undir skemmdum.
grein í Stefni árið 1900. A fyrsta
fundi bæjarstjórnar árið 1899 var
rætt nánar um fyrirkomulag barna-
skólans. Ákveðið var að skólastof-
urnar yrðu 3 og skyldu rúma 100
börn og skyldi hver um sig hafa 100
kúbikfet andrúmslofts. Var nefnd-
inni falið að fá gerðar nýjar teikn-
ingar af húsinu. Þrjár tillögur voru
gerðar og ein valin og á grundvelli
hennar gerði Bergsteinn Björnsson
teikningar af húsinu, sem bæjar-
stjórn samþykkti. Gert var ráð fyrir
því á teikningum að skólinn yrði
stækkaður síðar. Leitað var eftir til-
boði í smíði skólans og var gengið að
tilboði Bjarna Einarssonar eftir að
hann lækkaði tilboð sitt, sem var
6.350 krónur, um 100 krónur. Bæj-
arfógeti vígði síðan húsið 18. október
árið 1900 og þótti það þá bera af
öllum skólahúsum landsins og var
vandaðra en þá tíðkaðist, meðal
annars með tvöföldum gluggum og
búið ýmsum þægindum svo sem
þvottaskálum fyrir nemendur.
Fyrstu árin eftir að skólinn tók til
starfa var gosdrykkjaverksmiðja í
kjallaranum. Segir í blaðagrein frá
þessum tíma:
“Knud Hertervig hefur stofnað
gosdrykkjaverksmiðju í kjallara
skólans. Hún framleiðir m.a. sóda-
vatn, sítrón, hindiberlímonaði, jarð-
arberjalímonaði. Ennfremur súra og
sæta saft, edik og gerpúlver. Hert-
ervig segist hvergi hafa fengið svo
gott vatn í gosdrykkjagerð."
Annars var íbúð í kjallara skól-
ans, en honum var að hluta til breytt
í kennsluhúsnæði árið 1922. Kennt
var í húsinu til ársins 1930, þegar
nýi barnaskólinn uppi á brekkunni
var fullbúinn. Þá fékk amtsbóka-
safnið húsið til afnota og var þar í 17
til 18 ár og bjó Davíð Stefánsson
skáld frá Fagraskógi í húsinu flest
þau ár. Þá rak Akureyrarbær
saumastofu um tíma í húsinu. Sein-
ustu árin hefur skólinn verið notað-
ur til íbúðar, en kjallarinn sem
geymsla fyrir Leikfélag Akureyrar.
Búið var í húsinu fram undir árslok
1980.
Standard
vörunum
Flugeldar — sólir — blys og fleira.
Þú færö hinar þekktu og traustu Standard
vörur ásamt öllum góðum vörum frá okkur
á eftirtöldum sölustöðum:
Reykjavfk:
Skátabúðin, Snorrabraut
Volvosalurinn,
Suðurlandsbraut
Fordhúsið, Skeifunni
Alaska, Breiðholti
Seglagerðin Ægir,
Grandagarði
Akureyri:
Alþýðuhúsið
Söluskúrvið Hrísalund
Söluskúrvið Hagkaup
Bílskúr við Höfðahlfð
Ísafjörður:
Skátaheimilinu, ísafirði
Aðaldalur:
Hjálparsveit skáta Aðaldal
Blönduós:
Félagsheimilið
Kópavogur:
Hjólið, Hamraborg 9
Toyota, Nýbýlavegi 8
Kaupgarður, Engihjalla
Skátaheimilinu,
Borgarholtsbraut 7
Vestmannaeyjar:
Kjarni
Hótelið
Hveragerðl:
í Hjálparsveitarhúsnæðinu,
Hveragerði
Njarövfk:
Netaverkstæði Suðurnesja
Kaupfélagshúsið, Njarðvfk
Vogar, Vogum
Fljótsdalshérað:
Verslun Kjartans Ingvarsson
Garöabær:
Garðaskóli
Við Blómabúðina Fjólu
Porlákshöfn
Kiwanisklúbburinn ölver
Siglufjörður:
Kiwanisklúbburinn Skjöldur
Hvolsvöllur:
Kiwanisklúbburinn Dfmon
Akranes:
Kiwanisklúbburinn Þyrill
Pórshöfn:
Kiwanisklúbburinn Fontur
Ólafsvik:
Lionsklúbbur Ólafsvíkur
Bolungarvík:
Lionsklúbbur Bolungarvíkur
Árskógsströnd:
Lionsklúbburinn Hrærekur
Hella:
Flugbjörgunarsveitin Hellu
Varmahlið:
Flugbjörgunarsveitin
Varmahlíð
Bfskupstungur:
Ungmennafélag
Biskupstungna
Hafnarfjörður:
Knattspyrnufélagið Haukar
við Flatahraun nálægt
Slökkvistöðinni
Stykkishólmur:
Björgunarsveitin Berserkir
Stöðvarfjörður:
Björgunarsveitin Björgólfur
Fáskrúðsfjörður:
Björgunarsveitin Geilsi
Borgarf jörður eystrf:
Björgunarsveitin Elding
Patreksfjörður:
Björgunarsveitin Patrekur
Grundarfjörður:
Björgunarsveitin Klakkur
Suðureyri:
Björgunarsveitin Björg
Skagaströnd:
Ungmennafélagið Fram
Eskifjörður:
íþróttafélagið Austri
Borgarfjörður:
Björgunarsveitin Heiðar
Hrunamannahreppur:
Félagsheimilið Flúðum
Gnúpverjahreppur:
Árneskórinn
Keflavik:
Björgunarsveitin Stakkur
Hafnargötu 37
Söluskúrvið Fiskiðjuna
LANDSAMBAND
HJÁIPARSVEITA SKÁTA
GeteBporrBSonl