Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1983, Blaðsíða 8

breyta loftslaginu
til hins verra
Eftir mörg og stór eldgos er stórt rykský á sveimi í háloftunum
og gæti haft afdrifaríkar afleiðingar fyrir okkur, því það veldur
minnkandi sólarhita og kólnun og kæling sem nemur aðeins 2
gráðum í heiminum er talin hafa ísöld í för með sér
Samantekt úr Bild der Wissenschaft
Það er eins og sprottið úr auð-
ugu hugmyndaflugi höfundar vís-
indaskáldsögu hið dularfulla ský,
sem iiðið hefur um háioftin um-
hverfís jörðu frá því snemma í
fyrra, en það er samsett af hinu
fíngerðasta steinryki og brenni-
steinssúrum loftefnum.
Þýzk rannsóknastöð uppgötvaði
það óvænt í febrúar í fyrra, 1982,
fyrir tilstilli leisigeisla. Nokkrar
aðrar stöðvar annars staðar á
jörðu, sem hafa yfír sams konar
tækjum að ráða, hafa staðfest til-
veru skýsins og fylgjast með því.
Niðurstöður kannana sýna, að
skýið er að samsetningu svipað
öðrum skýjum, sem hægt hefur
■■
verið að taka sýni af með rakasí-
um í háloftsfíugi: Uppruni þess er
ekki yfírnáttúruiegur. Svifrykið er
örfín gosaska og brennisteinssam-
böndin úr eldfjailaiofttegundum.
Er óþekkt sprengigos
hugsanlegt?
En sprengigosið, sem hlýtur
að hafa verið undanfari þessa
skýs, kannast menn ekki við.
Enginn hefur orðið þess var.
Enginn grunsamlegur jarð-
skjálfti hefur verið skráður.
Enginn hinna fjölmörgu gervi-
hnatta, sem sérstaklega kanna
yfirborð jarðar í innrauða geisl-
unarbeltinu, hefur sent frá sér
viðbrögð við tilsvarandi hita-
streymi. En sú orka, sem þarna
hefur leystst úr læðingi, ætti að
hafa verið ámóta og ef vetn-
issprengja hefði sprungið.
Uppruni hins dularfulla skýs,
sem til bráðabirgða hefur hlotið
nafnið Mystery Cloud meðal
veðurfræðinga og háloftskönn-
uða, er enn óþekktur og er orð-
inn alþjóðleg vísindagáta, enda
er von, að mönnum verði spurn
af raunhæfum ástæðum: Hvern-
ig getur sprengigos sem þetta
farið framhjá mönnum nú á
dögum, þegar um hefur verið að
ræða náttúruhamfarir á borð
við gosið í Helenu-fjalli í Banda-
ríkjunum 1980, sem sendi tvo til
þrjá rúmkílómetra af steinefn-
um upp í háloftin fyrir utan
milljarða tonna af gasi?
Sérfræðingar hafa bent á, að
séu þungir og miklir þoku- og
skýjabakkar yfir landinu, geti
hinir næmustu skynjarar fyrir
hitageislum brugðist.
Landsvæði, sem þannig eru
hulin langtímum saman, og þá
sérstaklega að vetrinum, eru f
Norður-Kyrrahafi, en þar eru
Aleuta-eyjar, eldfjallaeyjar, um
150 talsins í 2.500 km löngum
boga. Þar búa um 6.000 manns.
Þrátt fyrir alla sigra nútíma
vísinda, sem geta valdið oftrú
manna á þeim, enda eru ekki
Himinninn er gulur og brinn i Ittinn, þegar sólin brýzt i gegnum gosmekk-
ina eftir gosiö sem varð í El Chicbón.
8
;'-nrr»wBMMiranin-rf

Nokkur óvenjustór eldgos hafa átt sér stað síðan 1980, enda hefur ástandMt versnað til nnma
frá gervitungli, sem sýnir hvernig gosmökkurinn breiðist yfir Mið-Ameríku.
lengur neinir auðir blettir á
landakortunum, fylgjumst við
enn ekki örugglega með okkar
eigin plánetu. Það er vart ára-
tugur, síðan farið var að kanna
hálóftin á reglubundinn hátt.
Hve oft gætu slíkar náttúru-
hamfarir hafa átt sér stað, án
þess að nokkur vissi, og haft
veruleg áhrif á loftslagið á jörðu
hér?
Þau efni, sem Dularfulla skýið
er samsett af, eru aðeins hluti af
þeirri mengun, sem orðið hefur í
háloftunum yfir norðurhveli
jarðar á síðustu árum af völdum
eldgosa. Það er fyrst og fremst
fyrir tilstilli mælinga með
LIDAR, sem menn á allra síð-
ustu árum hafa getað aflað upp-
lýsinga um gang slíkra mála í
háloftunum. LIDAR er mæl-
ingaraðferð, sem líkist ratsjá,
þar sem leisigeislum er beitt
gagnvart hinum örsmæstu hlut-
um í allt að 40 km hæð. (LIDAR
er stytting fyrir Light Detecting
and Ranging.)
Eftir feiknalegt gos eldfjalls-
ins Fuego í Guatemala árið 1974
var hægt að fylgjast með gos-
efnismassanum, sem í háloftin
komst, í tvö ár, en hann þynntist
smám saman. Hið svífandi efni
seig hægt niður úr háloftunum,
unz það komst í veðurhjúpinn,
sem hefst í um 11 km hæð yfir
Mið-Evrópu. Þaðan féll það síð-
an til jarðar með úrkomu.
Mikil umskipti
eftir 1980
Frá 1976 ríkti svo nokkurn
veginn jafnvægi í háloftunum,
en LIDAR-kannanir gáfu til
kynna, að enn væri mjög þunnt
lag af örfínum gosefnum í milli
15 og 25 km hæð. Það var mjög
Blóðrautt sólarlag getur verið fallegt út af fyrir sig, en í raun vitnar það
aðeins um rykmökk í geimnum, sem veldur því aftur á móti að minni
sólarhiti nær til jarðar.