Morgunblaðið - 24.12.1981, Blaðsíða 2

34
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. DESEMBER 1981
Mörgum þykir Nýárssálmur Matthíasar Jochumsson-
nr eitthvert mesta kvæði, sem ort hefur verið í einfald-
leik sínum:
Hvaö boöar nýárs blessuö sól?
Hún boöar náttúrunnar jól,
hún flytur lif og líknarráó,
og Ijómar heit af drottins náö.
Nú á tímum rafmagnsljósa fer skammdegið auðvitað
fram hjá okkur að mestu leyti og draugarnir eru horfn-
ir, sem betur fer, — þeir kunna ekki við sig í birtunni.
Þess vegna má kannski segja, að tilfinning okkar fyrir
þessari ferhendu Matthisar hafi slakknað, — okkar sem
erum alin upp í Reykjavík og gátum ekki fylgst með því,
hvernig lífið breytti um svip við bæjarvegginn, undir
eins og dag tók að lengja. Náttúrunnar jól voru að
ganga í garð. Sólin kaus að fara aftur upp á við í staðinn
fyrir að sökkva í djúpið fyrir fullt og allt. En gömlu
skáldin þekktu skammdegið og vissu hvað það þýddi.
Kristján Ólafsson á Húsavík orti:
Skammdeginu verjumst vel.
Veldur aldrei tjóni él,
er bros í auga, bros á kinn,
banna því aö fenna inn.
Meðan hlýr er hugurinn,
. hélar aldrei gluggann þinn.
Og — hvaöa mátt á myrkriö svart
móts viö jólaljósiö bjart?
Jón Þorsteinsson á Arnarvatni átti strengi í sinni
hörpu, sem voru persónulegir fyrir hann og þekki ég
ekki önnur skáld með þau sömu grip. Jólavísa hans er
svona:
Jólanótt
Nú hætta menn aö hata,
hjörtum veröur rótt,
því móöir jörö er jata
Jesúbarns í nótt.
Aö rúmi barnsins rata
ráóavilltir menn;
þvi móöir jörö er jata
Jesúbarnsins enn.
Nú boöar guö sinn bata,
blindir öölast sýn,
því móöir jörö er jata
- Jesúmynd þeim skín.
Biblíulestur
Trúin viö þaö tefur
aö tálga sjónum kross,
guö í augun grefur
- guöspjöll handa oss.
Fagnaðarerindi
Aö Ijósvana landi
þinn lífsgeisla ber
og upprisu andi
um auðnina fer.
Ég lifna og Ijóma
og Ijósaugum sé
þinn boöskap í blóma
á bernskunnar tré.
Nei, hér er þá dálítil hjörð á beit
og hjarðsveinn á aldri vænum.
í hverri einustu Islands sveit
og afkima fram meö sænum
nú stendur hún jólastundin há
meö stjörnuna yfir bænum.
Þannig sér mývetnski bóndinn jólin og þykist eiga í
þeim jafn mikið ef ekki meir en hinir, sem betur eru að
sér á veraldarvísu. Við sjáum hann ljóslifandi fyrir
okkur og skírskotunin til náttúrunnar og hins daglega
lífs er glögg. — Ég var fyrir skömmu úti í Grímsey og
rakst þar m.a. á blað, Sleipni, sem Steindór Sigurðsson
ritstýrði og út kom 1924 a.m.k., nokkur tölublöð hand-
skrifuð og hafa að líkindum gengið á milli eyjarskeggja.
Þar sá ég ljóð Steindórs, Jól, og það kom mér ekki á
óvart, að hann skyldi opna það með þeirri hugsun, að
jólin reki skammdegið á burt. Það er hvergi jafn svart
og þar norður við heimsskautsbaug:
Skreyta skammdegisnótt
skrautleg jólanna Ijós.
Andar alveran hljótt,
angar kærleikans Ijós.
Eins og brosandi barn
blikar vetrarins hjarn.
Nú hver hugur er hlýr.
Guö í hjörtum býr.
Upp aö stjarnanna stól
stígur mannanna þökk,
Ijómar sólnanna sól,
sérhver lund er nú klökk.
Þó aö þyrnanna þraut
þeki mannanna braut,
bjarma barnanna jól
eins og blikandi sól.
Það er svo sem auðvitað, að á jólunum fara ýmsir á
kreik, sem hafa hægt um sig endranær. í Danmörku
mun karl sá vera til, er Jólnir heitir (gamalt nafn á
Óðni) og hefur þann ljóta sið að gægjast í jólabruggið,
ef þess er illa gætt. Nú, og hér uppi hjá okkur er Grýla
fyrirferðarmest þeirra gesta, sem óhjákvæmilega fylgja
jólunum og eru þó ávallt jafn óvelkomnir, hvar sem þá
ber að garði. Um Grýlu hafa verið ort svo mörg kvæði
og stökur, að enginn getur komið tölu á öll þau ósköp.
Eitt hið nýjasta er eftir Davíð Stefánsson frá Fagra-
skógi, þar sem hann leikur sér að því að færa Grýlu til í
tímanum og hugsar sér, að hún sé hér á meðal okkar
núna: „Með fúkyrðum og fagurgala flekar hún til sín
glópana," segir hann. Og það hefur líka önnur breyting
á orðið, svo að Leppalúði er allur annar maður en áður:
En hvorki óttast Leppalúöi
last — né pilsaþyt.
Eitt erindið er svona:
Áöur tók hún kotakrakka,
en kvaö nú mest í borgunum,
lætur móöan mása yfir
múginum á torgunum,
særir hann viö sverö og skjöld
aö svíkja landsins yfirvöld.
Hennar bónda Leppalúöa
leiðast svona ræðuhöld.
Þessum vísnaleik læt ég nú lokið með tilvitnun í
síðasta erindið í Jólanætur kvæði Guðmundar Frið-
jónssonar á Sandi:
Fórnir faguryröa
færi ég jötubarni.
Sönginn meöan syng ég,
sit ég einn á hjarni.
Ekki þó meö öllu
einn er ég í snænum:
Guðsson geröist áöan
gestkomandi í bænum.
Ekki verður meira kveðið að sinni.
Halldór Blöndal
Hljjóm-
plötur
Árni Johnsen
Skátasöngvar frá
SG-hljómplötum:
Hæ meiri söng
og meira yndi
„EINHVERJAR skemmtilegustu
endurminningar frá æsku minni
eru sjö ára starf mitt í skátahreyf-
ingunni, þess vegna er það mér
sérstakt ánægjuefni að gefa út
þessa hljómplötu," segir Svavar
Ge8ts á hljómplötuumslaginu
Skátasöngvar og allir sem hafa
reynslu af skátastarfinu hafa sömu
sögu að segja og Svavar, enda
ræktar skátastarfíð upp í manni
þjóðernishyggju, lífsgleði, framtak
og sjálfstæða afstöðu. Eitt sinn
skáti, ávallt skáti, undirstrikar
málið.
Það er Varðeldakórinn sem
syngur 25 vinsæla skátasöngva
við undirleik hljómsveitar sem
Ólafur Gaukur stjórnar og
reyndar útsetti hann öll lögin og
tengir saman í átta lotum alls.
Skiptast kaflarnir í Göngu-
söngva, Gleðisöngva, Varðelda-
söngva 1. 2. og 3., Hátíðarsöngva,
Mótssöngva og Keðjusöngva. Tíu
félagar úr Silfurkórnum syngja
á hressilegan og eðlilegan hátt
og yfir allri plötunni er sá blær
sem vera ber, skemmtilegur,
léttur og leikandi og á eftir að
ylja mörgum um hjartaræturn-
ar.
Margir skátar lögðu útgáfunni
lið, en platan er tekin upp í Stud-
io Stemmu undir stjórn Sigurðar
Rúnars Jónssonar sem annaðist
hljóðblöndun með Ólafi Gauki
og er það verk eins og annað á
þessari plötu gott í alla staði.
Skátasöngvar hafa fyrir löngu
unnið sér vinsældir langt út
fyrir raðir skáta og þetta er
plata sem allir geta haft gaman
af ef þeir eru ekki þeim mun
áfjáðari í að hengja haus.
Skátahreyfingin er sífellt
ferskur og mikilvægur þáttur í
þjóðlífi íslands, líklega einhver
bezti skólinn sem ungt fólk getur
sótt og í starfi skáta er söngur-
inn einn af föstu liðunum. Plat-
an er góður fengur til þess að
auka á tilþrif í jákvæðu mann-
lífi, því skátasöngva geta allir
sungið á öllum aldri.
Dauði á Jónsmessunótt
Bókmenntír
Sigurður Haukur Guðjónsson
DAUÐI Á JÓNSMESSUNÓTT
Höfundur: K.M.Peyton
Þýðing: Silja Aðalsteinsdóttir
Prentun: Prentsmiðjan Hólar hf
Útgefandi: Mái og menning
Eg hafði mjög gaman af að lesa
þessa bók. Fyrst kemur það til, að
hún er skrifuð af miklu fjöri og
snilli, höfundur kann til verka,
kann að draga skil milli aðal- og
aukaatriða í frásögn sinni, orðin
draga því ekki aðeins upp mynd af
því sem þú ert að lesa, heldur kitla
líka forvitni þína, vekja spurnina:
Hvað skeður næst? Slíkur er hátt-
ur góðra sagnamanna og höfundur
þessarar bókar er vissulega í
þeirra hópi. í annan stað gladdi
bókin mig með þvi, að hún er frá-
sögn af glímu unglinga við sjálf
sig rétt í þann mund er hamskipti
verða í huga þeirra frá bernsku ti!
fulltíða manns.
Á sviðinu er strákur og stelpa,
og um margt æði lík. Bæði eru enn
föst í fjötrum bernskunnar, þarfn-
ast styrkrar handar á göngu. Bæði
höfðu fært mynd hins almáttka
frá föður og móður og troðið fólki,
sem þau þekktu ekki nema lítið, í
hlutverkið.
Drengurinn, Jónatan velur sér
ímynd vöðvanna, stærðfræðikenn-
arann Hugo. Telpan, íris, velur sér
draumlyndan skýjaglóp, skáldið
Robinson. Peyton lýsir meistara-
lega hræðslu og magnleysi krakk-
anna, er þeir finna að „goðin" í
hugum þeirra eru að molna, breyt-
ast í rykduft, verða að engu.
Fyrirmynd írisar er drekkt í fúl-
um læk, drekkt af goðinu hans
Jónatans, svo auðveldari verði
leiðin í ból konu fórnarlambsins.
Skáldið lætur strákinn reyna að
dylja, hvernig komið er, setjast á
réttlætið t.þ.a. hylja eigin mistök.
Stelpuna lætur skáldið grenja,
lauga af sér blekkingu barnsins í
tárum. Kannske hefði verið rétt að
setja hér punkt, en líf flestra er
lengra en þetta. Skáldið treður
krökkunum báðum í lækinn, henni
í leit að nýrri hönd t.þ.a. fálma
eftir, honum t.þ.a. kynnast því að
brotahrúgan hans var ósköp
venjulegur maður, þrátt fyrir allt.
Lausn drengsins fannst fyrst í
snjóskriðu, sem losaði hann við
Hugo. Lausn hennar í honum sem
hætti lífi sínu til þess að hrifsa
hana úr klóm dauðans. Eftir stóðu
þau tvö með fyrirheit í augum um
að þau væru fólk, fólk til að rita
eigin hendi í lífsins bók.
Skemmtilegt efni og góð frá-
sögn.
Þýðing Silju er mjög góð, mál
hennar, oftast, létt, lipurt, fallegt.
Helzt finn ég á skorta, að á stund-
um verður mál strákanna, Jón-
atans og Alberts, of stelpulegt,
hráar enskuslettur, þeir stynja:
„Jesús minn...“ og „Je minn, ...“
alveg eins og teprustelpur eða
kynruglaðir karlar. Ég kann held-
ur ekki við: „.. .heilmikið af krökk-
um...“ (5), eða „Ferlega áttu
gott...“ (147). Ég finn að orðaforði
Silju er miklu meiri en svo, að hún
þurfi að nota slíkar kækjur, enda
hortittirnir fáir. Aðeins meiri
vandvirkni, og þá væri þýðingin
prýðisgóð.
Prentun mjög skýr og frágangur
allur til fyrirmyndar. Hafi höf-
undur, þýðandi og útgáfa þökk
fyrir mjög góða bók.
SHÍ:
Hvetur til
samstöðu
MORGUNBLAÐINU hefur borist
eftirfarandi ályktun samþykkt á
stjórnarfundi Stúdentaráðs þ. 14.
desember.
„Stjórn Stúdentaráðs Háskóla
íslands fordæmir gerræði hinna
andlýðræðislegu stjórnvalda í Pól-
landi og beitingu hervalds gegn
lýðræðisöflum Póllands.
Stjórn SHÍ sendir bræðrasam-
tökum sínum og pólsku þjóðinni
baráttukveðjur og hvetur til sam-
stöðu með baráttu Pólverja fyrir
brýnustu lífsnauðsynjum, frelsi,
mannréttindum og lýðræði."