Lesbók Morgunblaðsins - 15.07.2000, Blaðsíða 3

I I SISOK MORGUNBLAÐSINS - MENMNG LISTIR
27. TÖLUBLAÐ - 75. ÁRGANGUR
EFNI
Nýherjahúsið
Hraunsrétt
er nýjast meðal nokkurra stórbygginga frá
síðasta áratugnum hér á landi sem vel hafa
tekizt. Gísli Sigurðsson íjallar um húsið og
það sem of sjaldan gerist, að myndlist sé
gerð að hhita verksins, hér glerlist
Kristjáns Jónssonar.
r pinaftfHfu- i p
* % % it M ií
m
imM
tm

F » lí^SI'
ZGöBcn'ycpgG ’rtfU?
Gunnar, Héðinn
og Njáll
og fjölmargir aðrir kappar Islendinga-
sagna verða nú kunnugir stærstu þjóð
heimsins með því að nokkrar Islendinga-
sögur eru komnar úr í tveimur bindum,
þýddar á kínversku. Sex íslenzkir mynd-
listarmenn hafa myndlýst þessa vönduðu
útgáfu.
í Aðaldal er ein þeirra rétta á landinu sem
hlaðin er úr hraungrjóti og hefur alla burði
til að standa áfram. Samt er hreyfing fyrir
því nyrðra segir greinarhöfundurinn, Atli
Vigfússon bóndi á Laxamýri, að leggja
hana niður og steypa nýja rétt. Þá tapast
merkileg tengsl við fortíð og sögu og eng-
inn getur lengur látið fara vel um sig á rétt-
arvegg.
Landlist
við Rauðavatn nefnist sýning sextán lista-
manna sem hafa notið aðstoðar unglinga úr
Vinnuskóla Reykjavíkur við gerð listaverk-
anna.
FORSÍÐUMYNDIN
er af náttúrulegum blómagarði i gilskorningi við Ásólfsstaði i Þjórsárdal. í
baksýn sjást Hekla og Búrfell.
Ljósm/Gísli Sigurðsson.
SIGURÐUR BLINDUR
RÓSA
(brot)
Skildu maðr, hvað skaparinn þoldi,
skinniræntr af limum stinnum,
strýktr og flettm', spýttr og spottaðr,
spéaðr ogrægðr, sá er öllum vægði,
þyrnikórónu ogþorsta sáran,
þandrákross til fóta oghanda,
gadda sporin oggallsins sýru,
glaðél bjart ímeinlaust hjarta.
Augun sæfast, eyrun deyfast,
ungsamvizkan stöðvar tungu,
hjartað rennur utan oginnan,
æðar og hold a f skelfing mæðist;
kóngrinn dauðr á krossi hangir,
kropin drottningin holdi lotnu,
móðirin bæði mædd og blóðug,
María kafín í nógum tárum.
Muni þér, dætr, að móðirin sýth',
muniþér, systr, hana deyja lysti,
hneigizt til með ástar augum
allir senn með vorkynnd henni; .
þvímeh'gi'ét hún son sinn sætan
sem bergjandi hjartans mergjum,
sjálf di'ottningin sælan getnað
syndalaushún tókmeðyndi.
Sigurður blindur fæddist á 15. öld og lifði fram á þó 16. Um æviferil hans er
ekkertvitað með vissu, en hann er þó talinn hafa átt heima í Fagradal íMýrdal,
aðrir segja Fagradal í Breiðdal.
LIST HINS
MÖGULEGA
RABB
Gylfi Þ. Gíslason var
skarpgreindur, glöggur
maður, snarborlegur
pólitíkus, ævinlega
reiðubúinn að bregðast
við ástandinu með rétt-
um aðgerðum á réttum
tíma, a.m.k. ef við trú-
um hendingu Machiavellis um að stjórnmál
nái hvorki lengra né skemmra en það að
vera list hins mögulega. Einhvern tíma þeg-
ar við báðir sátum í þjóðleikhúsráði vildi ég
láta gripa til ráðstafana til að koma í veg fyr-
ir einhver vandræði sem í stefndi. Gylfi sagði
nei. Að vísu, sagði hann, stefnir í vandræði
en fólk er ekki almennt búið að átta sig á því,
það verður bara kallað illspár og lygi og það
þýðir ekki að reyna að taka á vandræðum
fyrr en þau liggja öllum í augum uppi.
„Verður það fyrr en allt er í óefni komið,
skaðinn skeður og allt um seinan?“
„Nei, en við því er ekkert að gera“.
Þeþta gerði minn allvondan en varð svara-
fátt. I fyrsta lagi var hann þekktur fyrir að
vita lengra en nef hans náði og í öðru lagi var
vald hans í menntamálageiranum svo algert
á þessari tíð að hann heyrði ekki nagg grið-
kvenna en fór sínu fram. Það er að segja;
hann fór sínu fram á meðan hann kom því
fram en yrði íyrir honum sú íyrirstaða að
hann kæmi ekki sínu fram sætti hann sig við
það, sneri frá og fór einhverju öðru fram:
List hins mögulega.
Gylfi var á móti landgöngu amerísks hers
hér, einn fárra atvinnustjórnmálamanna ef
frá eru taldir svokallaðið „kommúnistar“.
Ekki vegna þess að hann væri á móti Amerí-
könum í sjálfu sér, kannski ekki einu sinni
vegna þess að hann væri hræddur um að
þeir legðu undir sig landið allt, kvenfólkið og
fiskimiðin með. Nei, Gylfi treysti trúlega
bandarísku ríkisstjórninni, að hún sæi til
þess að samningar yrðu haldnir og ekki vað-
ið upp á landið meir en um var samið, sem
hefur staðist svona nokkurn veginn, umfram
vonir í það minnsta. Það mundi nú reyndar
íyrst og fremst vegna þess að þörf Amerí-
kana fyrir þessa herstöð reyndist lítil, óvin-
urinn pappírstígur og hér eftir litlu nema
erfiðisauka iyrír þá að slægjast. Guði sé lof
hötuðust nær allir óbreyttir liðsmenn U.S.
N avy við þetta land og gera enn og hugsa
ekki um neitt á meðan þeir afplána dvöl sína
hér annað en það að komast sem fyrst heim
aftur. Nei, Gylfi óttaðist ekki herinn. Hann
óttaðist hins vegar um íslenska menningu.
Hann óttaðist veiklyndi þjóðarinnar gagn-
vart peningum, fínum fötum, flottri tækni,
gljándi bílum, stórvii'kum vélum, dúandi
sætum, íínum partíum, dillandi jassi og
þægilegu keliríi í stoppuðum sætum kvik-
myndahúsanna með innihaldslausum neðan-
þindai-kvikmyndum í Hi-Fi og Technicolor.
Hann áleit að þegar unga fólkið væri búið að
vera trölltekið af þess háttar vitleysu í svo
sem tuttugu ár (sem ekki er langur tími í lífi
þjóða) þá yrðu fyrrum grundvallarverðmæti
þjóðarinnar „gone with the wind“, skáld-
skaparíþróttin týnd, leikurinn með íþrótt
tungumálsins horfinn úr daglegu hátterni,
sagnahefðin fræga orðin lýðum leið og hún,
sem og allir hinir sjálfsögðu lífshættir, mat-
argerðin, fatagerðin, samstillingin við veið-
ar, ferðalög og fjárrag, munstrið allt sem
fólk hafði haft fótfestu sína í og byggt á sitt
trúnaðartraust hvert til annars orðið of erf-
itt og ekki nógu Ijúft í höndum og munni til
þess að fólk nennti að rækja það. Sem einnig
hefur gengið eftir svona nokkurn veginn.
Hann barðist einarður gegn þessu á meðan
stætt var en eftir að hafa verið ofurefli at-
kvæða borinn á Alþingi hinn 30. mars „sæll-
ar“ minningar lét hann af slíkri þverúð og
gekk með í leikinn á sinn hátt með því að
reyna að draga úr orðnum skaða eftir því
sem fátækir kraftar andspænis sh'ku ofureíli
leyfðu. Matthías Johannessen taldi þetta
óþarfar illspár. Hann kvaðst þess fullviss að
íslensk menning væri það sterk og hún þjóð-
inni svo ítarlega í brjóst lagin að á henni
gæti aldrei neitt unnið. Hann lagði ótrauður
á hið nýja djúp, tók sér stöðu á útkíkinu og
kvað þar við raust um glæsta siglingu á
réttri leið ásamt beittum viðvörunum um
hinn grimma óvin (sem við hinir kölluðum
moggalýgi). Hann kvað hvatningarljóð hins
goðum vemdaða, ömgga stýrimanns við
góða áheyrn og varðan orðstír. Hann kvaðst
mundu öruggur. Það er hann líka.
Dr. Gunnlaugur Þórðarson vai’ð fyrstur
manna til að hjóla gangstéttamar og á móti
umferð sem þá var talið lögbrot. Hann trúði
á ögrunina og hafði dálæti á Pompídou nú-
tíma listasafninu í Pan's einmitt vegna
spellvirkisins sem það gerði í klassísku um-
hverfi sínu í hinni gömlu, góðu Paiís: Eyði-
leggingin skapar, mælti hann. Einnig það
hefur sannast.
Eg aftur á móti taldi siglingunni allri
stefnt í ófæran sjó og tók mér stöðu kul-
borðsmegin í hæpnu skjóli þess fólks sem
varð að taka áfollununum af djarfri siglingu
hinna, sem það réði ekki neinu um sjálft og
ætlaði sér úr því ekki neitt annað en standa
meðan stætt var. Það hefur staðist.
Allt var þetta kaldastríðsþvarg vai’ heldur
grannhyggið og hvatvíslegt og ef við telj-
umst hafa slampast furðanlega þrátt fyrir
aHt þá er það fyrir strákalukku en ekki
skynsamlega forsjá.
Hverjum einum okkar finnst samt að sín
orð hafi eftii- gengið og enginn iðrast sinna
verka enda ekki til neins. Gert er gert.
Vandamálið er að enginn okkar komst hjá
því að að ala af sér nýja kynslóð. Synir okkar
og dætur stjóma landinu, frægir pólitíkusar,
heimspekingar, lögregluforingar, kvik-
myndajöfrar, símaverkfræðingar og bísnis-
menn hver og einn, hver með öðram og allir
saman, hvort heldur þeim velst staður við
stýrið, á útkíkinu, í austrinum eða andófinu,
sumir af síst minni sjálfumgleði og hvatvísi
heldm- en við á okkar tíð.
Og hvað verður nú um þetta fólk?
Er ekki fyrirheit næstu alda þessa ár-
þúsunds einmitt það að svonefnd íslensk
menning dvíni smátt og smátt í tímans haf,
líkt og sú gelíska (írska, skoska og welska)
eftir að Englendingai’ vora búnir að tuska
hana tU meðvitað sem ómeðvitað í fáeinar
aldir, uns einhver fjarlæg kynslóð tekur sig
til að rífa hana upp úr því óefni sem í verður
komið og verður það þá ekki of seint? Og
mun þetta fólk okkar verða sjálfu sér eða
öðrum einhvers vii'ði án þessa eðfilega til-
verugrandvallar síns, eins þótt stórkostlegir
möguleikai’ bíði þess í alþjóðaviðskiptum og
áNetinu?
Allar hafa illspámar ræst og öll hefur lyg-
in reynst sönn.
Fari það sem fara vUl úr því sem komið er,
okkai’ vegna. Allir höfum við spUað úr spil-
unum eftir því sem þau vora okkur gefin og
möguleikunum sem í þeim lágu, eins og stað-
an var: List hins mögulega, hvorki meira né
minna, og við verðum úr þessu að láta byr
ráða, treysta á strákalukku komandi kyn-
slóða. Gylfi er orðinn helgur öldungur og
hefur það gott hef ég spurt, miðað við háan
aldm’, Gunnlaugur kominn þangað sem allt
er einn dýrðaiinnar samhljómur og engin
þörf er fvrir hvorki jafnaðarstefhu, uppreisn
né umferðarreglur, Matthías ósnertardegur
á sínum volduga stóli, vel berandi láiwiðar-
krans traustrar skáldfrægðar, með rúmt um
hendur og ég hef það líka fínt - eftir atvik-
um.
EYVINDUR ERLENDSSON.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 15. JÚLÍ 2000 3