Fréttablaðið - 21.07.2007, Blaðsíða 10

greinar@frettabladid.is
Bestu þakkir fyrir bréfið sem gladdi mig ósegjanlega. Þar færir þú mér
þau merku tíðindi, og sennilega ýmsum
lesendum Bréfs til Maríu líka, að Henri
Lepage sé góðvinur þinn.
Það gætir að vísu nokkurs misskiln-
ings hjá þér, þegar þú segir að ég hneyksl-
ist á bók Henri Lepage, Á morgun, kapít-
alisminn, eða samkvæmt þinni túlkun á
titlinum, Morgundagurinn er kapítalism-
ans. Það er í rauninni þvert á móti. Mér fannst hún
hin athyglisverðasta, því þar fékk ég á einum stað
nákvæmt, greinargott og yfirgripsmikið yfirlit
yfir kenningar frjálshyggjumanna. Þess vegna
taldi ég ómaksins vert að verja tíma og rúmi í að
fjalla um þessa bók.
Nú mun sá orðrómur vera kominn á kreik og
hefur borist til mín í vindinum, að ég hafi dregið
þarna fram einhvern þriðja flokks höfund, með
öllu óþekktan, sem ekki sé eyðandi miklu púðri á;
ég ráðist sem sé á garð frjálshyggjumanna þar
sem hann sé lægstur, eða jafnvel skarð í honum.
Þetta er alvarleg gagnrýni, ef hún skyldi hafa við
rök að styðjast, og erfitt fyrir mig að
svara henni, því óvíst að ég teldist trú-
verðugur ef ég ætlaði að taka upp hansk-
ann fyrir Henri Lepage meira en orðið er.
En nú hefur þú tekið ómakið af mér og
kippt öllum grundvelli undan þessum and-
mælum. Eins og almenningur veit átt þú
það nefnilega sameiginlegt með ýmsum
þeim höfuðspekingum sem láta ljós sitt
skína á Signubökkum, að þú umgengst
einungis stórmenni þessa heims. Ef Henri
Lepage er góðvinur þinn, getur hann þess
vegna ekki verið neinn hálfdrættingur í
hugmyndafræðum frjálshyggjunnar, það
hlýtur að vera fullt mark takandi á manni sem er í
svo góðum félagsskap.
Þess vegna er það líka dálítið óréttlátt hjá þér,
þegar þú segir í nokkrum álösunartón að ég safni
saman undir heitinu „frjálshyggja“ alls kyns hag-
stjórnarhugmyndum og þá væntanlega ólíkum.
Þær hugmyndir sem ég fjalla um eru allar til stað-
ar í riti Henri Lepage, hann hefur safnað þeim
saman á undan mér.
Megir þú svo ávallt vaxa að manviti.
Höfundur er sagnfræðingur
og doktor í miðaldafræðum.
Kæri Hannes!
Við heilsuðumst kurteislega og kankvíslega í vor, þegar
sumarþingið tók til starfa. Það
var alltaf blik í augunum á honum
Einari Oddi, prakkaraskapur,
glettni. Bros.
Við höfum sosum vitað hvor af
öðrum í gegnum tíðina og mér
fannst alltaf nokkuð til þess, að
hann gaf mér auga, var vinsam-
legur og skrafhreyfinn þegar við
hittumst, ekki síst vegna þess að
þessi maður hafði skráð nafn sitt
í söguna fyrir löngu. Var sjálfur
bjargvætturinn, nafngift sem fór
honum vel og verðskulduð. Það
var ekkert annað en afrek, sem
þeir unnu Guðmundur Joð og
Ásmundur og fleiri góðir menn
með Einar Oddi, þegar þeir
sömdu um þjóðarsáttina forðum.
Auðvitað með aðstoð ríkisstjórn-
arinnar og annarra skynsamra
manna. En þetta var hans verk og
fyrir það eigum við þessum
manni mikla skuld að gjalda.
Unga kynslóðin man ekki
lengur þá tíð þegar verðbólgan
flæddi yfir laun, verðlag, útgjöld
og skuldir í einum samhangandi
vítahring. Það var svo sannarlega
kominn tími til að kveða hann
niður, þennan draug, óðaverð-
bólguna, sem þjóðin hafði slegist
við svo lengi og sligað allt
þjóðarbúið, atvinnufyrirtækin og
launþega þessa lands. Þetta
gengur barasta ekki lengur, eins
og Einar Oddur var vanur að
segja. Og þeim tókst það, Einari
og öllum hinum bjargvættunum
að ná sátt um atlögu, sem var
upphafið að þeirri gósentíð, sem
við höfum lifað síðan.
Af hverju skyldi Einari Oddi hafa
tekist þetta, nema vegna þess að
hann var niðri á jörðinni, hann
átti rætur í atvinnulífinu og sá
lífsbaráttuna með öðruvísi
gleraugum en mennirnir sem
voru klossfastir í pólitískum
skylmingum. Hann kom úr
annarri átt. Að vestan. Þar sem
lífið er saltfiskur. Ég held að
gæfa Einars Odds hafi verið sú
að komast ekki til áhrifa og
valda, fyrr en hann var fullþrosk-
aður maður. Ekki eins og svo
margir aðrir sem alast upp í
pólitískum heimi og setjast
óharðnaðir á þing, án nokkurrar
lífsreynslu.
Hann bar lífsreynsluna utan á
sér, hann Einar Oddur.
Já, þegar við hittumst og
heilsuðumst í vor, var hann
kumpánlegur, karlinn. Kannski
líka af því að við vorum allt í einu
orðnir samherjar í ríkisstjórn.
Hann var ekki maður sem gerði
upp á milli fólks, eftir því hvar
það sat í flokki. Hann talaði eins
við alla, lét þá heyra hvað hann
vildi og meinti og lá aldrei á
skoðunum sínum. Jafnvel þótt
þær væru stundum á skjön við
allt og alla. Mér þykir vænt um
svona tegund af mönnum. Einar
var fulltrúi þeirra, fulltrúi
grasrótarinnar í þjóðfélaginu og
þótt hann færi ekki alfaraleið og
léti ekki alltaf að stjórn, þá var
gaman að hlusta á hann af því að
hann talaði mannamál og alltaf
viss í sinni sök. Rembingslaust.
Með allt sitt á hreinu.
Nú er hann farinn, þessi maður.
Upp úr þurru. Á miðju sumri. Á
sínum heimaslóðum. Einn tveir
og þrír. Þetta er flottur dauðdagi
hugsar maður. Á fjöllum uppi, í
fallegu veðri. Án þess að gera
boð á undan sér. Kannski var það
honum líkt.
En Einar var yngri maður en
ég og átti mikið eftir og fráfall
hans er áminning um að lífið er
ekki eilíft og ekki eitthvað sem
maður getur gengið að. Hvenær
kemur röðin að manni sjálfum?
Það styttist að minnsta kosti í
það.
Þetta er ekki minningargrein,
þetta er ekki grátstafur yfir
manni sem ég þekkti náið. En
Einar Oddur var maður sem við
öll þekktum, þjóðfrægur og
annálaður fyrir það sem hann
var. Við áttum hann öll í þjóðar-
vitundinni og þegar slíkur maður
fellur frá þá er það þjóðarbrest-
ur. Það er mikill sjónarsviptir að
honum á Alþingi og í þjóðfélag-
inu öllu. Við áttum hann öll, líka
við hin sem erum í öðrum
flokkum vegna þess að sameigin-
lega erum við að gera það sem í
okkar valdi stendur til að létta
undir með fólki, með landi og lýð
og skila betra búi en við tókum
við. Í þeirri baráttu, í þeirri
viðleitni, lét Einar Oddur aldrei
deigan síga. Hann stóð keikur
fyrir stafni. En kynni mín af
þessum þjóðfræga manni voru
þau, að hann var ekki einasta
skörungur í sjón og raun, heldur
einlæg og tilfinningarík mann-
eskja. Góður drengur. Betri
lýsingu kann ég ekki.
Þegar Einar Oddur er allur
„...hann var niðri á jörðinni,
hann átti rætur í atvinnulífinu
og sá lífsbaráttuna með öðru
vísi gleraugum en mennirnir
sem voru klossfastir í pólitísk-
um skylmingum.“
S
íðasta bókin um galdrastrákinn Harry Potter kemur
út í dag. Þar með er endahnútur bundinn á sögu þessa
óvenjulega drengs sem kynntur var í fyrstu bókinni
fyrir tíu árum, drengsins sem með töframætti sínum
fékk milljónir barna til að hverfa inn í ævintýraheim
bókarinnar sem mörg þeirra hefðu líklega ekki kynnst ella.
Joanne K. Rowling kom fram á sjónarsviðið með söguna af
Harry einmitt þegar umræðan um að miðlar eins og sjónvarp og
tölvur myndu ganga af bókinni dauðri stóð sem hæst. Dregið hafði
úr bóklestri barna og unglinga og gerir enn. Ljóst er að bækurnar
um Harry Potter hafa í það minnsta tafið þessa þróun.
Engum hefur tekist að skilgreina nákvæmlega hvað veldur
aðdráttarafli sagnanna um Harry Potter en leiða má að því líkur að
galdraformúlan felist í því hvernig venjulegum börnum er plant-
að inn í heillandi og verulega framandi galdraheim, börnum með
venjulegar tilfinningar og langanir barna, börnum sem lesendurn-
ir eiga auðvelt með að samsama sig við. Einhver galdur virðist
verða til við þessa skörun raunveruleika og ævintýraheims.
Óumdeilt er að áhrif höfundarins eru mikil. Fjöldi barna um
allan heim sem aldrei hafði sýnt bóklestri áhuga hefur látið hríf-
ast með í Harry Potter-æðinu og tekið sér bækurnar í hönd. Þegar
sá ís er brotinn er að minnsta kosti líklegra en áður að viðkom-
andi barn láti sér aftur detta í hug að opna bók og lesa.
Annar galdur við Harry Potter-bækurnar er að frá upphafi
hafa sögurnar höfðað til breiðs aldurshóps. Þannig voru fyrstu
bækurnar á mörgum heimilum lesnar fyrir börn sem annars
hefðu varla treyst sér sjálf í svo þykka bók. Iðulega mátti þá
ekki á milli sjá hvort börn eða foreldrar voru spenntari í sög-
unni. Þegar fram í sótti fóru svo sömu börn að lesa bækurnar
sjálf og áður en yfir lauk átti Harry eftir að leika viðamikið
hlutverk í enskunámi barnanna, sem þjófstörtuðu og lásu Harry
Potter á ensku.
Einnig má nefna þá snilldarhugmynd höfundarins Joanne K.
Rowling að láta drenginn eldast í hverri bók þannig að lesendur
vaxi ekki upp úr sögunni.
Ekki má heldur gera lítið úr markaðssetningu bókaflokksins
sem vissulega hefur verið öflug. Tekist hefur að kynda undir
spennu fyrir útgáfu hverrar bókar með miðnæturopnunum
í bókabúðum á útgáfudegi og ýmsum vangaveltum um örlög
sögupersónanna. Aldrei hefði markaðsmönnunum þó tekist að
viðhalda þessari spennu ef ekki hefði verið innistæða í sögunum
sjálfum.
Sögu Harry Potter er lokið en Harry er fráleitt allur, hvort
heldur hann lifir eða deyr í sögulok sjöundu bókar. Bækurnar
um Harry Potter eru kannski ekki ódauðleg bókmenntaverk en
þær munu lifa áfram um hríð meðal barna og halda áfram að
lokka þau til lestrar.
Framtíðin ein leiðir í ljós hvort rithöfundi tekst að endurtaka
leik Rowling og hrinda af stað lestraræði á borð við það sem
hefur staðið í tíu ár í kringum Harry Potter-bækurnar. Meðan
tekst að koma slíkum ævintýrum af stað lifir bókin góðu lífi.
Strákur sem galdr-
ar börn að bókum