Tíminn - 23.01.1964, Síða 6

TÓMAS KARLSSON RITAR
AUKIN AFURÐA- OG REKST-
URSLÁN TIL LANDBÚNAÐAR
Ágúst Þorvaldsson hafði í gær
framsögu fyrir tUlögu tU þings-
ályktunaa-, er hann flytur ásamt
þeim Ásgeiri Bjarnasyni, Birni Fr.
Björnssyni, Ólafi Jóhannessyni,
Jóni Skaftasyni, Gísla Guðmunds-
syni, HaUdóri Ásgrímssyni, Sigur-
vin Einarssyni og Ingvari Gísla-
syni um að ríkisbankinn sjái land
búnaðinum fyrir auknum afurða-
og rekstirarlánum. Kveður tillagan
á um, að ríkisstjómin beiti sér
fyrir því, að ríkisbankarnir kaupi
afurðaiánavíxfla vegna landbúnað-
arafurða frá þeim fyrirtækjum,
sem annast sölu þessaira afurða,
að þvi marki, að þessi fyrirtæki
geti greitt bændum þegar við mót-
töku afurðanna það verð, sem gert
er ráð fyrir í verðlagsgrundvelli
hverju sinni.
Ágúst Þorvaldsson minnti á, að
tillaga samhjóða þessari, hefði ver-
ið flutt á síðasta
þingi, en var þá
ekki tekin á dag-
skrá, enda liðið á
þingtímann. —
Ágúst sagði, að
hér væri um
mjög brýnt hags-
munamál bænda-
stéttarinnar að
ræða, og rakti á-
lyktanir hér að lútandi frá síðustu
aðalfundum Stéttarsamb. bænda.
Ingvar Gíslason fylgdi úr
hlaði í sameinuðu þingi í gær
þingsályktunartillögu þeirri
er hann flytur ásamt Ólafi Jó-
hannessyni um listasöfn og
listsýningar utan Reykjavík-
ur. Fjallar tillagan um að 5
manna nefnd geri tillögur um
stofnun og starfrækslu opin-
berra listasafna utan Reykja-
víkur og jafnframt geri nefnd
in tillögur um það í samráði
við samtök myndlistarmanna,
hvernig helzt megi stuðla að
því að haldnar verði fleiri
myndlistarsýningar utan höf-
uðborgarinnar.
í upphafi máls
síns minnti Ing-
var Gíslason á
málverkagjöf frá
Bjarnveigu
Bjarnadóttur til
Árnessýslu og
sagði, að þetta
væri fyrsti vísir
að listasafni ut-
an Reykjavikur. Þetta framtak ein-
staks gefanda ætti að vekja til
umhugsunar um, hvar við stönd-
um í þessum málum almennt og
hvort ekki mætti koma af stað
hreyfingu í þá átt að efla list-
Á aðalfundinum 1960 hefði verið
ályktað að nauðsynlegt væri að
taka upp breytt fyrirkomulag þess-
ara mála, þannig að bændur fengju
90% verðmætis vörunnar við af-
hendingu og verzlunarfélögum og
mjólkurbuum séð fyrir nægjanlegu
lánsfé til að svo gæti orðið. Á aðal-
fundinum 1962 var gengið nokkru
skemmra, og þá skorað á ríkis-
stórnina að beita sér fyrir því, að
afurðalán landbúnaðarins verði
70% af matsverði. 1963 var svo
samþykkt áskorun um, að bændum
yrðu greidd 90% af andvirði vör-
unnar við afhendingu og afurðalán
Seðlabankans færð upp í 67% eins
og þau voru fyrir „viðreisn“.
Á aðalfundi Sláturfélags Suður-
lands hefði verið samþykkt sam-
hljóða tillaga frá Pétri Ottesen,
fyrrv. alþingismanni, um áskorun
til stjórnvalda, að sjá svo um að
fyrirtækjum landbúnaðarins verði
séð fyrir nægilegum rekstrarlán-
um til þess að þau gætu borgað út
90% af andvirði vörunnar við mót-
töku.
Af þessu má sá, sagði Ágúst, að
hér er mál, sem mjög brýna nauð-
syn ber til að leysa. Hér á landi er
litið ó bændur sem launþega, þar
c'ö laun beirra eru ákveðin í lögum
og kveðið á um að þeir eigi að
hafa laun tii samræmis við aðrar
skyldar stéttir. Allir aðrir launþeg-
menninguna í landinu og binda
hana ekki við höfuðborgina eina.
— Að mínu viti, sagði Ingvar,
skiptir afar miklu, að uppbygging
þessara mála verði svo vel sam-
ræmd frá upphafi, að við það megi
una til frambúðar. Mikilvægt er
að virkja alla þá krafta sem borið
gætu þessi mál uppi. Er þá bæði
um að ræða opinbert framtak og
einstaklings- og félagsframtak, er
án efa er allt nauðsynlegt til þess
að hrinda þessu í framkvæmd. Mér
hefur dottið í hug, að af löggjafans
hálfu mætti vinna þessu máli mik-
ilvægt lið á fyrsta stigi með því
að samþykkt yrðu lög um fjár-
hagslegan stuðning við listasöfn
bæja og héraða gegn því að söfn
þessi fullnægðu ákveðnum skilyrð-
um og fé væri einnig veitt til
þeirra frá öðrum aðiljum. Ef slík
lög væru fyrir hendi, myndu þau
vafalaust verða hvatning til stofn-
unar listasafna úti um land.
Eg vil nú á þessu stigi málsins,
sagði Ingvar, leggja sérstaka á-
herzlu á nauðsyn þess að fjárhags
og skipulagsgrundvöllur sé sem
traustastur og veiti svigrúm til
eðlilegrar þróunar.
Héraðslistasöfn eiga að vera á
„landsmælikvarða" en með því er
fyrst og fremst átt við það, að þau
eigi að gefa sem sannasta mynd af
því, sem gert er bezt í íslenzkri
ar en bændur, fá laun sín jafn-
harðan, en bændur verða að bíða
mánuðum saman. í Danmörku og
Noregi er þessum málum hins
vegar svo komið, að bændur fá
fullt verð greitt við afhendingu vör
unnar og þar hafa lánastofnanir
leyst þennan hnút
Búskapur bænda er háður dag-
legum viðskiptum. Allar reksturs-
og nauðsynjavörur verða þeir að
greiða jafnharðan og búreksturinn
krefst sífellt meira fjármagns. ís-
lenzkum bændum er það sívaxandi
nauðsyn, að öðlast sömu aðstöðu og
stéttarbræður þeirra í nágranna-
löndunum og sama rétt og aðrir
þegnar þjóðfélagsins, sem fá laun
sín greidd jafnóðum.
Það mark, sem sett er í þessari
tillögu, er það mark, sem keppa
verður að, en því marki verður ef-
laust ekki náð nema í áföngum.
Ingólfur Jónsson, landbúnaðar-
ráðherra, kvað mikla erfiðleika á
að verða við þess-
um óskum bænda
sem hér um
ræddi, en mikil
nauðsyn væri á
að bæta hér úr.
En þetla „hefur.
ekki tekizt á und-
anförnum árum,
og svipaðar óskir
frá bændum hafa
myndlist. Söfnin eiga alls ekki, að
sanka að sér myndum eftir aðeins
einn eða mjög fáa listamenn, né
túlka listastefnur einhliða, því að
allt slíkt raskar nauðsynlegu jafn-
vægi og gefur ekki rétta hugmynd
utn fjölbreytni myndlistar, sem
vissulega er allmikil. En þrátt fyr-
ii þetta meginsjónarmið um sem
fjölbreytilegust söfn listaverka í
héraðssöfnum, þá er þó vert að
vekja athygli á því, að hvert hérað
kann að eiga sína eigin listamenn,
og finnst mér þá eðlilegt, sagði
Ingvar, að hin staðbundnu söfn
ræki slíka myndlist, ef hún telst
þess sérstaklega verð, sem vissu-
lega er vel hugsanlegt.
Annað aðalatriði tillögunnar
fjallar um athugun á því að fjölga
myndlistarsýningum (sér- eða sam
sýningum) utan Reykjavíkur. —
Slíkt er að vísu í verkahring Lista
safns íslands, en fjárráð þess eru
bágborin og stofnunin hefur því
haft lítil tök á því að rækja þetta
verkefni. Um þetta þarf að hafa
samráð við samtök myndlistar-
manna. Ég get hugsað mér, sagði
Ingvar Gíslason, að fjölgun list-
sýninga væri mikilvægur þáttur og
undanfari að stærri aðgerðum í
listamálum landsbyggðarinnar.
Að lokum mælti ræðumaður á
þessa leið:
ve ið að koma fram síðast-
liðin fimmtán ár. Taldi ráðherr-
ann, að útborgun til bænda væri
nú svipuð og hún hefði verið,
en hins vegar væri ekki á móti
því mælt, að afurðalán Seðlabank-
ans væru nú 55% í stáð 67% áður.
Þá sagði ráðherrann, að skipta
mætti bændum í 3 flokka varðandi
afkomu þeirra. í fyrsta lagi þá,
sem hefðu 150—200 þús. króna
laun, í öðru lagi 100—150 þús. ok
í þriðja lagi þá, sem hefðu frá 40
til 100 þús. króna tekjur, og
væru þeir alltof margir og afkoma
þeirra af skiljanlegum ástæðum
mjög bág. Þá dró ráðherrann í
efa, að danskir bændur fengju
fullt verð fyrir sínar afurðir við
afhendingu þeirra, eins og Ágúst
hafði skýrt frá. — Enn fremur
skýrði ráðherrann frá, að afurða-
lánin hefðu farið hækkandi og
sagði rangt, að sjávarútvegurinn
fengi hærri afurðalán hjá Seðla-
bankanum en landbúnaðurinn. Því
hefði verið haldið fram, að af-
urðalán landbúnaðarins næmu
53% en sjávarútvegurinn 55%.
Las ráðherra upp bréf frá Seðla-
bankanum, sem hann sagði stað-
festa, að þetta væri rangt, Til þess
að unnt yrði að auka afurðalánin
væri Seðlabankanum nauðsynlegt
að fá aukið fé til umráða, og að
því væri stefnt.
„Okkur íslendingum ríður mjög
á því, að rækja betur menningar-
og félagsstarfsemi landsbyggðar-
innar. Atvinnuuppbyggingin situr
að sjálfsögðu fyrir, en menningar-
leg uppbygging verður að vera sam
hliða því, að menningarleg ein-
angrun er yfirleitt merki um hrörn
un.
Sú þjóð, sem sparar framlög til
mennta- og menningarmála er
varla á framfaraskeiði, heldur hið
gagnstæða trúlegra“.
Eysteinn Jónsson sagði það rétt,
að það. væri engin nýlunda, að
óskir kæmu fram
um það hjá sam-
tökum bænda, að
afurða- og rekstr-
arlán væru auk-
in. Hins vegar
væri það óum-
deilanlegt, að
stigið hefði verið
skref aftur á bak
í þessum málum.
Afurðalán Seðlabankans hefðu
verið minnkuð úr 67% eins og
þau voru fyrir „viðreisn “niður
í 55% af verðmæti afurðanna. Þá
hefði einnig orðið á önnur breyt-
ing til mikils óhagræðis. Áður
hefði verið byrjað að lána út á
sauðfjárafurðir í marzmánuði
hvers árs, og þá lánuð ákveðin
hundraðstala og síðan ákveðið %
hvern manuð þar til 67% var
náð. Þetta fjármagn lagðist til
þegar nær öll rekstrarvörukaup
bænda fóru fram fyrri hluta árs.
En frá þessu hefur verið horfið
að því leyti, að miða við ákveðinn
hundraðshluta af verðmæti vör-
unnar, er nú miðað við ákveðna
krónutölu, sem ekki hefur mátt
hækka. Ef tekið er ákveðið tíma-
bil á árinu, nemur þessi niður-
skurður frá 1—200 milljónum.
Fyriftæki landbúnaðarins hafa
lent í gífurlegum erfiðleikum af
þessum sökum, og nú eru þessi
mál komin í slíkan hnút, að ekki
er séð hverriig fram úr verður
ráðið, og veit ráðherrann mæta
vel um það. Hér hefur verið stigið
stórt spor aftur á bak í þessum
málum, og þó ekki væri gert meira
en koma þessum málum í það
horf, sem var, meðan Framsókn-
armenn réðu, þá mundi það stór-
lega bæta úr, þótt ráðherrann sé
nú ekki ýkja hrifinn af stjórn
Framsóknarflokksins á þessum
málum. Svo sverfur nú að rekst-
ursfjárlega að fyrirtækjum land-
búnaðarins, að ekki má draga úr
að leysa. Það verður annaðhvort
að hækka afurðalánin úr Seðla-
bankanum eða tryggja það bein-
línis svo ekki bregðist, að fyrir-
tækin fái nægileg viðbótar- og
rekstrarlán til þess að þeim sé
unnt að greiða bændum út það
Framhald á 15 síðu.
★ GUÐMUNDUR f. GUÐMUNDSSON mælti fyrir frumvarpi um stað-
festingu á Moskvusáttmálanum um bann gegn tilraunum með
kjarnorkuvopn.
★ RAGNAR ARNALDS hélt ræðu um afvopnunarmálin og spurði um
afstöðu ríkisstjórnarinnar til tillögu Kekkonens Finnlandsforseta
um að Norðurlönd yrðu gerð að kjarnorkulausu svæði.
★ GUÐMUNDUR f. sagði, að hér væru engin kjarnorkuvopn og rík-
isstjórnin hefur ekki í hyggju að leyfa hér kjarnorkuvopn. Afstaða
ríkisstjórna Danmerkur og Noregs hefur verið hin sama og íslands.
★ KRISTINN ÁRMANNSSON, rektor Menntaskólans í Reykjavík, hef-
ur beðið blaðið að geta þess, að það væri rangt, er fram hefði
komið í frásögn af ræðu Einars Ágústssonar um menntaskóla á
þingsíðunni í gær, að nemendum hefði verið vísað frá inntöku í
M.R. Engum hefur verið vísað frá hingað til, sem staðizt hefði
landspróf með tilskilinni lágmarkseinkunn.
Listasafn og listsýn-
ingar utan Reykjavíkur
TÍMINN, fimmtudaginn 23. janúar 1964. —-
6