Lesbók Morgunblaðsins - 15.07.2000, Blaðsíða 14

/
Eg hrekk upp af fastasvefni.
Hurðarskellur. Hvemig stend-
ur á því á þessum tíma sólar-
hrings? Eða hvað er klukkan
annars? Hádegi. Jæja, best að
athuga hvað gengur á. Senni-
lega er þetta bara vindurinn að
stríða gamalli konu. Hvaða
vindur annars? Það er allt hljótt, stillilogn og
glaðasólskin. Fótatak. Það er einhver á ferli.
Hvernig getur staðið á því? Hingað hefur eng-
inn komið langalengi. Enginn nema náunginn
sem lítur eftir húsinu. En hann var hér í gær.
Eg finn hjartað slá örar og kverkamar þorna.
Er einhver að brjótast inn? Hvað á ég þá að
gera? Ég treysti mér ekki í stórræði. Ekki
núna, ekki úr þessu. Því ætti mér annars ekki
að vera sama? Ekki hef ég neinu að tapa. Það
var öðm vísi áður, þegar maður hafði eitthvað
að berjast fyrir, eitthvað að verja. Eins og...
nei það er best að rifja það ekki upp. Og þó,
því ekki?
Það var sunnudagur, viku fyrir hvítasunnu.
Ég man það eins og það hefði gerst í gær. Ég
var ein heima og naut þess að hafa stund til að
láta hugann reika án sífelldra tmflana. Jó-
hann hafði farið með börnin niður að bryggju
til að sjá þegar danska freigátan legðist að.
Þau vom svo spennt, greyin. Það var nú ekki
oft sem Jóhann gaf sér tíma til að sinria þeim
yfirleitt, hvað þá að fara með þau í lystitúr.
Þau vom svo fín í sparifötunum með sólskins-
bros á litlu andlitunum. Öll nema Þórhildur.
Hún var alltaf svo alvöragefin. Það var eins og
hún vissi alltaf eitthvað meira en við hin.
„Mamma, gerðu það komdu með, það er
betra.“ Litla skinnið. Líklega hefur hún fund-
ið á sér að eitthvað myndi gerast þennan
sunnudag. „Mamma ætlar að hvfla sig í dag.
Fá smáfrið frá okkur öllum,“ sagði Jóhann
hálfklaufalega. Eins og ég hefði einhvern tíma
kvartað um ófrið. Eins og börnin manns væra
eitthvað sem maður þyrfti frið frá líkt og
hverju öðru starfi. Þetta hugsaði ég þá, hál-
förg út í Jóhann fyrir klaufskuna. Svo þegar
ég hugsa um þetta núna þá horfir það öðmvísi
við. Auðvitað þurfa mömmur sínar stundir
fyrir sig. Svo mikið hef ég lært á langri ævi.
Én í þá daga var þetta öðruvísi. Þá vom mæð-
ur heima hjá börnunum sínum. Stoppuðu í
plögg, bökuðu, saumuðu, elduðu. Sömdu við
kaupmanninn. Stóðu í röð niðri við bryggju til
að fá nýjan fisk í soðið. Háttuðu öll börnin nið-
ur í rúm á þvottadögum. Biðu með matinn eft-
ir eiginmanninum. Lögðust undir hann þegar
hann vildi og þurfti.
Fótatakið nálgast. Hver sem hér er á ferð
er augljóslega óbanginn. Hann virðist vera ör-
uggur með sig. Líklega veit hann ekki að hér
býr kona. Æ, hvemig læt ég? Hvernig ætti
nokkur maður að vita af mér? Það er nú ekki
fyrirgangurinn í mér. Ekki ljósagangurinn,
mannaferðirnar eða veisluhöldin. Fótatakið
nálgast. Einhver tekur um snerilinn. Ég
hrekk við. Reyni að anda ekki. Hósta ekki.
„Hér er allt tómt.“ Þetta er mælt djúpri karl-
mannsrödd. Mig dauðlangar að kíkja. Hvern-
ig lítur sá búkur út sem gefur frá sér þessi
hljóð? Segðu meira. Þessi rödd minnir mig á
aðra...
Þegar Jóhann og börnin vom farin var ég
hálfráðvillt. Næstum einmana. Næstum
klökk. Þvflík endemis vitleysa. Var það ekki
ég sem hafði stungið upp á þessum spássitúr?
Þessari einverastund iyrir mig. Bara mig. Var
ég ekki búin að undirbúa þessa frístund í smá-
atriðum? Stundum held ég að mæður séu
skrýtnar. Dreymir um að vera einar og gera
það sem þeim sýnist, þegar þeim sýnist. Þeg-
ar tækifærið kemur er eins og jörðin opnist
undir fótunum á þeim. Fótfestan horfin. Ekk-
ert ömggt. Bara óvissa. Nei, þetta gengur
ekki. Hvað er næst? Bað? Já, yndislegt heitt
bað í friði og ró. Spandera heitu vatni á mig
eina? Kannski krem í andlitið. Mjúkt ilmandi
krem í kringum augun og á þessar rauðu
hörðu kinnar sem gráta á krem á hverjum
degi. Klæða sig úr í rólegheitum. Ganga nakin
um baðherbergið. Láta sig síga í heitt bað-
vatnið. Lygna aftur augunum, láta sig
dreyma...
Vitleysa. Það getur ekki verið. Það er bara
einn sem hefur þessa rödd. Aldurinn er að
hlaupa með þig í gönur kelli mín. „Sólveig,
sjáðu hvað þetta er skemmtilegt herbergi.
Þetta gæti vel orðið hjónaherbergið okkar.“
Hjónaherbergi hvað? Heyrðu góði, hér verður
ekki hjónaherbergi á meðan ég ræð hér hús-
um. Þetta er dyngjan mín. Leynistaðurinn
minn. Farðu út eins og skot. Skömmin þín.
Hvernig leyfirðu þér að ráðast inn á gamla
konu og ráðstafa herberginu hennar. í húsinu
hennar? Hann heyrir ekki í mér. Ekki von. Ég
hugsa þetta bara. Best að sjá hveiju fram
vindur áður en skarpar er tekið á málum.
Ég hrekk upp. Fyrst átta ég mig ekki á
hvað er um að vera. Er með bullandi hjart-
slátt. Samviskubit. Svo man ég. Ég er að njóta
lífsins. Bömin í nokkuð ömggum höndum föð-
ur síns. Ég er ein heima, í heitu baði. Ég er að
byija að sápa mig þegar ég átta mig á að ég
hrökk upp við eitthvað. Það er einhver að
koma. Það er bankað. Ég steinþegi. íhuga að
drekkja mér hljóðlega. Get ekki látið vitnast
að ég sé í baði um miðjan dag. Öll sokkaplögg-
in óstöguð. Kvöldmaturinn óeldaður. Ég nak-
in. Nei, ég get ekki dáið frá börnunum núna.
Hvað myndi Jóhann gera? Finna sér aðra
konu. Ég rétti úr mér og spyr stundarhátt
hver sé þar. Fyrst er ekkert svar en sfðan
svarar karlmaður djúpum rómi:
,Ásta, þetta er ég. Kristján." Kristján. Nú
liggur mér við dmkknun. Kristján. Drengur-
inn sem togaði í flétturnar á mér í réttunum.
Hjálpaði mér með ærnar þegar þær vildu ekki
heim. Gaf mér fyrsta blómvöndinn. Pilturinn
sem ég elskaði og sá ekki sólina fyrir. Maður-
inn sem kom mér til að hlæja og gráta með því
einu að horfa á mig.
Kristján, sem sigldi út í heim til að sjá
ókunn lönd og læra meira. Kristján sem skrif-
aði aldrei. Kristján sem Jóhann hataði af því
hann var svo gáfaður. Svo myndarlegur. Af
því ég elskaði hann. Dyrnar opnast. Þetta er
hann. Þetta er Kristján minn. Myndarlegur
og fallegur eins og ætíð. En svo sakbitinn og
beygður. „Ásta mín...“ „Ekki segja neitt.
Farðu niður í stofu. Ég kem.“ Er þetta virki-
lega ég sem tala? Ég sem sit nakin í baðinu?
Ég sem veit 'ekki hvað snýr upp eða niður
lengur? Ég sem hélt að ég væri búin að grafa
Kristján endanlega í sálarskoti eiginkonu og
móður?
„Sjáðu nú til, Sólveig mín. Ég veit að þetta
er ekki besta fjárfesting sem hægt er að
hugsa sér. En þetta er mér mikilvægt. Þetta
er tilfinningamál.“ Hvað er maðurinn með
fallegu röddina að fara núna? Hvernig getur
húsið mitt verið þessum dreng tilfinningamál?
„Manstu bréfið sem ég fékk í fyrra þegar
erfðaskráin hans afa var lesin?“ Ég legg_ við
hlustir. Þetta er að verða spennandi. „En Arni
minn, það botnaði enginn neitt í neinu við
þann upplestur. Var ekki gamli maðurinn orð-
inn mglaður?" „Ég hélt það þá, en eitthvað
vakti forvitni mína svo ég fór að grennslast
fyrir um sögu ættarinnar. Þá komst ég að
merkilegum hlut.“
Ég flýtti mér að þurrka mér og fór í slopp
sem ég notaði annars bara þegar Jóhann bað
um það. Það gerðist ekki oft. Ég leit í spegil og
ákvað að púðra á mér nefið. Nokkuð sem ég
geri annars aldrei. Hégómi. En þetta var nú
einu sinni Kristján. Þó ég væri búin að eiga
sex böm og missa tvö þá var engin ástæða til
að líta út eins og lík. „Hvaðan ber þig að?“
Ósköp getur maður verið formlegur og leiðin-
legur. Mig langaði mest að hrópa: „Hvar ertu
búinn að vera, af hverju skrifaðirðu aldrei, af
hveiju skildirðu mig eftir, elskarðu mig enn-
þá.... jafnmikið og ég elska þig?“ „Frá Kaup-
mannahöfn." Fyrirgefðu mér. Viltu að ég
fari?“ „Já, nei, vertu, farðu.“ Við hlógum bæði.
Hláturinn létti andrúmsloftið. Hann stóð upp
og gekk til mín. Mér hitnaði allri. Ekki, elsku
besti. Komdu nær. Farðu út. Hann tók mig í
fangið.
- Löngu seinna, þegar við vomm bæði ör-
þreytt og fullnægð, alsæl og frávita, þá sagði
hann mér alla söguna. Söguna af unga guð-
fræðistúdentinum sem gerði prestsdótturinni
barn og varð að giftast henni. Hvernig mein-
leysislegt daður breyttist í fullkomna alvöru.
Hvernig fordekrað dönsk prestsdóttir hefur
alltaf fyrirlitið arfleifð og upprana eigin-
mannsins. Hvernig börnin þeirra eru alin upp í
sama anda. Hvernig er að finnast öll sund lok-
uð. Hvernig er að finna loksins stúlkuna sína
og elska hana þar til hún grætur.
„Þannig var, að afi ólst upp hér í Norðurvík
til átján ára aldurs. Þá fór hann til Danmerkur
til náms. Þegar hann var fertugur þá sendi
langafi, Nordsæt biskup, hann hingað upp til
að grúska í gömlum kirkjubókum. Afi notaði
tímann vel að þvi er virðist og heimsótti gamla
vinkonu sína frá æskuárunum. Konu, sem þá
var margra barna móðir og sjómannskona í
plássinu."
Það getur ekki verið. Og þó. Þessi rödd.
Þessa rödd á enginn nema Kristján.
Eftir að Kristján fór sat ég lengi og þagði.
Hugsaði. Grét dálítið. Reyndi að finna fyrir
sektarkennd. En hún neitaði að láta á sér
kræla. Ekki fyrr en Jóhann og börnin komu
heim. Þá fann ég hvað ég hafði gert. En samt
var yndislegt að eiga þessa minningu. Astríð-
una. Funann. Sæluna. Jóhann fann að ég var
eitthvað annars hugar. En hann spurði auð-
vitað einskis. Þóttist skilja hvar hundurinn lá
grafinn þegar ég fór að þykkna undir belti.
Meðgangan var súrsæt. Ég sveiflaðist milli al-
sælu og örvæntingar. Byggði skýjaborgir.
Heilar hallir. En innst inni vissi ég að ekkert
af draumum mínum gæti ræst. Þunglyndið
helltist yfir mig, ekki síst eftir að bréfið kom
frá Kristjáni. Hann vildi fá mig til Kaup-
mannahafnar. Þóttist tilbúinn til að yfirgefa
konu og börn. Bara fyrir mig. Ég var lengi að
svara. Ekki vegna þess að ég væri efins um
hvernig bæri að taka þessu tilboði. Heldur
vegna þess að ég gat ekki ákveðið hvort ég
ætti að segja honum frá barninu okkar. Ég
gerði það á endanum en sagði honum jafn-
framt að hann mætti ekki gera minnstu til-
raun til að hafa samband við okkur. Sagði hon-
um að hver ætti sinn farveg og það væri
óráðlegt að reyna að breyta því.
Ó hvað ég grét daginn sem ég póstlagði
bréfið. Þau orð sem þar féllu vora alltof þung
og ekki nógu sönn.
„Já, en hvað kemur þetta húsinu við, Arni?“
„Jú, sjáðu til hjartað mitt. Níu mánuðum eftir
að afi heimsótti vinkonu sína dó hún af barns-
föram. Afi kom upp eftir jarðarförina og
bauðst til að fóstra tvö yngstu börnin. Það
vora Asgerður frænka og Guðmundur faðir
minn. Faðir barnanna var víst ekki hrifinn af
þessari ráðstöfun en átti ekki margra kosta
völ. Konan dáin frá fimm börnum og tvö
þeirra vora berklaveik í þokkabót. Fátæktin
var slík að hann varð að taka þessu boði afa.
Amma var víst ekkert yfir sig hrifin þegar afi
kom heim með tvö smábörn úr Islandsferð-
inni. En það var engu tauti við hann komandi.
Jens frændi sagði að þetta hefði verið í eina
skiptið sem hann sá afa byrsta sig við ömmu.
En í bréfinu sem afi eftirlét mér kemur fram
að hann var í raun og veru faðir litla snáðans,
Guðmundar föður míns. Hann sagði pabba
aldrei frá því. Fannst aldrei rétti tíminn til
þess og svo drukknaði pabbi og þá var það
orðið of seint. Hann vildi hins vegar að við
börnin hans vissum þetta og þekktum rætur
okkar. Þess vegna eftirlét hann okkur bræðr-
unum þetta hús.“
Drakknaði. Barnið mitt. Sonur okkar Krist-
jáns. Drakknaður. Þá er þetta ... þá er þetta
sonarsonur minn sem stendur þarna og talar
með rödd afa síns. Þess vegna hef ég aldrei
fengið hvíldina. Af því að ég vissi aldrei afdrif
drengsins. Af því ég sprakk úr harmi þegar
hann fæddist og ég leit í þessi augu. Tær, sak-
laus en samt ásakandi. Þess vegna er ég enn í
þessu húsi. Til að gæta þess fyrir barnabörnin
mín sem tala íslensku með röddu afa síns og
dönskum hreim.
„Hvernig komst afi þinn yfir húsið?“ „Þegar
ekkillinn var um það bil að tapa því til bank-
ans vegna fjárhagserfiðleika þá keypti afi hús-
ið án hans vitneskju og leyfði honum að búa í
því gegn viðhaldi. Hann dó fyrir nokkrum ár-
um og börnin voru öll farin að heiman svo hús-
ið hefur staðið autt síðan. Alveg þar til nú þeg-
ar við búum okkur hér heimili. Ekki satt?“
Litlir fætur nálgast hratt. Ég lít upp. í dyr-
unum stendur lítil stúlka, kannski fimm ára.
Ljóshærð og fríð á stuttum kjól. Hún horfir
forvitnislega á mig. Gengur til mín hægum
skrefum og stingur lítilli hönd í mína. Lítur á
foreldra sína af ákveðni og segir hátt og
snjallt: „Þetta er herbergið mitt. Þetta er
Ástu herbergi.“
Ég finn frið í lúnum beinum. Loksins veit ég
eftir hverju ég hef beðið. Ég beygi mig niður
að litlu telpunni og segi ofurlágt: „Langamma
skal passa Astu sína.“ Hún horfir á mig al-
varlegu augunum hans Kristjáns og kinkar
hægt kolli til samþykkis.
Höfundurinn er hjúkrunarfræðingur.
1 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 15. JÚLÍ 2000