Lesbók Morgunblaðsins - 10.06.1989, Blaðsíða 3

T-FgBáW
@@S®SSlbjE®SE30[8j
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthias
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurösson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aöalstræti 6. Sími 691100.
Árið 1939
er og verður í tveimur næstu blöðum til umfjöllunar
og ástæðan er tvíþætt. i fyrsta lagi er þess minnst,
að síðan er nú liðin rétt hálf öld, og í öðru lagi
vegna þess, að í september þetta ár hófst önnur
heimstyijöldin. Þá urðu mikil kaflaskil í sögu hins
vestræna heims og þá ekki sízt á íslandi, þótt um-
skiptin hæfust ekki í raun fyrr en með hernáminu
ári síðar.
Ferðablaðið
beinir sjónum sínum til Austurlanda fjær, sem nú
orðið er raunhæft að líta á sem ferðaslóðir íslend-
inga. Flestir munu fara til Tælands og þá um leið
í verzlunarferð til Singapore. Þar var Sverrir Vil-
helmsson ljósmyndari Mbl. og er sagt frá borginni
í máli og myndum.
Forsíðan
Myndin er eftir Eddu Jónsdóttur, sem opnar sýn-
ingu í Nýhöfn við Hafnarstræti í dag og stendur
sýningin fram til 21. júní. Sérstakt nafn á þessari
mynd hefur Edda ekki, en hún er úr myndröðinni
„Draumar", vatnslitamynd frá 1988.
Byggingar
verða hærri og hærri og nú er það helzt lyftutækn-
in, sem setur hæðinni takmörk. Hér er litið á nokkr-
ar hæstu byggingar heimsins, en einnig sagt frá
nokkrum sem eru á teikniborðum arkitekta og sú
hæsta, sem rísa á í Houston í Texas, mun gnæfa
2000 metra uppí loftið.
ÞORSTEINN FRÁ HAMRI
Sturfunga
Margir flúnir.
Fáir á hæðinni. Sjálfir
bítum við klakann,
bregðum tómlega grönum
við dægurkórnum sem upphefst,
alinn í spreng
á skjalli, hræsni og skrumi:
Ó, hvað mér leiðist!
Þið skiljið naumast síðar
að það sem í dag
er sálum ykkar sljótt, áskapað
ástand
var okkur högg
sem bíðum þijózkir við garðinn
nýrra löðrunga
meðan sveit okkar máist
í móðu sundrungar
út.
Ljóðið er úr nýrri Ijóðabók Þorsteins frá Hamri, sem út
er komin hjá Bókaútgáfunni Iðunni og heitir „Vatns götur
og blóðs". Þetta er 13. Ijóðabók höfundarins.
B
B
MATTVANA
MENNTUN
Með ýmsum vísinda-
legum aðferðum hef-
ur tekizt að færa
sönnur á hin fleygu
orð Ara fróða úr Is-
lendingabók þess
efnis að þá er land-
námsmenn komu til Islands hafi það allt
verið viði vaxið milli fjalls og íjöru. Þá
hafa vísindin jafnframt leitt í ljós að eyð-
ing skóganna eftir landnám hafi orðið
mjög hröð og í kjölfarið hafi siglt jarðveg-
seyðing og uppblástur. Ekki hafa vísindin
látið hér við sitja heldur sýnt okkur fram
á hvernig hefta má gróðureyðingu og
klæða landið að nýju. Á fögrum sumardög-
um getur þó enn að líta þá hryggilegu
sjón er fósturmoldin þeytist á haf út í
gríðarlegum mekki og eftir stendur nakinn
berangur.
Þessi sorglega þróun kom mér í hug
fyrir skömmu þegar ungur vinur minn
spurði hvort mennt væri ekki máttur.
Hann var að vísu ekki að hugsa um gróð-
urfar landsins heldur kjaradeilu háskóla-
manna og sína eigin framtíð í því sam-
bandi. í huga hans blundaði sú spurn
hvort þekkingin væri ekki aflvaki án til-
lits til þeirra launa sem hún væri metin
til. Og vitaskuld játaði ég því — gegn
betri vitund að nokkru leyti.
Að mínu mati er ógerningur að setja
samasemmerki milli menntunar og launa.
Menntunin er heldur ekkert einkamál
hvers og eins. Hún er félagslegt fyrirbæri
á sama hátt og menntunarskortur. Það
var skortur á þekkingu hjá norsku landne-
munum sem olli því að þeir eyddu íslenzku
skógunum á skömmum tíma. Þeir vissu
ekki betur en að þessir skógar væru sömu
náttúru og styrku stofnarnir sem þeir
höfðu nytjað í sínum heimahögum og end-
urnýjuðust sjálfkrafa. Þeir áttuðu sig ekki
á því að sauðfjárbeit kom í veg fyrir end-
urnýjun birkiskóganna, jarðvegur rýrnaði
og land blés upp. Þótt sannleikurinn hafi
ef til vill opinberast þeim höfðu þeir enga
þekkingu til að sporna gegn.þeirri hnign-
un sem orðin var. Landeyðingin hélt
áfram. Margir töldu hana stafa af harðind-
um og eldgosum og sú skýring var ekki
verri en hver önnur — dæmigerð alþýðu-
skýring á tímum vanþekkingar og mennt-
unarskorts. Þó voru til menn sem bentu
á að harðindi og eldgos hefðu einnig du-
nið yfir landið áður en búseta hófst án
þess að slíkt hefði varanleg áhrif á gróður-
farið.
Þegar vísindamönnum okkar tókst að
grafast fyrir um orsakir gróðureyðingar-
innar og benda á leiðir til úrbóta hefði
mátt ætla að gríðarlegur máttur losnaði
úr læðingi og öllum tiltækum ráðum yrði
beitt til að gæða landið að nýju þeim gróð-
urhjúp sem þekkingarskortur kynslóðanna
hefði svipt það. En ekki var því að heilsa.
Gömlu alþýðuskýringarnar voru látnar
duga og tilmæli um að takmarka sauð-
fjárbeit á viðkvæmum svæðum voru talin
hatrömm áras á sauðkindina, sem hefði
fóstrað íslendinga frá ómunatíð. Blessuð
skepnan hefur því fengið að naga óáreitt
fátæklegan hálendisgróður og nudda sér
utan í rofabörð sem láta smám saman
undan og hverfa. Þrátt fyrir ágætt atlæti
hefur sauðkindin glatað sínu göfuga hlut-
verki sem fóstra íslendinga. Áður fyrr
nýttum við úr henni hveija sin og áttum
henni líf að launa. Nú sjáum við hag okk-
ar helst borgið með því að urða hana í
heilu lagi eða eyða fé og fyrirhöfn til að
koma henni ofan í ríka útlendinga fyrir
brot af því verði sem við þurfum sjálfir
að greiða fyrir hana. Slík meðferð er
íslenzku sauðkindinni lítt samboðin, enda
hagnast hún varla sjálf á þeirri hagfræði
sem þarna liggur til grundvallar. Og hvaða
máttur felst eiginlega í þeirri hagfræði?
Og enn heldur landeyðingin áfram.
Þótt opinberu fé hafi verið varið til land-
græðslu áratugum saman hafa framlögin
verið svo rýr að þau duga vart til að halda
í við eyðilegginguna, hvað þá til að vinna
upp það sem tapazt hefur. Þar hafa
skammsýni og músarholusjónarmið ráðið
ferðinni. Skógræktin hefur átt örðugt
uppdráttar þótt vísindamenn okkar á því
sviði hafi verið óþreytandi að leita uppi
tegundir sem þrífast í okkar óblíða lofts-
lagi og geta jafnvel orðið til nytja þegar
fram í sækir. Vissulega er það gleðiefni
að ríkisstjórnin skuli nú hafa samþykkt
áætlun um átak í skógrækt á Fljótsdals'-
héraði. En það hefði mátt gerast miklu
fyrr og víðar. Sá máttur sem felst í mennt-
un og reynslu skógræktarfólks hefur allt-
of lengi verið ónýttur. Hann verður engan
veginn metinn til fjár en gæti gerbreytt
ásýnd landsins og landkostum.
Menntun einstaklingsins á ekki að fela
í sér mátt hans til að hreykja sér yfir
aðra heldur á gildi hennar að koma öllu
samfélaginu til góða. Til þess að menntun
sé eftirsóknarverð þarf samfélagið þó að
meta hana að verðleikum og nýta hana
til að byggja upp betra mannlíf. Sé hún
minna metin en úreltar alþýðuskýringar
og skammtímahagsmunir er hún að sjálf-
sögðu máttvana.
GUÐRÚN EGILSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 10. JÚNl 1989 3