Lesbók Morgunblaðsins - 18.10.1997, Blaðsíða 14

taka bara því sem að höndum ber. En auðvit-
að eru ferðalög líka í ætt við flótta og ég
held að svo sé enn hjá mörgu fólki. Fyrir
mig var nauðsynlegt að flýja frá því hvar
ég var, hver ég var og hvað ég vissi. Sumir
kalla það að flýja siðmenninguna."
Skáldsögur Bowles fjalla allar um Vestur-
landabúa sem koma til Norður-Afríku og
verða innfæddum að „bráð“. Ég spyr hann
hvemig standi á að honum sé þetta efni svona
hugleikið og hvort hann telji þetta yfirleitt
hlutskipti Ameríkumanna sem hingað koma.
„Ég held að margir séu gripnir þeirri til-
finningu þegar þeir koma hingað og ganga
hér um strætin," segir Bowles, „að þeir séu
bráð harkaranna, sem abbast upp á þá og
reyna að selja þeim eitthvað, að þeir séu
þama til þess að sjá innfæddum fyrir viður-
væri. Þetta er svipað í flestum borgum Mar-
okkó. Ég hef oft sagt að maður er bráð þeirra
í ákveðnum skilningi. Þeir vekja hjá manni
þá tilfinningu að þeir séu maurar en við séum
blaðlýsnar þeirra." Og hann bætir við, glett-
inn á svip: „Það er sagt að kristnir menn séu
skapaðir til viðurværis fyrir múslima."
Ég rifja upp ýmislegt sem Bowles hefur
sagt um samskipti okkar og múhameðstrúar-
manna, t.d. að þeir líti ekki á okkur sem
raunverulegt fólk, þeir fari til himna en við
höfum enga sál, svo að við séum ekki til,
heldur séum við bara skuggar.
„í sögum þínum mistekst vestrænu sögu-
hetjunum alltaf að ná sambandi við múslím-
ana,“ segi ég. „Er þetta í samræmi við þína
eigin reynslu af áratuga nánu samneyti við
innfædda?"
„Það er ekki hægt að ná nema takmörk-
uðu sambandi við þá sem hafa gerólík við-
horf,“ segir hann. „Þú nærð ekki sambandi
við þann sem hefur gerólík viðhorf, að
minnsta kosti ekki fullkomnu sambandi."
Nú hlær Bowles og bætir svo við: „Algert
samband milli fólks er hvort sem er ómögu-
legt. Ég hef aldrei getað myndað fullkomið
samband við kristna menn, hvað þá músl-
íma.“
Hassouna, sem er múslími, eða a.m.k. upp-
alinn í þeirri trú, spyr Bowles eins og eðlilegt
má telja: „Hvað er það sem hnýtir þig svona
sterkum böndum við heim múslíma. Hvers
vegna viltu heldur búa hér en t.d. í New
York? Hvað er það hér í Tanger sem heldur
þér?“
„Ég get ekki sagt þér það,“ svarar Paul
Bowles. „Margir hafa spurt mig þessarar
spurningar og ég hef stundum sagt að það
sé eins hægt að spyija mig hvers vegna mér
geðjist rósailmur. Mér þykir hann góður.
Þannig þykir mér gott að vera hér þrátt fyr-
ir allt sem betur mætti fara.“
Nú spyr ég Bowles hvort það sé rétt að
hann geri aldrei áætlanir um ritverk sín,
heldur setjist niður á hverjum morgni með
autt blað og skrifí það sem kemur í hugann,
eins konar ósjálfráða skrift.
„Já, það er alveg satt,“ segir Bowles.
„Þetta er mín aðferð. Mér dettur ekki í hug
að hún sé betri en aðferð annarra. Flestir
rithöfundar sem ég þekki vinna á allt annan
hátt, gera fjöldamörg uppköst, breyta og
lagfæra aftur og aftur. En hjá mér stendur
þetta næstum orðrétt frá því ég skrifa það
fyrst niður og þangað til það kemur út á
bók. Ég skrifa hins vegar mjög hægt, svo
að ég er ekkert hraðvirkari en ýmsir starfs-
bræður mínir sem umskrifa verkin mörgum
sinnum. Þetta kemur út á eitt. Ástæðan fyr-
ir verklagi mínu er ef til vill sú að ég er
gersneyddur þeirri gáfu að skilgreina. Þess
vegna reyni ég að leiða sköpun mína fram-
hjá vitsmununum, kem með tóman hugann
að auðri pappírsörk og byija að skrifa."
„Ertu þá að rejma að tengja beint við undir-
meðvitundina? Líturðu á hana eins og Jung
og Freud, eins og 9/10 af ísjakanum?" spyr ég.
„Já, þar er það sem Gertrud vinkona mín
Stein kallaði grunneðlið," segir Bowles. „Er
það innihald verkanna, kjaminn?" spyr ég.
„Já, það skiptir nefnilega ekki svo miklu
máli hvað maður hugsar," segir hann, „held-
ur miklu fremur hvað manni finnst og hver
maður er og hvað maður er.“
Heimsókninni til þessa vitra öldungs er að
ljúka. Hann hefur átt lengra og fjölskrúðugra
líf en flestir, og hefur sjálfur valið að búa einn
í landi sem ævinlega hlýtur að vera honum
framandi. Ef til vill er hann með því að undir-
strika það að hlutskipti rithöfundarins er að
vera aðkomumaður hvar sem hann er.
Að skilnaði segi ég við Paul Bowles að ég
óski honum góðrar heilsu og langra lífdaga.
Það leikur dauft bros um varir hans þegar
hann svarar: „Kannski drepst ég á morgun
en ég gæti líka orðið níræður. Eg er búinn
að sætta mig við að heilsa mín muni líklega
ekki skána. Hún er að vísu skrambi léleg,
en meðan ég verð ekki verri er ég til í að
tóra. Það megið þið segja æðri máttarvöldum
ef þið hafið einhver sambönd."
ARFTAKNN
SMÁSAGA
EFTIR PAUL BOWLES
Örnólfur Árnason þýddi
að var um miðjan dag. Ali lá
á mottunni sinni. Hann
hnerraði. Hæna, sem blund-
að hafði nálægt honum,
gargaði, þaut út úr herberg-
inu og fann sér stað í miðju
hringlaga moldarfiagi undir
fíkjutrénu. Hann hlýddi um
stund á þrumumar úr fjöllunum sunnan við
bæinn og ákvað að setjast upp, því að hann
myndi ekki geta sofnað aftur fyrr en um
miðnættið.
Handan við reyrviðarvegginn var bróðir
hans í samræðum við E1 Medhi, einn mann-
anna sem óku fólki úr bænum á vögnum
upp eftir. Af verönd kaffihússins mátti
renna augum yfir kvalda, rauða jörðina
með eldgömlum ólífutijám og niður að
dimmum hellunum undir bæjarmúrunum.
Yfírleitt þótti ferðamönnum útsýnið til-
komumikið. Þeir leigðu sér einn af gömlu
vögnunum, sem biðu niðri í bænum, og létu
aka sér upp bugðóttan veginn, sem bakað-
ist allan daginn í sólskininu. Ferðin upp að
kaffíhúsinu tók tæpa klukkustund. Þar sátu
þeir undir tíglagrindinni í skugga vínviðar-
ins og drukku te eða bjór. Ekillinn gaf
hestunum vatn, og fyrir ljósaskipti héldu
þeir af stað til baka.
Á sunnudögum komu margir vagnar og
bifreiðar. Kaffíhúsið var fullt allan daginn.
Bróðir hans, sem átti kaffihúsið og gætti
reikningshaldsins og peninganna, sagðist
græða meira á sunnudegi en alla hina daga
vikunnar samanlagt. Ali dró það í efa, ekki
vegna þess að það væri svo ólíklegt, heldur
vegna þess að bróðir hans sagði það. Það
var óhagganleg staðreynd að bróðir hans
var eldri en hann og hafði því erft kaffíhús-
ið eftir föður þeirra. Andspænis svo hróp-
legu óréttlæti var ekkert hægt að gera.
Né hafði hann áhuga á nokkru sem bróðir
hans hafði fram að færa. Bróðir hans var
eins og veðrið, maður fylgdist með því og
var ofurseldur duttlungum þess. Þetta stóð
skrifað, en það var ekki þar með sagt að
ekki mætti breyta því.
Hann hallaði sér upp að veggmottunni
og teygði úr sér. Bróðir hans og E1 Mehdi
voru að drekka bjór. Hann var viss um það
vegna þess hvemig þeir lækkuðu róminn í
hvert skipti sem eitthvert hljóð barst að
utan. Þeir vildu geta falið glösin í skyndi
ef einhver kæmi nærri dyrunum, svo að
þeir hlustuðu grannt meðan þeir mösuðu
saman. Hann hafði andstyggð á þessu
bamalega laumuspili, spýtti á gólfíð við
fætur sér og hrærði með berri tánni í hvít-
um hrákanum.
Þmma glumdi við úr suðurfjöllunum,
ekki háværari en langvinnari en fyrr. Það
var fullsnemmt að regntíminn hæfíst, en
þó gæti gert rigningu. Hann rétti út hönd-
ina eftir vatnskrukkunni og drakk vænan
teyg. Síðan sat hann grafkyrr nokkra hríð
og horfði á innrammaða mynd af soldánin-
um sem hékk á veggnum andspænis honum.
Aftur buldi við þmma, enn varla neitt
hærri, en í þetta sinn greinilega nálægari
og hljóðið nærgöngulla. Það var eins og
manneskja væri að læðast að laumulega.
Lófaklapp heyrðist utan af veröndinni og
karlmannsrödd hrópaði: „GarQon!“ Bróðir
hans fór út, og hann heyrði E1 Medhi svelgja
afganginn af bjórnum og hraða sér síðan
á eftir honum. Innan skamms tilkynnti
kvenrödd að það ætlaði að fara að rigna.
Þá hrópaði E1 Medhi „Hott, hott!“ á hesta
sína, og það ískraði í vagninum er hann
lagði af stað niður veginn.
Eftir að gestimir vom famir, hélt bróðir
hans kyrrn fyrir úti. Ali gekk hljóðlega að
dyrunum og sá hann standa við bijóstvöm-
ina með hendur fyrir aftan og horfa yfír
bæinn. Hinum megin á veröndinni húkti pilt-
urinn sem þvoði glösin og skúraði gólfið.
Hann var með lokuð augu. Lítið heyrðist
neðan úr bænum. Stöku sinnum flaug fugl
ofan af hæðinni á bakvið og stakk sér ofan
í dalinn. Himinninn var dökkur. Bróðir hans
sneri sér við og sá hann standa í dyragættinni.
„Svafstu?"
„Já.“
„Það er að fara að rigna.“
„Incha’ Allah. “
„Hlustaðu nú.“ Bróðir hans rétti upp
höndina og hann leit til hliðar. í fjarska
mátti greina óminn af röddum litlu strák-
anna, sem hlupu um götur bæjarins og
sungu lagið til Sidi Bou Chta, sem þeir
sungu alltaf rétt áður en byijaði að rigna.
„Já.“
Nú vom þmmurnar yfír nálægustu
fjöllunum. Bróðir hans nálgaðist dyrnar og
Ali vék til hliðar til að hleypa honum fram-
hjá.
„Nú lokum við,“ sagði bróðir hans. Hann
kallaði til drengsins sem tók til við að bera
stólana og borðin inn i herbergið þar sem
þeim var staflað. Ali og bróðir hans sátu á
madressunni og geispuðu. Þegar drengur-
inn var búinn, lokaði hann dyranum, setti
hengilásinn fyrir. Síðan kom hann inn í
herbergið og fór að blása í glæðumar með
fýsibelgnum. Hann bar þeim svo báðum
glas af tei.
„Farðu út í hús. Við borðum snemma,"
sagði bróðir hans. Drengurinn fór út. Nú
heyrðist þmma beint yfír þeim. Þeir litu
hvor á annan. Ali sagði: „Ég skal loka
húsinu. Drengurinn er bjáni.“
Litla húsið var á bakvið kaffíhúsið, byggt
upp við lága klettinn rétt fyrir neðan veg-
inn. Þegar hann var kominn að fíkjutrénu
heyrði hann bróður sinn tala við einhvern.
Hann varð undrandi og nam staðar til að
hlusta. Stórir regndropar tóku að falla víðs
vegar ofan í rykið. Það var erfítt að heyra
hvað bróðir hans sagði. Hann gekk inn í
húsið:
Þarna bjó enginn nema þeir tveir og
drengurinn, sem svaf fyrir utan. Það var
aldrei mjög hreint hjá þeim. Ef bróðirinn
hefði nú bara fengist til að kvænast, þá
hefði Ali haft afsökun fyrir að fara burt.
En þangað til var það ömögulegt, því að
faðir hans hafði sagt honum að vera kyrr
og hjálpa bróður sínum við kaffíhúsið. Állt
sem hann fékk að launum var skítugt her-
bergi og vondur matur sem drengurinn eld-
aði handa þeim.
Hins vegar þegar bróðir hans gekk gegn-
um hverfið í Moulay Abdallah var honum
fagnað af konunum í hveiju húsi. Pening-
arnir fóm í armbönd handa þeim og vín
og bjór handa vinum hans. Fyrir utan þess-
ar konur, sem hann eyddi flestum nóttum
með, var alltaf einhver heiðvirð stúlka sem
hann vonaðist til að geta tælt. Það mis-
tókst yfirleitt, en ósigrarnir æstu bara upp
áhuga hans.
Um þessar mundir var það Kinza, dóttir
kaupmanns frá Taza, sem hann var að stíga
í vænginn við. Hún hafði veitt honum stutt
samtöl á fáfömum öngstrætum með þjón-
ustustúlku á verði fáein skref frá. Eitt sinn
hafði hann hitt hana í ljósaskiptunum fyrir
utan Bab Segma og tekið utan um hana
(eftir að vinnukonan fékkst til að horfa í
hina áttina), og hann hafði meira að segja
átt téte-á-téte með henni í bakherbergi á
kaffihúsi. Þá hafði hann lyft blæjunni henn-
ar og kysst hana. En hún hafnaði frekari
atlotum og hótaði, ef hann beitti hana valdi,
að kalla á þjónustustúlkuna sem stóð fyrir
framan dyrnar. Eftir að hún hafði þegið
fjölmargar gjafír, lofaði hún honum öðmm
slíkum einkafundi, svo að hann lifði enn í
voninni.
Ali vissi allt um líf bróður síns og um
Kinzu, því að þótt bræður geti ekki rætt
slík málefni sín á milli, þá er fullkomlega
eðlilegt að ræða þau við hvern annan sem
er. Hann vissi allt um Kinzu og vonaði að
bróður sínum yrði ekkert ágengt með hana.
Nú fór rigningin vaxandi. Hann lokaði
gluggunum svo að vatnið kæmi ekki inn.
Síðan, bæði út úr leiðindum og eins af því
að hann var langaði að vita hver væri kom-
inn á kaffihúsið, þá gekk hann yfir opna
svæðið sem skildi að byggingarnar tvær,
og læddist aftur inn í bakherbergið. Handan
við skilvegginn var á ný verið að blása eldi
í glæðumar, í þetta sinn var það bróðir
hans sem gerði það.
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 18. OKTÓBER 1997