Morgunblaðið - 11.05.1974, Blaðsíða 16
16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. MAI 1974
hf Arvakur Reykjavík
Haraldur Sveinsson
Matthias Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Styrmir Gunnarsson
Þorbjorn Guðmundsson
Bjorn Jóhannsson
Arni Garðar Kristinsson
Aðalstræti 6. simi 10 100
Aðalstræti 6. simi 22 4 80
Askriftargjald 600.00 kr á mánuði innanlands
I lausasolu 35.00 kr. eintakið
Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Nú þegar blöðin koma
út að nýju, skýrast all-
ar línur í stjórnmálunum
og unnt er að gera almenn-
ingi grein fyrir því, sem
verið hefur að gerast síð-
ustu daga. Sú saga er því
miður ófögur og verstur er
þáttur Ólafs Jóhannes-
sonar.
Þegar ljóst varð, fyrir
síðustu helgi, að stjórn
Ólafs Jóhannessonar var
fallin vegna afsagnar
Björns Jónssonar, sem for-
sætisráðherra knúði fram,
upphófst einhver ljótasti
leikur í íslenzkri stjórn-
málasögu. I stað þess að
biðjast lausnar eins og
Hermann Jónasson gerði í
desember 1958, hófst
Ólafur Jóhannesson handa
um að níðast á leikreglum
lýðræðisins og upphugsaði
þau bolabrögð, sem lengi
munu í minnum höfð.
Hann neitaði að segja af
sér, þótt meirihluti
Alþingis væri honum and-
vígur. Hann beitti þing-
menn og þingflokka þving-
unum með þingrofsvopnið
á lofti. Hann neitaði að
rjúfa þing með hefðbundn-
um hætti, þannig að umboð
þingmanna félli ekki niður
fyrr en á kjördegi, og síð-
ast en ekki sizt, þá laug
hann að forseta íslands.
Eins og alþjóð er kunn-
ugt, er það vald í höndum
forseta íslands að ákveða
meira að segja skriflega.
Þar með tók hann sér vald,
sem forseti einn getur veitt
stjórnmálaforingjum og
þverbraut helztu reglur
islehzkrar stjórnskipunar.
Hann ætlaði að neyða þing-
flokkana til að ganga til
samstarfs við Framsóknar-
flokkinn, hvað sem það
kostaði, með hótunum um
þingrof, sem þegar i -stað
tæki gildi, og að lokum
beitti hann því vopni með
fyllsta dólgshætti.
Samhliða hefur forsætis-
ráðherra gerzt uppvís að
því að ljúga vísvitandi að
forseta Islands og fá hann
til að gefa út forsetabréf á
röngum forsendum. Upp-
haf þess er á þessa leið:
kosningum, beri brýna
nauðsyn til að rjúfa
Alþingi.“
í þessum orðum.eru þre-
föld ósannindi.
I fyrsta lagi voru fullar
horfur á því, að unnt yrði
að mynda meirihlutastjórn
á Alþingi, ef Ólafur
Jóhannesson aðeins hlítti
réttum leikreglum og segði
af sér. Þannig ályktaði t.d.
þingflokkur Sjálfstæðis-
flokksins einróma, að hann
væri reiðubúinn bæði til að
mynda minnihlutastjórn
og meirihlutastjórn, sem
takast mundi á við vanda-
málin fram yfir kosningar
og um það var forsætisráð-
herra fullkunnugt.
I öðru lagi höfðu allir
FRAMFERÐI OLAFS
hver skuli hafa forustu um
stjórnármyndun, og sumir
hafa raunar haldið því
fram, að hið eina raunveru-
lega vald, sem forseti
hefði, væri einmitt það að
leiða stjórnarmyndanir.
Þrátt fyrir þetta tók Ólafur
Jóhannesson sér fyrir
hendur, án samráðs við for-
seta, þegar s.l. mánudag, að
kalla forustumenn þing-
flokka á sinn fund eins og
honum hefði verið falið
umboð til nýrra stjórnar-
myndunar. Þar veifaði
hann þingrofsvopninu og
lagði fram úrslitakosti,
„Forseti íslands gjörir
kunnugt: Forsætisráð-
herra hefur tjáð mér, að
þar sem einn stuðnings-
flokkur ríkisstjórnarinnar
hafi slitið samstarfi á
Alþingi og engar horfur
séu á því að unnt sé að
mynda meirihluta, er
staðið gæti að starfhæfri
ríkisstjórn, málefni í
algjörri sjálfheldu á
Alþingi og stjórrtarand-
staðan fáist eigi til að af-
greiða aðkallandi og mikil-
vægar efnahagsráðstafanir
og stjórnmálaflokkarnir
almennt óski auk þess eftir
stjórnmálaflokkar lýst því
yfir, að þeir væru reiðu-
búnir til að takast á við
efnahagsráðstafanir að því
áskildu, að forsætisráð-
herra segði af sér og heim-
ilaði öðrum að hafa forust-
una, að hann viðurkenndi
þá staðreynd, að stjórn
hans væri fallin og rúin
trausti, bæði þings og
þjóðar. Það eru því hrein
og vísvitandi ósannindi, að
stjórnarandstaðan hafi
ekki fengizt til að takast á
við aðkallandi efnahags-
erfiðleika.
I þriðja lagi eru það
ósannindi, að stjórnmála-
flokkarnir „almennt“ hafi
óskað eftir kosningum
þegar í stað. Samtök frjáls-
lyndra og vinstri manna
lýstu því opinberlega yfir,
að þau vildu ekki kosn-
ingar strax og eitt megin-
skilyrði Ólafs Jóhannes-
sonar sjálfs, er hann beitti
þvingunum sínum til að
reyna að neyða aðra flokka
til samstarfs við Fram-
sóknarflokkinn, var ein-
mitt það, að ekki yrði kosið
nú heldur í fyrsta lagi í
haust. Þrátt fyrir þessar
staðreyndir gerir hann sér
lítið fyrir og lýgur einnig
þessu að forseta íslands.
Með þessu framferði
hefur Ólafur Jóhannesson
sýnt einstakan dólgshátt,
svo að óhætt er að fullyrða,
að engin dæmi eru um slíkt
áður í íslenzkri stjórnmála-
sögu. Hann tekur sér það
vald að hefja tilraunir til
stjórnarmyndunar, án
samráðs við forseta, hann
tekur sér það vald, sem for-
seti einn á að hafa. Og
hann segir forseta íslands
ósatt um alla meginþætti
þess aðdraganda, sem að
því varð, að forsetinn
skrifaði upp á bréf það,
sem kórónaði klæki for-
sætisráðherrans.
Þetta er einhver ljótasti
leikur, sem leikinn hefur
verið í íslenzkri sögu, og
því miður líklegur til að
draga dilk á eftir sér. Þetta
er sorgarsaga, sem allir
ættu að harma, en gleður
þó einn hóp manna
ósegjanlega, kommúnista,
bandamenn og einkavini
Ólafs J óhannessonar.
• Hrafn Gunnlaugsson skrifar frá Stokkhólmi:
Horfur í sænskri pólitík
í ÞINGKOSNINGUNUM í haust
fengu hinar tvær andstæðu fylk-
ingar í sænskri pólitík, borgara-
flokkarnir þrír og vinstriflokk-
arnir tveir, jafn mörg þingsæti:
175 þingmenn hvor. Allir flokkar
eru sammála um, að þetta ástand
sé óviðunandi og að ógerlegt sé að
stjórna þegar hlutköstur ræður
úrslitum í hverju málinu á fætur
öðru.
Þeim málum fjölgar stöðugt,
sem hafa fallið I þinginu á hlut-
kesti eða slumpast I gegn fyrir
tilviljun. Fram til þessa hefur þó
alltaf verið um minniháttar mál
að ræða, þ.e.a.s. stjórn jafnaðar-
manna hefur ekki séð ástæðu til
að ganga til kosninga þeirra
vegna, enda þau vart þess eðlis,
að hugsanlegt sé að heyja kosn-
ingabaráttu um þau. En þvi fleiri
mál sem hlutkösturinn afgreiðir,
því greinilegri verður munurinn
á stefnu fylkinganna, og þær
raddir gerast nú æ háværari f
herbúðum jafnaðarmanna, sem
vilja láta sverfa til stáls i öllum
málaflokkum á þinginu og ganga
síðan til kosninga með ákveðna
stefnuskrá í sem flestum dægur-
málum. Á þennan hátt hyggjast
jafnaðarmenn geta skapað hug-
myndafræðilegan grundvöll að
standa á, en flokkurinn hefur átt f
erfiðleikum siðustu ár með að
mynda nógu skýrt bil á milli sin
og borgaraflokkanna, einkum þó
Miðflokksins.
Mál málanna
Jafnaðarmenn hafa einnig
breytt um stefnu í byggingar- og
húsnæðismálum, en stjórnmála-
skýrendur telja, að stefna flokks-
ins i þessum málum hafi átt mest-
an þátt I fylgistapi flokksins I
sfðustu kosningum. Stefna jafn-
aðarmanna var að byggja sérstök
svefnhverfi með blokkum og há-
hýsum. Þessi byggingarmeinloka
gróf um sig i Svfþjóð nokkru eftir
striðið, og þvi miður virðist sama
plágan hafa komið upp á Islandi
— Breiðholtshverfi í Reykjavik
er sambærilegt við þau hverfi,
sem nú standa auð í Gautaborg og
Stokkhólmi og enginn vill búa f.
Hugmynd jafnaðarmanna byggð-
ist á þeim lágkúrulega kotungs-
hugsunarhætti, að bæjar- og
sveitarfélög ættu að byggja allt
húsnæði. Fólki yrði síðan raðað í
„steinkumbaldana eins og hnífa-
pörum í skúffu, en fengi engu að
ráða um umhverfi sitt. Miðstjórn-
arvaldið vissi betur en fólkið!
Þessi stefna hefur nú skilið eft-
ir sig frumskóg af steinkumböld-
um, algerlega óhæfum sem vistar-
verur fyrir fólk með blóð og til-
finningar — en ábyggilega einkar
hagkvæmar fyrir róbóta og vél-
menni.
Jafnaðarmenn hafa nú loks átt-
að sig á þessari kórvillu, og tekið
upp helztu punktana úr stefnu
Miðflokksins, sem eru þessir:
Stefnt sé að þvi að örva fólk til að
byggja sjálft, bæði einstaklinga
og samtök. Hætt verði við bygg-
ingu háhýsa og blokka, en þess f
stað byggð raðhús og ein og tvi-
býlishús. Sem flestum verði gert
kleift að hafa garð.
Sfðasta atriðið er mjög athyglis-
vert. Rannsóknir sýna, að einn
þáttur þess, sem kallað er stór-
borgarfirring, er einmitt sam-
bandsleysi mannsins við um-
hverfið, jörðina. Maður, sem býr á
tólftu hæð í blokk, á engan jurta-
garð og öðlast seint þá tilfinn-
ingu, að hér eigi hann heima.
Það er svo sannarlega kominn
tfmi til að við íslendingar lærum
af hinni dýrkeyptu reynslu Svía i
húsnæðismálum og látum ekki
uppdagaðar hugmyndir krata
ráða ferðinni.
Kosningar f haust?
Margt bendir til þess, að efnt
verði til þingkosninga f Sviþjóð í
haust. Þingið er illa starfhæft og
báðar fylkingar þykjast sigur-
stranglegar. Jafnaðarmenn eiga
leikinn og geta valið hvaða mál
þeir setja á oddinn. Komi upp
eitthvert stórmál f þinginu, þar
sem fylkingarnar standa hvor
gegn annarri, má búast við kosn-
ingum. Hvaða mál þetta verður,
er þó enn óljóst.
Fréttabréf úr Borgarfirði-eystri
Það má telja einstæðan atburð
hér í Borgarfirði, að í dag, 17.
apríl, var sjósettur fyrsti stálbát-
urinn, sem smíðaður hefur verið
hér. Er hann 8‘A tonn að stærð
með 85 hestafla Ford-vél og er
yfirsmiður bátsins Jóhann Þór
Kröyer, sem mest hefur unnið
einn við smíði hans, hlaut bátur-
inn nafnið Rökkvi S.U. 45 og
hefur.hann þegar verið seldur.
Eru kaupendur hans Þórhallur
Þorsteinsson og Broddi Bjarna-
son á Egilsstöðum. Hyggjast þeir
gera hann út á færaveiðar.
í vor hefur verið hér óvenju-
mikil hrognkelsaveiði og einnig
hafa bátar fiskað á grunnmiðum,
sem er óvenjulegt svo snemma
vors. Hér er vorblíða og tún farin
að grænka. Hér munu ráðgerðar
allmiklar hafnarbætur í sumar og
jafnvel byggíngar einhverra íbúð-
arhúsa, en slíkar framkvæmdir
hafa verið fátíðar hér undanfarin
ár.
Fyrir fjórum árum komu hing-
að fáséðir gestir, sem sjaldan
munu hafa lagt leið sína hingað
til lands, en það voru gráspörva-
hjón og þar sem talió var, að þau
mundu illa þola vetrarhörkur tók
Jón Helgason verzlunarmaður
þau undir sinn verndarvæng og
opnaði um haustið fyrir þeim
korngeymslu kaupfélagsins, þar
sem þau fengu hlýtt skjól þegar
kólnaði og þangað flýðu þau jafn-
an er harðnaði veður. Nú eru
þessir skemmtilegu’ nýbyggjar
líklega orðnir á annað hundrað
talsins og verpa þeir vlða undir
þakskeggjum húsa og enn sem
fyrr er korngeymslan góða skjól
þeirra gegn frosti og fönnum. Nú
eru margir þeirra búnir að verpa.
FVrir tveimur árum var hér
stofnað leikfélag, sem hlaut nafn-
ið „Vaka“. Þótti þaðfara myndar-
lega af stað og í fyrravetur sýndi
það hið kunna leikrit Cronins
„Júpiter hlær“, undir stjórn Jóns
Daníelssonar skólastjóra. Tókst
það að flestra dómi mjög vel og
fékk félagið, þótt ungt væri, mjög
háan styrk og hefði mörgum þótt
slfkt skuldbinda félagið til að
bregðast ekki vonum þeim, sem
við það voru bundnar. Fyrir þenn-
an styrk hefur leikfélagið nú
keypt ljóskastara á leiksvið, en ef
áfram heldur sem horfir, verður
það varla leikfélagið, sem nýtur
þeirra, því í vetur virðist leik-
áhugi ekki hafa verið til staðar,
svo að nú hefur ekkert verið leik-
ið í vetur vegna áhugaleysis of
margra aðstandenda leikfélags-
ins. Þykir mörgum framhaldið í
öfugu hlutfalli við byrjunina.
Sverrir Haraldsson.