Lesbók Morgunblaðsins - 10.06.1989, Blaðsíða 4

ARIÐ1939
Hvað er merkilegt við árið 1939? Ugglaust er
það ótal margt, en hér minnumst við þess í
fyrsta lagi vegna þess að frá því teljast nú
50 ár, og í öðru lagi umfram allt annað, að
þetta ár hófst seinni heimstyrjöldin, sem svo
Fyrir réttum 50 árum
yfirskyggðu þau válegu
tíðindi allt annað, að svo
virtist sem stórstyrjöld
yrði ekki umflúin. Þetta
voru eins og ásköpuð
örlög og sama hvað reynt
var. Með hverjum
mánuði ársins færðist
Evrópa nær átökunum
og í september brustu
þau á. Síðan hefur hinn
vestræni heimur ekki
verið sá sami - hér urðu
mikil aldaskil.
hefur verið nefnd og virðist þá gert ráð
fyrir því af bláeygri bjartsýni, að fleiri verði
heimstyijaldimar ekki. Hluti af þessari hálfu
öld hefur verið nefnt „Kalda stríðið" og
satt best að segja leit helzt út fyrir það
snemma á sjöunda tugnum, að þriðja heim-
styijöldin væri ekki langt undan.
En eftir 50 ár frá upphafi þessara síðustu
heimsátaka hafa þau undur og stórmerki
gerzt uppá síðkastið, að ekki hefur langa-
lengi verið eins friðvænlegt í heiminum.
Utanríkisráðherra Sovétrílqanna talar um
Jámtjaldið sem heldur úrelt þing og ótta-
lega ryðgað og nýir valdhafar í hinu risa-
veldinu staðhæfa, að vamarkerfí í himin-
geimnum sé bara blekking. Staðbundnum
styijöldim fækkar; Rússar famir frá Afgan-
istan, en einna helzt að alvarlegt og eldfimt
ástand ríki á Vesturbakka Jórdan, þar sem
landlaus þjóð berst fýrir smáskika í föður-
landi sínu.
Ljósin Héldu áfram Að
Slokkna
Styijöldin hófst að vísu ekki fyrr en í
september 1939, en hvemig var ástandið í
Evrópu framan af árinu? Það var ógnvekj-
andi. Árið áður höfðu þeir Hitler og Cham-
berlain, forsætisráðherra Breta átt með sér
frægan fund í Munchen og á eftir talaði
Chamberlain hróðugur um „frið á okkar
tímum“. Það kom fljótt í ljós, að hann hafði
látið blekkjast og nær lagi var það sem
hann sagði, þegar raunvemleikinn blasti
við; „Ljósin em að slokkna um alla Evrópu“.
Hitler var ekki í friðarhugleiðingum.
Hann innlimaði sitt gamla föðurlahd mót-
stöðulítið ásamt dágóðri sneið af Tékkósló-
vakíu og þegar kemur framyfir áramótin
1939, snúast flestar erlendar fréttir um
yfirgang Þjóðveija. Ég hef gluggað í ýmsar
heimildir um árið 1939, en það sem hér
kemur fram, er fyrst og fremst byggt á
fréttafrásögnum Morgunblaðsins frá þess-
um tíma.
í janúarbyijun ríkti skammdegið og vetr-
ardmnginn yfir íslandi eins og alltaf í árs-
byijun, en eitthvað virðist þessu drangi
hafa lagzt óvenjulega þungt á blaðamann
Morgunblaðsins, sem hóf árið á svofelldum
pistli:
„í gær var óvenjulega ömurlegt hjer í
bænum. Allar búðir og skrífstofur lokaðar.
Það út af fyrír siggerði ekkert til. Hjer var
norðan hvassviðri með frosti, en hríðar-
laust. Moldviðrið á götunum var svo mikið,
að það var verra en nokkur hríð. Var mesta
raun að fara eftir götunum. Sennilega hafa
margir notað mikið af frídeginum til að
sofa. Þannig byijaði árið með kuldahryss-
ingi og deyfð inni, en máske er það fyrir-
boði þess, að árið geymi í skauti sínu það
sem gagnstætt er þessu“.
Nýja Bíó sýndi í ársbyijun „Böm óveðurs-
ins“ með Hollywoodstjörnunni Dorothy
Lamour og á áramótadansleikjunum reyndu
þeir sem vildu vera með á nótunum að dansa
Lambert Walk, nýjasta tízkudansinn. Það
virðist annnars hafa verið tíðindalítið innan-
lands á fyrstu dögum ársins og nýársboð-
skapurinn í leiðara Moggans sígildur: „Það
dylst nú engum hugsandi manni, að sjávar-
útvegurinn er undirstaðan, sem rekstur
ríkisbúskapar okkar íslendinga hvílir fyrst
og fremst á“. Það er eins og þetta hljómi
kunnuglega. En strax þann 3. janúar er
frétt, sem gefur vísbendingu: Þjóðveijar
ætla að þrefalda kafbátaflota sinn og Mus-
solini, þjóðarleiðtogi ítala, setur fram kröf-
ur, „ef friður á að haldast".
Á Spáni er háð grimmileg borgarastyij-
öld; fréttir herma að Franco sé í sókn og
Þjóðveijar vara við íhlutun, - þeir hinir sömu
Nýr, þýzkur ræðismaður kom til lands-
ins í mai: Dr. Wemer Gerlach.
1. hluti afþremur.
GÍSLISIGURÐSSON
tók saman
Þjóðstjóm þriggja
flokka, sem tók við
völdum í apríl. Frá
vinstri: Eysteinn
Jónsson, viðskipta-
málaráðherra,
Baldur MöIIer, fjár-
málaráðherra, Her-
mann Jónasson, for-
sætisráðherra,
Stefán Jóhann Stef-
ánsson, félagsmála-
ráðherra og Ólafur
Thors , atvinnu-
málaráðherra. Fyr-
ir enda borðsins
stendur Vigfus Ein-
arsson, skrifstofu-
stjóri.
4