Lesbók Morgunblaðsins - 10.06.1989, Blaðsíða 9

Æskumynd eftir Þorvald
hirt um að pæla gryfjuna sem skyldi, því
þessi ungi sveinn fótbrotnaði og varð ekki
af frekari siglingum.
Björn getur þess ennfremur, að rúmliggj-
andi eftir slysið hafi Þorvaldur farið að
teikna og allar líkur eru á því að hann hafi
hellt sér í það af ástríðu, því um haustið
fór hann suður til Reykjavíkur og leitaði sér
að tilsögn hjá Ríkarði Jónssyni, myndskera.
Nefnir Bjöm, að til sé teikning af útskor-
inni könnu frá þessum námstíma og er hún
þá trúlega það elzta, sem varðveizt hefur
eftir Þorvald. Síðar naut hann um skamma
stund tilsagnar Þórarins B. Þorlákssonar
og Snorra Arinbjarnar kynntist hann norður
á Blönduósi sumarið 1923. Þá vann Þorvald-
ur í kaupfélaginu, en Snorri í apótekinu og
fóru þeir víða um nágrennið til að gaum-
gæfa myndefni og liggja teikningar og
vatnslitamyndir eftir þá leiðangra. Tii eru
vatnslitablokkir Þorvaldar frá þessu sumri
og einnig frá sumrinu 1924 og nefnir Björn
í ritgerð sinni, að ekki verði af þeim ráðin
nein listræn fyrirheit, en þó sýni þær tvennt:
„mikinn og vakandi áhuga og þann næm-
leika, að ofgera ekki efninu með neinu óhófi
lita, svo sem oft vill brenna við hjá lítt skól-
uðum ungmennum.“
Sumarið áður, 1922, fer hinsvegar litlum
sögum af vera Þorvaldar á Blönduósi, en
þá hefur hann verið 16 ára og búinn að
vera hjá Ríkarði. Nýlega rak á fjörur Les-
bókar vatnslitamynd eftir Þorvald frá þessu
ári og hlýtur hún að vera með meðal þeirra
elztu, sem varðveittar eru eftir hann, ef
ekki elzt. Það er sú mynd sem hér birtist
og er merkt: ÞorvS. 1922. Af þessári mynd
virðist mega ráða veruleg listræn fyrirheit;
sem byijandaverk er hún í hæsta máta
óvenjuleg. Myndin er af bænum Skuld á
Blönduósi eins og sést af áletrun Þorvaldar
í hægra hornið.
Jón B. Gunnlaugsson, þekktur skemmti-
kraftur i marga áratugi, á þessa mynd og
lét Lesbók vita um hana. Eftirfarandi skýr-
ingu lét hann einnig í té:
„Móðir mín, Dalla Jónsdóttir frá Skuld á
Blönduósi, sagði mér fyrir 20-30 árum frá
þessari rriynd Þorvaldar og annarri frá Bola-
bás. Hún hafði þá nokkrum árum áður verið
i heimsókn hjá Ara bróður sínum í Skuld.
Hann var þekktur bókamaður og átti gott
bókasafn og mikið safn blaða og tímarita.
Móðir mín var að blaða í þessu safni uppi
á lofti, þegar hún fann þessar tvær vatnslita-
myndir Þorvaldar inni í einu blaðinu. Enda
þótt tugir ára væru um liðnir, þekkti hún
myndirnar strax. Eins og sést af áletrun
er myndin af Skuld máluð 1922, þegar
Þorvaldur var 16 ára. Hún minntist þess,
að hann hafði fótbrotnað og að þau leik-
systkini hans óku honum í hjólbörum svo
hann gæti málað úti.
Þegar ég frétti af þessum myndum lét
ég innramma þær og tók aðra með mér
heim eftir að móðir mín lézt sl. haust.
Bærinn Skuld á Blönduósi, sem fyrir löngu
er búið að rífa, stóð eins og sagt var þar
„fyrir utan á“, nokkru utar og austar en
gamla kaupfélagshúsið."
GS.
■
II
■
Heimspekingarnir: Voltaire, d ' Alembert, Condorcet og Diterot.
ingin jókst vegna hrikalegra ríkisskulda, þá
magnaðist óánægjan. Það fór ekki hjá því
að einhver ávæningur af hugmyndum hug-
myndafræðinganna bærist til eyrna lág-
stéttum sveitanna eins og verkalýð borg-
anna. Þessar kenningar urðu til þess að
kveikja óljósar frjálsræðishugmyndir og
rutlkenndar ímyndanir í hugum þess fólks,
sem hafði löngum verið talið til áhafnar
jarðanna eins og búsmalinn. Dæmi gáfust
um landeigendur og bændur, sem hófu rækt-
unarbúskap og kynbætur búfjár að enskum
hætti, ræktun nýrra jarðávaxta og fullri
nýtingu jarðanna. Afurðagetan stóijókst og
hagur þeirra sem tóku upp þessa nýbreytni
stórbatnaði. Þetta ýtti undir vaxandi eftir-
spurn eftir jarðeignum og svo virðist sem
jarðakaup hafi verið talin besta fjárfesting-
in.
Þegar uppskeran brást, hækkaði korn-
verðið og allur almenningur skellti skuldinni
á þá sem högnuðust, efnaða bændur, korn-
kaupmenn og bakara. Nokkuð var um ópr-
úttna kornspekúlanta, sem keyptu upp korn-
birgðir og geymdu þar til verðlagið hækk-
aði. Þegar 90% tekna erfiðismanna fóru til
brauðkaupa vegna hækkaðs brauðverðs,
mátti vænta óeirða og upphlaupa. Árásir
voru gerðar á birgðalestir, korngeymslur
kaupmanna og efnaðra bænda og aðals og
brauðgerðarhús voru rænd. Þjófnaður og
gripdeildir stóijukust og vergangsfólki fjölg-
aði. Það var ekki ótítt að flokkar þjófa og
ræningja færu um sveitirnar, rænandi og
ruplandi og myrðandi. Ríkisvaldið var ekki
fært um að tryggja öryggi þegnanna þegar
illa áraði og var það ein ástæðan til þess
að auka vantrú þjóðarinnar á ríkjandi stjórn-
kerfi.
SUNDURLEIT BORGARASTÉTT
Borgarastéttin, embættismenn, iðjuhöld-
ar, iðnaðarmenn, kaupmenn, ijármálamenn
og bankastjórar voru margir hveijir vellauð-
ugir og með vaxandi verslun við nýlendurn-
ar hafði auður þeirra aukist. Þar sem fólki
hafði fjölgað, ekki síst í stærri borgum jókst
þörfin fyrir aukna byggingarstarfsemi og
með henni hækkuðu byggingarlóðir, sem
ýtti undir lóðabrask, ekki síst í París. Skuld-
ir ríkisins ollu sölu ríkisskuldabréfa og jafn-
framt jókst sala hlutabréfa í margvíslegum
fyrirtækjum, svo að upp kom verðbréfa-
markaður og blómleg bankastarfsemi auk
neðanjarðarstarfsemi okraranna.
Borgarastéttin var mjög sundurleit, emb-
ættismenn ríkisvaldsins, skattheimtumenn,
stórkaupmenn og iðjuhöldar tileinkuðu sér
lifnaðarhætti og lífsstíl aðalsins. Milli þeirra
og bakara, smákaupmanna, iðnaðarmanna
og veitingamanna var gjá. Með auknum
viðskiptum og umsvifum jókst þörfin fyrir
lögfróða einstaklinga, enda fjölgaði þeim í
hlutfalii við aukna verslun og viðskipti ýmis-
konar. Úr þeirra hópi völdust fjölmargir
fulltrúar þriðju stéttar til Stéttaþingsins
1789. Ríkisvaldið hafði fjölda lögfróðra
manna í sinni þjónustu, sem störfuðu við
umboðsstjórnina og sem kontóristar á
stjórnarskrifstofunum og innan dómskerfis-
ins. Læknar, sem margir hveijir voru bart-
skerar að aðalatvinnu komu nokkuð við
sögu byltingarinnar og einnig „lærdóms-
menn“ og rithöfundar, blaðamenn og lista-
menn. Meðal síðast töldu hópanna voru
þeir einstaklingar, sem mest kvað að á
fýrstu þingunum, enda töldust margir þeirra
til menntaðri hluta þjóðarinnar.
HÁKLERKAR TÖLDUST
TilAðals
Þriðja stéttiavoru því erfiðismenn, bænd-
ur og borgarar. Fyrsta stétt voru klerkar
og önnur stétt aðallinn, erfðaaðallinn og
embættaaðallinn. Klerkastéttin var sundur-
leit og lífskjör klerka mjög misjöfn. Sóknar-
prestar í rýrum brauðum bjuggu við svipuð
kjör og meðalbændur. Ábótar ríkra klaustra
og biskupar nutu einkum ávaxtanna af
tíundinni og eignum kirkjunnar, tekjubilið
var mikið og þar með misræmið milli þjóna
kirkjunnar. Háklerkarnir töldust til aðalsins
og bestu embættin voru ætluð aðlinum.
Kraftur og áhrif kirkjunnar höfðu rýrnað
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 10. JÚNÍ 1989 9