Lesbók Morgunblaðsins - 15.07.2000, Blaðsíða 11

Ungir Þingeyingar draga af kappi í Hraunsrétt.
Bændur og unglingar stinga saman nefjum í Hraunsrétt.
Kunnugleg réttastemmning. Sumlr huga að fé sínu, aðrlr skemmta sér úti við réttarvegg.
í senn. Því er sjálfsagt að viðhalda ef hægt er.
anum, en fann þá aftur í þvögunni. Þegar leið
á daginn þynntist meir og meir í almenning-
num og loks var sleginn manngarður í öðrum
enda réttarinnar fyrir það fé sem eftir var.
Kristinn í Skriðulandi var þá kallari
Hraunsréttar og kváðu köll hans við í sífellu.
Menn stukku til og hirtu fé sitt þar til drætti
var lokið.
Seinna var svo lagt heim á leið og þar fór
fjárhópur við fjárhóp suður að Brúnum. For-
ystuær föður hans, Svala að nafni, tók til fót-
anna og rann suður stígana fyrir neðan
Klömbur og fram um Presthvamm og Laxár-
brýr.
Rökkurblámi var sigin á Kinnarfjöllin þeg-
ar komið var fram á Halldórsstaða- og Ond-
ólfsstaðheiði og í huga Braga kváðu enn við
köll Kristins í Skriðulandi, jaiTnur, hundgá,
mannamál og hví í hestum.
Hann var úrvinda.
Um Hraunsrétt hefur lengi verið deilt
Kristján í Klambraseli sagði að Hraunsrétt
væri eins og öll mannaverk, ekki gallalaus.
Réttin fór oft illa þegar Laxá hljóp í hana á
vetrum og allt varð að klaka og veggir
sprungu og skekktust. Seinna var hlaðinn
varnargarður sem varði réttina fyrir vatna-
gangi.
I áranna rás hafa margir viljað byggja nýja
skilarétt á nýjum stað úr öðru efni og losna
þannig við grjóthnullungana sem stundum
hrynja úr veggjum og hleypa fé úr dilkum.
Enn aðrir segja að erfitt sé að koma fénu nið-
ur að réttinni og best sé að byggja rétt upp á
mónum við Presthvamm eða á Hvammsheiði
til að stytta leiðina.
En síðasta ósk Krisjáns í Klambraseli var
skýr: „Margt sauðfé, fallegt sauðfé í góðri
skilarétt í fögru umhverfi og margt fólk sem
finnur sálubót að koma á stað eins og gömlu
Hraunsrétt. Hún hefur áunnið sér hefðbund-
inn og lagalegan rétt til að standa lengi og
vera notuð lengi.“
Deilur um Hraunsrétt hafa oft skotið upp
kollinum og réttin hefur staðið í tímans rás
án þess að mikið hafi verið gert til þess að
viðhalda henni.
Á níunda áratug aldarinnar var mikil
hreyfing á málinu í þá átt að gera réttina upp.
Freyr Jóhannesson tæknifræðingur og
Reynir Vilhjálmsson landslagsarkitekt skil-
uðu ýtarlegum skýrslum um tillögur að
endurbótum og kostnaðaráætlun við fram-
kvæmdina með það í huga að laga réttina til
framtíðar og mæta um leið nútímakröfum um
skilaréttir.
í hugmyndum sínum lýsti Reynir ýmsu
sem þarfnaðist lagfæringar sem fólust m.a. í
því að stytta almenning og gera kröpp horn
ávöl. Gera þyrfti miðhólf til að halda hringrás
á fénu. Fylla þyrfti í lægðir og jafna gólfið í
almenningi og höggva nybbur sem stæðu upp
úr.
Þá vildi Reynir hækka hæð dilkaveggja og
gera ytri gang þar sem reka mætti fé að
hleðslurampa. Breidd þess gangs ætti að vera
2-3 metrar.
Hann gerði og tillögu að bílastæði fyrir að-
komubíla og tillögu að bílveg að réttinni sem
væri flóðvarnargarður. Hann sagði að bæta
þyrfti athafnasvæði flutningabíla og gera
þyrfti gangstíga yfir hraunið að útsýnishæð-
inni austan réttarinnar.
Um 300 metra vestar í hrauninu frá rétt-
inni er mjög góð hleðlugrjótsnáma og til að
nýta námu þessa sagði Reynir að nauðsyn
væri á að gera veg að henni.
Hann mælti með að lélegasta hleðslugrjótið
úr réttinni yrði notað í uppfyllingu undh’ flóð-
garðinn eða mulið í salla sem ofaníburð í rétt-
argólfið.
Hann gerði og sérteikningar af hliðum og
grindum fyrir réttina sem nota ætti við alla
dilkana að almenningi og að ytri reksturs-
gangi. Þá vildi hann leiða drykkjarvatn inn í
safnhringinn.
Þrátt fyrir þessar ítarlegu tillögur var lítið
að gert og Hraunrétt stendur enn lítið löguð.
Mikið menningargildi
Fyrir réttu ári samþykkti Fjárræktarfélag
Aðaldælinga í atkvæðagreiðslu tillögu þess
efnis að leggja til við hreppsnefnd að ný rétt
yrði byggð á nýjum stað.
Það má þá ljóst vera að ef byggð verður ný
rétt verður engin Hraunsrétt til því að um
leið og hætt yrði að nota hana myndi hún
hverfa í sinu og veggirnir smá hrynja.
Réttin er tákn sveitarinnar og halda marg-
ir því fram að vegna aldurs hennar sé það
tæplega einkamál nokkurra bænda að leggja
hana niður.
Minjastjóri Þjóðminjasafnsins, Hjörleifur
Stefánsson, hefur lagt áherslu á gildi réttar-
innar út frá sjónarhóli minjavörslunnar og
segir að gildi hennar verði mun meira verði
hún notuð áfram. Hins vegar sé hverjum
manni ljóst að viðhald gamallar grjóthlaðinn-
ar réttar krefjist mun meiri vinnu og kostn-
aðar heldur en viðhald á nýrri rétt úr auð-
veldara byggingarefni. Því segir hann að
viðhaldskostnaðurinn eigi að hluta til að falla
á minjavörsluna ef samkomulag næst um
áframhaldandi notkun Hraunsréttar.
Höfundurinn er bóndi ó Laxamýri.
ERLENDAR/
BÆKUR
FABÚLUR
Francisco Rodriguez Adrados: History
of the Greco-Latin Fable
Introduction from the Origins to
the Hellenistic Age. Translated by
Leslie A. Ray. Brill 1999.
Höfundurinn er prófessor við
Universidad Complutense de
Madrid og meðlimur Real
Academia Espanola.
Frumútgáfa verksins kom út á
spænsku á árunum 1979-1987 og er
uppseld. Þessi útgáfa er endurskoðuð
og aukin viðbótum af höfundinum og
Gert van Dijk og verður alls þrjú bindi,
sem koma væntanlega út fyrir árslok
2000. Fáar bókmenntagreinar eiga sér
jafn samfellda og hefðbundna sögu og
fabúlan. Höfundur þessa verks rekur
þessa sögu allt frá Sumerum og áfram
með tilvísunum til um 500 fabúla. Hann
rekur söguna; saga grísk-rómverskra
fabúla til miðalda og síðan áfram.
Gerð fabúlunnar, eins og við þekkj-
um hana, hefst í Hellas og fyrsta safnið
er kennt við Espó á 6. öld e.Kr. Fabúl-
ur Phaedrusar varðveittust og voru
þýddar undir heitinu Romulus á 10.
öld. Höfundur telur að indverskar fa-
búlur séu mótaðar og uppkomnar fyrir
áhrif hellenskra fabúla. Meðal fræg-
ustu fabúla á miðöldum voru fabúlur
Marie de France, sem orti upp 102
slíkar. Frægasti fabúlisti allra tíma er
La fontine, sem orti upp esópskar fa-
búlur og einnig út af sögum úr safni
Phaedrusar. „Fables choisirs" eftir
Fontaine voru gefnar út í 12 bókum
1668, 1678-79 og 1699. Ivan Krylov,
kunnur rússneskur fabúlisti, þýddi La
Fontaine á rússnesku og gaf út fabúlu-
safn í 9 bókum á árunum 1810-20.
Frægasta fabúla 20. aldar er „Anim-
al farm“ eftir Orwell, íslensk þýðing
„Dýrabær" Jóns Sigurðssonar frá
Kaldaðarnesi, Hið íslenska bókmennta-
félag 1985.
„I fabúlunni er útlit og eðli dýranna
óbreytt, síðan eru þau notuð til samlík-
inga með mönnum.“ Fabúlan er dæmi-
saga með mórölskum boðskap eða satí-
rísk útlegging á mennskum breysk-
leika, þar sem skepnan gegnir hlut-
verki mannsins.
Ofugmælavísur Bjarna Jónssonar
Borgfirðingaskálds eru fabúlur, þar
sem skepnurnar vinna mennsk störf,
spinna, vefa, syngja, prjóna, skrifa og
ótal margt fleira.
Þetta fyrsta bindi hefst með yfirliti
um grísk-latneskar fabúlur og inntak
þeirra fabúla skilgreint. í öðrum hluta
er fjallað um grísku fabúlurnar fram til
Demetriusar Phalerusar og virðist höf-
undur fínkemba efnið auk þess sem
hann tengir grísku eða hellensku fabúl-
urnar hliðstæðum fyrr og síðar. Þriðji
hlutinn er um fabúlurnar á dögum hel-
lenismans. Áherslur fabúlanna breyt-
ast lítillega í tímanna rás í samræmi
við þær breytingar sem verða á
mennskum samfélögum, en inntak
þeirra er það sama, þar sem gerð
manna og eðli breytist ekki, ekki frek-
ar en manngervingar þeirra í dýrheim-
um. Kötturinn, refurinn, ljónið, sauð-
skepnan og nautið svo ekki sé minnst á
fugla himinhvolfsins. Allur þessi söfn-
uður flýgur, hleypur eða spásserar um
í mennsku gervi. Þetta á sér allt hlið-
stæður í mannheimum. í íslensku máli
er að finna samlíkingar manna og dýra,
heimskur maður er nefndur asni, út-
smoginn og óheil persóna, refur, sauð-
urinn og svínið eiga sér afbrigði í út-
leggingum í mannlýsingum og nautið
er hliðstæða við nautheimskan ein-
stakling.
Höfundurinn leggur mikla áherslu á
að einkenni fabúlunnar séu andstæð
einkennum mýtunnar, goðsögulegum
minnum. Fabúlan er bundin dýraheim-
um og samlíking dýra og manna tjái
„vitund" dýrheima í mannheimum. Fa-
búlan er raunsæ, grimm og háði bland-
in, guðlaus og yfirmáta raunsæ.
Ritið er XVI plús 739 blaðsíður í
stóru broti, neðanmálsskýringar og
heimildarskrár fylgja.
SIGLAUGUR BRYNLEIFSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 15. JÚLÍ 2000 1 1