Lesbók Morgunblaðsins - 15.07.2000, Blaðsíða 12

Josef Kleinheinrich,útgefandi íslensku ritraðarinnar Miðborgin í Munster í Þýskalandi. í forgrunni er dómkirkjan. Mynd eftir Bernd Koberling úr Ijóðasafni Snorra Hjartarsonar.
ÍSLENSK SKÁLD-
VERK í ÞÝSKUM
VIÐHAFNAR-
BÚNINGI
EFTIR FRANZ GlSLASON
Borgin Munster er norðarlega í
þýska fylkinu Nordrhein-
Westfalen. Nafnið er dregið
af latneska orðinu monaster-
ium. Hún er ekki stór á þýsk-
an mælikvarða en íbúafjöld-
inn er um það bil sá sami og á
íslandi öllu. Og hún er
snöggtum eldri en íslandsbyggð því upphaf
hennar má rekja aftur á þriðju öld. Með
stofnun biskupsseturs í Munster á 9. öld
hófust miklir uppgangstímar og ekki dró
það úr að biskuparnir yfirtóku fljótlega
embætti fylkiskonungsins þannig að ríki og
kirkja gengu í eina sæng. Völd og auður
söfnuðust á fárra hendur. Mestur varð veg-
ur Munster eftir að hún varð ein af Hansa-
borgunum þýsku sem öldum saman drottn-
uðu yfir allri verslun í Vestur- og
Norður-Evrópu. Þetta hagsældartímabil
endaði með snöggum hætti 1534-35 þegar
sértrúarflokkur svokallaðra endurskírara
(Wiedertaufer; reyndar kölluðu þeir sig
sjálfir Táufer, þ.e. skírara) efndu til blóðugr-
ar uppreisnar í borginni.
Nafngift sína fengu skírararnir af því að
þeir töldu það vera andstætt Biblíunni að
skíra börn; ekki ætti að taka menn inn í
söfnuðinn fyrr en þeir hefðu til þess þroska
að játa trú sína á sjálfstæðan og meðvitaðan
hátt. Nú til dags tíðkast raunar meðal ým-
issa trúarhópa, t.a.m. baptista og aðventista,
að skíra fólk fullorðið. Byltingarhreyfing
skíraranna, sem ekki var síður veraldleg en
andleg, minnir raunar verulega á hræringar
og átök sem nú til dags eru nánast daglega í
fréttum, þ.e. baráttu ýmissa múslímskra
hópa víða um heim fyrir því að koma á ís-
lömskum lögum í löndum sínum. Þetta var
einmitt það sem vakti fyrir skírurunum,
a.m.k. þeim róttækustu: að stofna Guðsríki á
jörðu. í Múnster tóku þeir öll völd í sínar
hendur og stofnuðu „Konungsríkið Zíon“.
Þar giltu biblíulög og skyldi fjallræða Krists
vera eins konar stjórnarskrá. í raun var
þetta stjórnarfar sem byggðist á blóðsúthell-
ingum og ofbeldi. Og það þarf ekki að sök-
um að að spyrja að yfirvöld, jafnt kirkjuleg
sem veraldleg, svöruðu í sömu mynt. Hreyf-
ing skíraranna var kæfð í þeirra eigin blóði.
En borgin var í sárum; átökin kostuðu það
að Munster missti þau miklu völd og áhrif
sem hún hafði haft í Nordrhein-Westfalen.
Núna er Múnster falleg og vinaleg borg
með mörgum glæsilegum byggingum, göml-
um og nýjum. Þar ber hæst dómkirkjuna í
hjarta bæjarins sem að stofni til er frá 11.-
12. öld. Hún er eitt glæsilegasta eintak sem
Þjóðverjar eiga af byggingarlist miðalda.
Borgin varð fyrir gífurlegum skemmdum í
seinni heimsstyrjöldinni en hefur nú verið
endurbyggð og þess sérstaklega gætt að
gömul hús risu í sinni upprunalegu gerð.
í rúman áratug hefur Mtinster tengst ís-
lenskum bókmenntum fyrir frumkvæði mjög
metnaðarfulls bókaútgefanda. Sá heitir Jos-
ef Kleinheinrich. I júní sl. kom út sjöunda
verkið í röð þýddra íslenskra rita sem Josef
gefur út, úrval ljóða eftir Baldur Óskarsson
skáld og ber nafnið Tímaland/Zeitiand. Af
þvi tilefni var skáldinu boðið til Þýskalands
til að kynna bókina, ásamt mér sem átti
nokkum hlut að því að þýða ljóðin. Þar hitti
ég Josef og átti við hann stutt spjall. Hann
kvaðst vera fæddur skammt fyrir utan
Mtinster. Eftir stúdentspróf hefði hann lagt
stund á heimspeki ásamt germönskum og
skandinavískum fræðum við háskólann í
Mtinster og lokið dr. phil. prófi 1986. í lok
áttunda áratugarins var hann eitt ár við nám
í Kaupmannahöfn og þá kviknaði áhugi hans
á norrænum bókmenntum. 1986 stofnaði
hann Bóka- og listaforlagið Kleinheinrich
sem hefur einbeitt sér að því að gefa út nor-
ræn bókmenntaverk og listaverkabækur.
Josef segir að stofnun forlagsins hafi verið
ákveðin í skyndi. Það sé og verði eins manns
fyrirtæki og sé mjög lítið í samanburði við
stóru forlögin í Þýskalandi. Bækur þess hafi
þó einatt vakið mikla athygli og um þær ver-
ið fjallað í þýskum blöðum. Um sum þessara
verka hafa gagnrýnendur skrifað ítariegar
umsagnir. Því sé hins vegar ekki að leyna að
oft sé erfitt að fjármagna útgáfuna: fyrir-
tækið eigi í eilífum fjárhagskröggum og það
kemur ekki á óvart þegar flett er þeim bók-
um sem Josef Kleinheinrich hefur gefið út,
einkum hin síðari ár; augljóst er að mikið
hefur verið í þær lagt.
íslensku ritröðinni er ritstýrt af próf.
Gert Kreutzer en eins og áður sagði eru
bækumar orðnar sjö talsins. Fyrsta bókin,
Tíminn og vatnið (Die Zeit und das Wasser)
eftir Stein Steinarr, kom út 1987 en önnur í
röðinni var Hjartað býr enn í helli sínum
(Das Herz lebt noeh in seiner Höhle) eftir
Guðberg Bergsson sem kom út 1990 og
sama ár kom út skáldsagan Grámosinn glóir
(Das Graumoos gliiht) eftir Thor Vilhjálms-
son. Þessar bækur voru allar þýddar af
Maritu Bergsson. Fimmta bókin í röðinni
var Bréfbátarigningin (Papierbooteregen,
1996) eftir Gyrði Elíasson, þýdd af Sæmundi
G. Halldórssyni og Gert Kreutzer.
Fjórða, sjötta og sjöunda bókin í þessari
ritröð eiga það sameiginlegt að vera úrval
ljóða eftir þekkt íslensk tuttugustu aldar
skáld. 1992 kom út safn ljóða eftir Stefán
Hörð Grímsson, Geahnter Flugelsehlag
(Grunað vængjatak). 'fitillinn er fenginn að
láni úr ljóði Stefáns, Nóvembermorgunn.
Næst (1997) kom úrval Ijóða Snorra Hjart-
arsonar, Brunnin flýgur álft/Brennend fliegt
ein Schwan og loks fyrrnefnt ljóðasafn eftir
Baldur Óskarsson, Tímaiand/Zeitland. Öll
eru þessi Ijóðasöfn tvítyngd, íslenska frum-
Forsíða Ijóðabókarinnar Timaland/Zeitland
eftir Baldur Óskarsson. Kápumyndin og marg-
ar flelri myndir í bókinni eru eftir Bernd
Koberiing.
gerðin er á vinstri opnusíðu en þýska þýð-
ingin til hægri. Þetta eru sérlega glæsilegar
bækur, einkum tvær síðasttöldu sem báðar
eru skreyttar vatnslitamyndum eftir hinn
kunna þýska málara Bernd Koberling. Þær
eru í mjög stóru broti og minna fremur á
listaverkabækur en hefðbundnar ljóðabæk-
ur. Þarna mætast tvær listgreinar, ljóðlist
og myndlist, á áhrifamikinn hátt. Þýðing
ljóðanna í bókunum þremur var með nokkuð
óvenjulegum hætti: Undirritaður hráþýddi
öll ljóðin en þýska skáldið Wolfgang Schiffer
slípaði textana og kom þeim í endanlegan
búning. Að þýðingunum á ljóðum Baldurs
komu reyndar fleiri þýsk skáld: Johann P.
Tammen, Gregor Laschen, Barbara Köhler
og Uwe Kolbe.
Eins og áður sagði var okkur Baldri boðið
til Þýskalands til að vera við kynningu bók-
ar hans og Bernds Koberlings; fór hún fram
29. júní sl. í listamannaþorpinu Schöppingen
norðvestur af Mtinster. Þar Ias skáldið ljóð
sín fyrir fullu húsi en skáldin Wolfgang og
Johann lásu þýsku þýðingarnar og þótti
þetta ljóðakvöld takast með ágætum. Dag-
inn eftir var okkur svo boðið að vera á opn-
un sýningar á frumgerðum vatnslitamynda
Bemds Koberlings í galleríi sem Josef
Kleinheinrich á og rekur í tengslum við
bókaforlagið.
Höfundurinn er kennari.
BALDUR
ÓSKARSSON
LARGETTÓ
Hárþitt og skýin -
veðurboðar á sumarkvöldi.
Þú veifaðir slæðu
dökk við sól og svartir
klósigar spunnir í hvíta.
LARGHETTO
Dein Haar und die Wolken -
Wetterboten am Sommerabend.
Du winktest mit einem Schleier,
dunkel gegen die Sonne,
und spannest
schwarze Federwolken ins WeiB.
Ljóðið og þýðing þess á þýsku er úr nýút-
kominni bók, Tímaland/Zeitland, sem um
er rætt í greininni.
1 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 15. JÚLÍ 2000