Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1983, Qupperneq 13

Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1983, Qupperneq 13
ekki einfalt. Hefðu þeir farið hægar í sakirnar við uppbygg- inguna hefðu þeir vafalaust ver- ið skammaðir, bæði af sínum eigin löndum og Norðurlanda- þjóðum, fyrir að búa ekki Græn- lendingum mannsæmandi þjóð- félag. En lítum til annarra eski- móabyggða í Kanada og Alaska. Víst býr fólk þar við töluvert lakari kjör og samfélagsvelferð en ættbræðurnir á Grænlandi. Samt ætla ég að samfélögin á meginlandinu standi nokkuð betur að vígi en hið grænlenzka í glímunni við nútímann. Þetta kemur einfaldlega til vegna þess, að þar lifa menn frekar á því sem þeir afla og skapa sjálf- ir, en búa ekki í efnahagslegu gervisamfélagi. Ég segi efna- hagslegu gervisamfélagi og meina nákvæmlega það sem ég er að segja. Það er furðulegt að lesa í gegnum hagsskýrslur landsins sem birtar eru í áður- nefndri bók um Grænland. Stór- ir póstar eins og skóla-, heil- brigðis- og samgöngumál koma ekkert inn á efnahagsreikninga, en eru greiddir af danska ríkinu eins og þeir leggja sig. Skattar baug. í fjörum og á hafnarbökk- um liggja stærstu utanborðs- mótorar eins og hráviði, rétt eins og þeim sé hent, bili í þeim minnstu smáhlutir. Brotnar bjórflöskur, sem fleygt er úr hendi hvar sem er, þegar síðasti slurkurinn hefur veri teygaður, þekja götur, torg og nánasta umhverfi bæjanna eins og skeljabrot sandströnd. Flösku- brotin um allt eru eitt áþreifan- legasta og nöturlegasta dæmið um þann burtköstunarhugsun- arhátt sem manni sýnist ríkja á Grænlandi í dag. Og allt þetta í tiltölulega fátæku veiðimanna- samfélagi sem Grænland nútím- ans vissulega er, hvað sem síðar verður. Ég óska landsmönnum ekki lélegra lífskjara, en mér sýnist þetta ástand hafa skapazt í krafti utanaðkomandi og hálf uppáþrengdrar velferðar. Mikill munur á þjóð- arvitund frá 1969 Ég hef í þessari umfjöllun tal- að um að Danir hafi gert hitt og þetta og ákveðið hlutina á þenn- an eða hinn veginn. En hvað vel, jafnvel miklu betur en egypzku múmíurnar. Nokkrar þeirra hafa verið settar upp í safninu og hafði Þórhildur Danadrottning rétt nýopnað sýningardeildina er okkur bar að garði. Þjóðminjasafninu er mikill fengur að þessum liðnu veiðimönnum, sem eru svo vel varðveittir, að varla er hrukku að sjá í andlitsdráttum. Þótt tóm sé í augna stað virka ásjón- ur og líkin yfirhöfuð alls ekki illa eða skelfilega á mann, held- ur stafar miklu fremur frá þeim friðsemd eins og eitt græn- lenzku blaðanna komst að orði. Mér varð starsýnt á klæðnaðinn sem líkin voru í, en þau eru af konum, körlum og börnum. Skinnbuxur og stakkar eru svo haganlega saumaðir og saman- felldir að minnir á geimfara- búninga nútímans. Mér varð hugsað til fataleifanna sem grafnar hafa verið upp úr kirkjugarðinum á Herjólfsnesi. Þetta eru gopalegir kuflar með Mið-Evrópusniði þeirra tíma. Lesandinn rennir sjálfsagt strax í grun hverju ég er að gera skóna. Enn er ég að hugsa um Viðreisnin birtist í þessum nýju blokkum, sem reistar hafa verið í Kakb- oshavn. Verst að þær gætu eins verið úr Breiðholtinu. og tekjur hins „grænlenzka ríkis" nægja hins vegar engan veginn til greiðslu á þeim út- gjaldaliðum sem mönnum hefur dottið í hug að hafa með í upp- gjörinu, en mismunurinn er á sama hátt greiddur af danska ríkinu, og bókhaldinu lokað með snyrtilegum jöfnuði. Þótt landið sé ríkt af náttúru- auðlindum eru þær flestar lítt nýttar ennþá, og svo mun ef til vill verða um nokkra hríð, því mörg verðmæt jarðefni sem finnast á Grænlandi verða ekki unnin nema með ærinni fyrir- höfn og kostnaði. Það er því staðreynd að miklu meira hefur verið mokað af fé inn í landið en það hefur gefið af sér, hvað sem síðar verður. Efnahagur lands- ins stendur þess vegna á brauð- fótum, þótt Grænland sé í sjálfu sér alls ekki fátækt land eins og áður sagði. Meðan svo er, að landið stendur ekki sjálft undir sér, finnst manni næsta kynlegt að horfa upp á allt neyzlubruðl- ið, er sízt gefur eftir því, sem sést víða í hinum vestræna heimi. Verzlanir, á jafnvel hin- um afskekktustu stöðum, eru yfirfullar af allskonar skrani, og margar matvöruverzlanir með vöruframboð eins og væru þær í miðri Kaupmannahöfn. Búðar- borðin svigna undan allskonar ferskum ávöxtum sem flytja hefur orðið með flugvélum ein- hvers staðar sunnan frá mið- með landsmenn sjálfa? kunna menn að spyrja. Éins og áður segir hefur þorri þjóðarinnar lengi verið eins og áhorfendur að öllum umsvifum að ekki sé minnst á ákvarðanatöku. Á þessu er nú smám saman að verða breyting, og svipmiklir grænlenzkir stjórnmálamenn eru nú sem óðast að koma fram á sjónarsviðið. En almenningur hefur tekið hægar við sér. Ég þóttist þó greina mikinn mun hvað varðar aukna þjóðarvitund og stjórnmálalegan áhuga fólks frá því ég dvaldi í landinu árið 1969. Þetta var greinilega á mörgum sviðum, bæði áþreifan- legum og óáþreifanlegum, í samtölum við fólk eða aukinni útgáfustarfsemi svo dæmi séu nefnd. Þá var ánægjulegt að skoða byggðasöfnin sem sett hafa verið á stofn í flestum kaupstöðum landsins. í þjóð- minjasafnið í Nuuk, sem er til húsa í gömlum dönskum verzl- unarbyggingum, var gaman að koma. Það sem greip hugann mest í safninu voru nýuppsettar múmíur er fundust fyrir um 10 árum norður við Umanak-flóa. Fyrir tilviljun rákust menn á vel varðveitt lík einna 8 eða 10 manna, búin öllum hertygjum, ef svo má að orði komast, í helli nokkrum. Er fundurinn talinn vera frá því í byrjun 15. aldar. í þurrum og köldum hellinum hafa líkin varðveitzt ótrúlega örlög norrænna manna á Græn- landi. Samanburður á klæðnaði þeirra og hinna fornu eskimóa segir ef til vill meira en mörg orð um þá afdrifasögu sem aldrei verður sögð til enda. Þótt gamlar séu finnst mér múmí- urnar í þjóðminjasafninu í Godtháb geta höfðað sterkt til nútíma Grænlendinga. Þær segja sögu um þjóð sem sýnt hefur dæmafáa snilli, djörfung og aðlögunarhæfileika í því að komast af í óblíðri veröld. Þótt nú blási heldur á móti hjá þessu sama fólki, er óhugsandi að allir þessir hæfileikar hafi glatazt. Nýi tíminn hefur ef til vill kom- ið Grænlendingum dálítið að óvörum, en þessi þjóð á alla þá áræðni og hæfileika til að bera sem til þarf, á slíku er enginn vafi. Auk þjóðminjasafnsins skoðuðum við allmörg smærri söfn hér og þar í landinu. Sum voru í það litlu húsnæði — allt niður í tvö lítil herbergi — að Islendingum hefði vart komið til hugar að setja upp safn í svo þröngum ramma. En Grænlend- ingar virðast hafa lært að með því að skynja þjóðararf sinn geta menn skapað sér sterkari þjóðarvitund. Þörfin fyrir slíkt hefur vissulega verið ærin, en mér sýnist að nú séu landsmenn loks að finna sig sem þjóð. Tak- ist þeim það er mikið unnið og margur annar vandinn auðveld- ari viðfangs. Saga byggingarlistar Frh. af bls. 5. hlutu að þeim tíma loknum með- mælabréf, undirritað af læriföð- urnum, um hæfni viðkomandi til að sinna sjálfstæðum verkefnum. Örðugt er að leiða getum að því, hvernig arkitektar hafi fengið menntun sína til forna. Talið er þó sennilegt, að flestir þeirra hafi verið fagmenn á sviði stein- eða trésmíða, og hafi margir þeirra búið yfir miklum listrænum hæfi- leikum. Þessir arkitektar hafa ráðið til sín aðra fagmenn og þjálfað þá upp í hönnunarstarfinu — og síðan koll af kolli. Ekki fer á milli mála, að hönnuður Parþen- ons hafi verið arkitekt, eða þá Michelangelo, sem þó var ekki síð- ur kunnur sem myndhöggvari — og jafnvel einnig sem listmálari. Margar byggingar frá fornöld og miðöldum heilla okkur enn í dag, og eru sönnun þess að byggingar- list hefur viða verið á háu stigi fyrr á öldum. Það var enginn til- viljun að egypzku pýramídarnir tóku á sig þetta fullkomna form, því að þeir voru vissulega hannað- ir, og vísindalegar athuganir voru gerðar á viðfangsefninu áður en út í byggingarframkvæmdirnar var ráðizt. Að vísu er mjög lítið vitað um arkitektana sjálfa eða hvers kyns vinnuaðferðum þeir hafa beitt, en fullvíst er talið, að þeir hafi sjálfir haft yfirumsjón með byggingunum og dvalizt lengstum á byggingarstaðnum eftir að vinna hófst. Enn í dag er ekki hægt að læra arkitektúr nema að nokkru leyti innan arkitektaskóla, heldur fer verulegur hluti námsins fram á vinnustofum við vinnu að raunverulegum verkefnum. í skól- unum gefst hins vegar góður tími til fræðilegra athugana, og mun betri, en þegar út í lífsbaráttuna er komið. í skólunum starfa einnig margir fræðimenn á ýmsum svið- um, sem miðlað geta nemendum af margra ára reynslu sinni og fróðleik. Þess vegna er arkitekta- skólakerfið talin bezta' aðferðin við að mennta arkitekta í dag, þó svo að það geti ekki tryggt ein- tóma góða arkitekta. Hins vegar eiga allir arkitektar að búa yfir ákveðinni lágmarksundirstöðu- menntun og kunna að standa að hönnun bygginga og hafa umsjón með byggingaframkvæmdum. Verkið á að lofa meistarann Hvar er þá hægt að draga mörk- in milli arkitekta annars vegar og fúskara hins vegar, ef ekki væri um áþreifanleg prófskírteini að ræða? Það eru fyrst og fremst verk hönnuðanna, sem skera verða úr um hæfni höfunda sinna. Höf- undar margra bygginga hafa gleymzt í tímans rás, en margar þeirra' standa enn fyrir augliti okkar, og í þær er skráð merkileg saga um menningu, efnahag og gildismat þess fólks, sem lét reisa þær. Margar ágætar byggingar fortíðarinnar bera nafnlausum höfundum sínum prýðilegan vitn- isburð. Þurfa þetta alls ekki að vera dýr eða íburðarmikil hús, sem reist voru fyrir þjóðhöfðingja eða auðkýfinga, heldur oft á tíðum almúgabyggingar, sem fátækl- ingar reistu úr byggingarefni úr nágrenninu. Falla mörg þessi mannvirki svo snilldarlega inn í umhverfið, að engu líkara er en að þau hafi hreinlega sprottið upp úr því og séu órjúfanlegur hluti þess. Ekki er hægt að vonast til þess að byggingarlist nái nokkru sinni lengra í þessu tilliti. í stað þess að sveigja náttúruna að nýjum mannvirkjum, eins og algengt hef- ur verið á undanförnum árum, tókust margir arkitetkar fyrr á öldum á við hrikalegt landslag og reistu þar byggingar, sem fæstum dytti nú í hug að bjóða nokkrar framkvæmdir. Oftast var þarna tekið mið af sjálfum manninum og brýnustu þörfum fátæklingsins. Þröngar göturnar geta ekki lengur sinnt akandi umferð nútímans, en það er umfram allt hinn mannlegi þáttur umhverfisins, sem veldur því að nútímamenn laðast að þess- um stöðum í ríkum mæli. Þangað leitar skari stressaðra borgarbúa í leit að fullnægingu og tilbreytingu frá ópersónulegu, hversdagslegu umhverfi sínu. Ekki má þó kenna arkitektum um nema takmarkað- an hluta þess ástands, sem borg- arumhverfið býður upp á, og sem mönnum er svo umhugað að flýja úr. Víðast hvar eiga arkitektar sárallitinn þátt í hönnun nýrra bygginga, því að sá útbreiddi mis- skilningur hefur ríkt allt of lengi, að það borgi sig að fá fúskara til að hanna byggingarnar. Brögð og svik Frh. af bls. 7. fyrr er sagt, og konan hefur reynzt drýgri en blóðskyldan við Þórð. Hversu brigðull Böðvar reyndist Þórði ristir máski dýpra. Þórður faðir hans var ólíkur bræðrum sínum um margt, þeim Sighvati og Snorra. Hann var þeirra friðsamastur og hlédrægastur og það fara minnstar sögur af honum. Það var þó hann karlinn, sem átti bæði rithöfundinn Sturlu og skáldið Ólaf hvítaskáld, en ekki Snorri. Skáldnáttúran í sonum Þórðar Sturlusonar hefur gert þá reikula í sínu ráði og ótrausta liðsmenn stundum svikula. Skáldhneygðir menn eru oft beggja handa járn. Þórð- ur Sturluson taldi jafnan úr fyrir bræðrum sínum um stór- ræðin og eflaust hefur Böðvar á Stað sótt það til föður síns að reyna að komast hjá illdeilum, en fyrir sama kemur, svik hans við frænda sinn verða ekki rétt- lætt með friðarnáttúru manns- ins til þess eru þau of lúaleg. Þorleifur í Görðum var all- liðssterkur höfðingi, átti tals- vert undir sér, en hann var eng- inn bógur, þrátt fyrir það, og væflaðist sitt á hvað til fylgdar við sér meiri menn. Framhald síðar 13

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.