Lesbók Morgunblaðsins - 18.10.1997, Blaðsíða 15

„Ég er mjög hrifínn af teinu ykkar hér
í Marokkó," sagði karlmannsrödd. Þeir
töluðu frönsku.
Bróðir hans sagði: „Mér finnst bjór best-
ur.“
„Fáðu þér aðra flösku," sagði ókunni
maðurinn rausnarlega. „Skálum fyrir því
að rigningunni sloti. Ef hún heldur áfram
kemst ég ekki niður í bæ fyrir myrkur."
Ali reyndi að kíkja gegnum rifurnar til
að sjá hvers konar maður það væri sem
hefði gengið alla leið upp að kaffihúsinu.
En maðurinn sat í gættinni og horfði út
svo að hann sá aðeins baksvipinn.
„Við erum fegnir rigningunni,“ sagði
bróðir hans. „Hver dropi færir okkur fé.
Fellahin sé þökk.“
„Oui, bien súr,“ sagði ókunni maðurinn
án áhuga.
Þrumurnar voru liðnar hjá, en það helli-
rigndi. Brátt tók þakið að leka og bunaði
vatn ofan á moldargólfið í einu horni her-
bergisins. Vegna þessa aukna hávaða var
erfiðara að heyra hvað þeir sögðu. Hann
lagði eyrað fast við reyrþilið.
„Er Belgía ekki nálægt Frakklandi?"
spurði bróðir hans.
„Næsti bær við.“
„Er það gott land?“
„Já, já.“
Bróðir hans rétti manninum teglas.
„Fáðu þér aðra flösku af bjór,“ sagði
maðurinn.
Ali heyrði flösku opnaða og tappa detta
á dyrahelluna.
„Hvað er þetta?“ spurði bróðir hans, rödd-
in logaði af áhuga.
„Bara töflur. Ef ég er taugaóstyrkur tek
ég eina. Þá líður mér betur. Ef ég get ekki
sofnað, þá tek ég tvær.“
„Og sofnarðu þá?“
„Eins og ungbarn."
Nú varð þögn. Síðan spurði bróðir hans:
„Myndu þær hafa þau áhrif á hvern sem er?“
Okunni maðurinn hló. „Auðvitað," sagði
hann. „Sumir gætu þurft að taka þijár,
aðrir bara eina.“
„Hvað sefur maður lengi af þeim?“
„Alla nóttina."
„Ef einhver kæmi við mann, myndi mað-
ur þá vakna?“
„Ha? Já.“
„En ef maður tæki fjórar eða fimm?“
„Oh,lá,lá!“ Þá gætir hestur troðið á mér
án þess að ég yrði var við. Það er of stór
skammtur."
Nú varð löng þögn, og Ali heyrði aðeins
hávaðann í rigningunni allt í kring. Vatnið
sem lak gegnum þakið var búið að ryðja
sér farveg yfír moldargólfið fram að bak-
dyrunum. Oðru hveiju ómuðu fjarlægar
þrumur frá hæðunum í norðri. Loftið sem
barst inn um dyrnar var svalt og þrungið
jarðarlykt. Skyndilega sagði bróðir hans:
„Það er að verða dimmt.“
„Ég býst við að þú viljir fara að loka.“
„Oh, ne t’en fais pas!“ sagði bróðir hans
hlýlega. „Vertu kyrr þangað til hættir að
rigna.“
Ókunni maðurinn hló. „Það er fallega
boðið, en ég er hræddur um að ég verði
hvort sem er blautur, því að það styttir
ekki upp.“
„Nei, nei!“ æpti bróðir hans, kominn
ákefðarhljómur í rödd hans.
„Bíddu fáeinar mínútur. Það styttir bráð-
um upp. Svo þykir mér gaman að spjalla
við þig. Þú ert ekki eins og Frakki."
Maðurinn hló aftur. Hann virtist ánægð-
ur með hrósið.
Þá heyrði Ali bróður sinn segja feimnis-
lega: „Þessar töflur, hvar gæti ég fengið
glas af þeim?“
„Ég fékk þær hjá lækninum mínum í
Belgíu, en ég ímynda mér að þú gætir feng-
ið lækni hér til að skrifa þau út á lyfseðli."
„Nei,“ sagði bróðir hans í vonleysistón.
„Hvað ætlar þú að gera við þær? Þú lít-
ur ekki út fyrir að eiga við svefnleysi að
stríða."
Bróðir hans tyllti sér við hlið ókunna
mannsins. „Það er ekki það,“ sagði hann
og hvíslaði næstum.
Ali rýndi milli reyrstilkanna og reyndi
að lesa af vörum bróður síns. „C’est une
fille. Ég gef henni allt mögulegt. Hún seg-
ir alltaf nei. Ég var að hugsa um, ef ég
gæti..."
Maðurinn greip fram í fyrir honum: „Ef
þú gefur henni nógu margar af þessum,
þá getur hún ekki sagt bofs.“ Hann hló ill-
kvittnislega. „Héma. Komdu með lófann.“
Tautandi einhver óskiljanleg þakkarorð
reis bróðir hans á fætur, líklega til að sækja
dós eða umslag undir töflurnar.
Ali flýtti sér út um dyrnar, gegnum rign-
inguna og yfir í hitt húsið, þar sem hann
skipti um skyrtu, breiddi þá blautu á púða
og kveikti á lampanum. Síðan fór hann að
lesa, með nokkrum erfiðismunum, dagblað
sem gestur hafði skilið eftir daginn áður.
Nokkrum mínútum síðar kom bróðir hans
inn, ánægður á svip og dálítið ábúðarfullur.
Það rigndi mestalla nóttina. í dögun,
þegar þeir fóru á fætur, var himinninn samt
orðinn heiður. Bróðir hans drakk kaffið sitt
í flýti og fór út. Hann kvaðst mundu koma
aftur um hádegisbil.
Tvenn hjón komu á kaffihúsið þennan
morgun, en þar sem þau pöntuðu bjór þurfti
drengurinn ekki að kveikja eldinn.
Nokkru eftir tólf kom bróðir hans aftur.
Ali leit upp á andlit hans þegar hann kom
inn um dyrnar og sagði við sjálfan sig: „Nú
hefur eitthvað gerst.“ En hann lést ekki
hafa tekið eftir neinu og sneri sér undan
eftir að hafa heilsað honum eins og ekkert
hefði í skorist. Hann vissi að bróðir hans
myndi ekki segja honum neitt, hvað sem á
seyði væri.
Eftir hádegið gerði afbragðsveður. Það
komu fjölmargir gestir eins og alltaf þegar
veður og skyggni var gott. Sami svipurinn
var á bróður hans. Hann bar bakkana með
teglösunum út á veröndina eins og svefn-
gengill og forðaðist að líta í augun á við-
skiptavinunum. í hvert skipti sem einhver
kom og gekk inn um vafningsviðarhliðið út
á veröndina, leit helst út fyrir að bróðir
Alis ætlaði að hlaupa og stökkva fram af
bijóstvörninni. Eitt sinn þegar Ali sá hann
reykja, tók hann eftir að höndin skalf svo
mikið að hann gat varla borið vindlinginn
að vörum sér. Hann leit snöggt í aðra átt
svo að bróðir hans sæi ekki að hann var
að horfa á hann.
Þegar kvöldbænakallið var hljóðnað og
síðasti vagninn hafði skrölt niður veginn,
bar drengurinn borðin og stólana inn fyrir
og sópaði gólfið á veröndinni. Ali stóð í
gættinni. Bróðir hans sat á bijóstvöminni
og horfði niður yfir ólífutrén í dvínandi birt-
unni. Bærinn fyrir neðan sökk dýpra og
dýpra í djúp skugganna milli hæðanna.
Bifreið kom eftir veginum og nam staðar.
Ali sá höfuð bróður síns rykkjast upp mót
kvöldhimninum. Tveimur bílhurðum heyrð-
ist skellt. Bróðir hans reis á fætur, tók tvö
hikandi skref og settist síðan niður aftur.
Ali færði sig innar í herbergið,' fjær
dyrunum. Það var enn næg birta til að sjá
að mennirnir tveir, sem gengu yfir verönd-
ina, voru lögregluþjónar. Án þess að
smeygja sér í ilskóna, hljóp hann berfættur
gegnum bakherbergi kaffihússins yfir auða
svæðið og inn í hitt húsið. Hann lagðist á
madressu sína móður og másandi. Drengur-
inn var inni í eldhúsi að hafa til kvöldmatinn.
Ali lá þarna lengi. Hann hugsaði ekki
um neitt en virti fyrir sér kóngulóarvefina
í loftinu bærast fram og til baka í gustin-
um. Honum virtist svo langur tími hafa lið-
ið að hann hélt að mennirnir tveir hlytu
að hafa farið burt án þess að hann heyrði
í þeim. Hann læddist að dyrunum. Drengur-
inn var enn í eldhúsinu. Ali gekk út. Krybb-
urnar sungu allt um kring og tunglsljósið
var blátt að sjá. Hann heyrði raddir á ver-
öndinni. Hann læddist hljóðlega inn ( bak-
herbergi kaffihússins og lagðist á mottuna.
Lögreglumennirnir voru að gera gys að
bróður hans, en ekki góðlátlega. Raddir
þeirra voru hijúfar og þeir hlógu of hátt.
„Belgíumaður, hvorki meira né minna!“
æpti annar með uppgerðarundrun. „Hann
hefur bara svifið af himnum ofan eins og
engill, bien súr, með barbitúrlyf í hendinni.
Og enginn sá hann nema þú.“
Ali tók andköf og stökk á fætur. Síðan
lagðist hann ofurhægt niður aftur, dró varla
andann en hlustaði. „Enginn,“ sagði bróðir
hans lágri röddu. Það hljómaði eins og hann
hefði hendurnar fyrir andlitinu. „Hann sagði
að hún myndi bara sofna.“
Þetta þótti þeim drepfyndið. „Það væri
synd að segja að hún hefði ekki gert það!“
sagði annar þeirra loksins. Nú varð radd-
blær þeirra höstugur og tónninn ruddaleg-
ur: „Allez, assez! On se débine!" Þeir stóðu
upp og kipptu honum líka á fætur.
Meðan þeir ýttu honum áleiðis að bifreið-
inni, var bróðir hans enn að malda í móinn:
„Ég vissi það ekki. Hann sagði mér það
ekki.“
Vélin var sett í gang, þeir sneru bifreið-
inni við og óku niður veginn. Brátt yfir-
gnæfði krybbusöngurinn vélarhljóðið.
Ali lá grafkyrr dágóða stund. En hann
var orðinn svangur og hélt því inn í húsið
að borða kvöldmatinn sinn.
ERLENDAR BÆKUR
TÆKNIVÆÐING
í LANDBÚNAÐI
Á MIÐÖLDUM
Medival Farming and Technology. The
Impact of Agricultural Change in
Northwestern Europe. Edited by
Grenville Astrill and John Langdon -
Technology and Change in History
Volume I. Brill - Leiden - New York
- Köln 1997.
IFORMÁLA að ritinu segir: „Það
eru nú þrír áratugir síðan umfjöll-
un hófst um „landbúnaðarbylt-
inguna á miðöldum“.“
Árið 1962 kom út rit G. Duby:
L’Economie rurale et la vie des
campagnes dans l’occident
médiéval" í París hjá Aubier í
tveimur bindum, rúml. 800 blaðsíður og
sama ár kom út bók Lynns Whites:
„Medieval Technology and Social
Change" hjá Oxford University Press. I
báðum þessum ritum er ítarlega fjallað
um þær miklu tæknibreytingar sem urðu
í framleiðslu og „framleiðni" frá því á
níundu öld og til loka þrettándu
aldar, en þær fólust í tæknilegum
uppgötvunum og nýjum og end-
urbættum verkfærum og betri
nýtingu vatns og vindafls til
orkunýtingar. White og síðan
J: Gimpel: „The medieval mac-
hine“ Harmondsworth 1977
sýndu fram á hina þýðingar-
miklu tækni- og verkfæra-
þróun í hernaðartækni og
ber þar ístaðið hæst í riti
Whites.
Þessum bókum var tekið
misjafnlega. Marxistar
viðurkenndu að vísu að
breytingar hefðu átt sér
stað í þessum efnum, en
neituðu því að hlýnandi
veðrátta og aukin upp-
skera og mannfjölgun
sem því fylgdi væri 1
kveikjan að nýjum upp-
fyndingum hvað þá
mennsk hugkvæmni.
Samkvæmt kenn-
ingum marxista var
það stéttabaráttan
sem var hreyfiafl
sögunnar, tog-
streita stéttanna um lífsgæðin. Hug-
kvæmni og opinn hugur kæmu því hreyf-
iafli ekkert við, hvað þá framfarir í iðn-
aði og mikill vöxtur borganna og aukin
verslun. Smátt og smátt skildist jafnvel
marxistum að hið klassíska hreyfíafl sög-
unnar, stéttabaráttan, var fjarri því að
vera einhlít útskýring „sögulegrar þróun-
ar“. Breytingar á trúararvitund þjóðanna
á 12. öld kom hér einnig til. Frumkvöðl-
ar að framförum í landbúnaði og upp-
ræktun ónuminna svæða í Evrópu á mið-
öldum voru í klaustrum, en þar voru rek-
in þeirra tíma „nútímalegustu bú“.
Þessi breyttu viðhorf til miðalda-
tækniframfara hafa fýrir löngu orðið
ráðandi í sagnfræðiritum evrópskra
sagnfræðinga, en virðast ekki ennþá
hafa náð upp á borð íslenskra sagnfræð-
inga. Þeir hjakka enn þá í því fari, sem
markast tók í íslenskum sagnfræðiskrif-
um um íslenskar miðaldir upp úr miðri
þessari öld og mótar enn skólabókaskrif.
og „sagnfræðirannsóknir" íslenskra mið-
alda.
Hvort hér komi til andleg einangrun,
þekkingarleysi eða pólitísk þráhyggja er
ekki gott að vita. En útkoman er ömur-
leg hvað þetta varðar í þessum fræðum
á síðari hluta þessarar aldar. Það má
vitna til orða Snorra Sturlusonar um
áhrif marxískrar söguskoðunar í íslenskt
menntakerfí: „En alla hluti skildu þeir
jarðlegri skilningu, því að þeim var eigi
gefin andleg spektin."
Þeir einstaklingar sem best kunnu að
meta snjöllustu sagnfræðinga sagnfræð-
inga 13. aldar eru ýmist færustu erlend-
ir sagnfræðingar samtímans — sbr. Peter
Brown, Georges Duby og Le Goff. Skoð-
anir þeirra á sagnaheimi miðalda eru
gjörólíkar söguskoðunum íslenskra sögu-
skrifara á seinni hluta þessarar aldar,
flestallra. Þeir íslenskir höfundar sem
hafa skrifað um miðaldasagnfræðinga
nú á dögum af mestum skilningi og inn-
sæi eru ekki „fagmenn“ í sagnfræði, en
þeim virðist ekki vera gefinn skilningur
né ímyndunarafl til slíkra skrifta.
Þarna hafa aftur á móti komið til
sögunnar einstaklingar sem eru gæddir
fijóu ímyndunarafli og sögulegum skiln-
ingi og þeir hafa bætt úr því sem skort
hefur.
Rit þetta, „Medieval Framing", er
fyrsta bindi 18 binda ritaðrar um efna-
hluta
r Ka‘n D/iÓf,annes UPPlandi
*«ygin*Sla °9 treD,Kenrod U37 fWWa.
^uri/Jí^rnig^urinn er ' Jftnd/n
Uriand^?a?> m/ð- oadÍám-
Ur" hest?aU ver» JiuVtZ;
hagssögu og tæknisögu miðalda og nær
allt fram á 17. öld. Fyrsta bindið er eink-
um um tæknibreytingar á Norðurlöndum,
Bretlandseyjum, Niðurlöndum og Norð-
ur-Frakklandi. Hugmyndir sagnfræðinga
um þessi efni svo sem Postans o.fl. eru
raktar í formála og fullt tillit er tekið til
þess að tækniframfarir í landbúnaði eru
bundnar fjölmörgum þáttum efnahagslífs
og annarrar framleiðslu, einnig veðurfars
og veiða, landakönnunar og verslunar
við framandi álfur.
Vinnsla þessarar bókar, heimildir og
vönduð vinnubrögð virðast benda til þess
að hér sé á ferðinni merkilegt heimilda-
og lykilrit sem mun valda nýju mati
ýmsum þáttum efnahagssögu miðalda
og þar með þeim breytingum sem verða
við upphaf nýaldar og síðan markaðssam-
félaginu eftir að iðnbyltingin umbreytti
sama samfélagi. En frumkvæði allra
breytinga er mannleg hugkvæmni sem
sigrast á nauðung nauðsynjarinnar.
Neyðin kennir naktri konu að spinna, en
til að geta spunnið þarf hún að geta losn-
að úr viðjum nauðungarinnar að eigin
frumkvæði.
SIGLAUGUR
BRYNLEIFSSON.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 18. OKTÓBER 1997 15