Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1983, Blaðsíða 6

Brögð
og
svik
Asgeir Jakobsson tók saman 10. hluti
I síðasta þætti sagði
frá því, að Kolbeinn
ungi sendir þá Þorstein
Hjálmsson og Eyvind
bratt með sáttaboð til
Þórðar.
Þorsteinn bað hann segja Ey-
vindi þetta mál, en Eyvindur
hafði þá riðið á undan þeim.
Kolbeinn kvað það engu skipta,
hvort þetta vissu fleiri menn:
„Austmenn eru oft skjótorðir,
en ég vil því að einu þetta bjóða
eða uppi láta, að þú sjáir að vér
höfum ófrið í annan stað.“ Það
getur ekki ljósar orðið, að Kol-
beinn telur sig alls ekki við því
búinn, að Þórður riði norður að
honum.
Þeir Þorsteinn riðu vestur í
dali og fréttu þar, að Þórður
væri kominn að vestan og fundu
þeir hann á Skarði.
Þorsteinn flutti Þórði orð-
sendingu Kolbeins um grið og
sættir og fyrst þá sætt að þeir
legðu málin í dóm. Þórður
kvaðst engin grið vilja og í
engra manna dóm leggja eignir
sínar eða mannaforráð í Eyja-
firði.
Þeir Þorsteinn og Eyvindur
þóttust nú skilja af viðbúnaði
Þórðar og svörum, og þá einnig
að Sturla var komin til hans, að
Þórður myndi ætla að ríða norð-
ur. Lét þá Þorsteinn uppi öll þau
boð er Kolbeinn hafði mest boð-
ið. Eyvindur kvaðst ekki geta
staðfest þau boð, því að hann
hefði ekki heyrt þau. Þorsteinn
bauðst þá til að vinna eið að
hann hermdi rétt, ef Þórður
vildi þá heldur trúa. Þórður
gerði þá ráð sín og vinir hans og
lögðu margir gott til. Þórður
kvað þá uppúr um það, að hann
seldi grið fram um páskaviku,
en játaði sættum. Þorsteinn
skyldi og þess vera skyldur að
senda Þórði mann vestur á
langaföstu, ef Kolbeinn vildi
þessi sín sáttaboð halda, svo og
ef eitthvað annað væri á döfinni.
Það er ekki trúlegt, að Þórður
hafi trúað Kolbeini, en Kolbeinn
hafði nú leikið þann leik, sem
Þórður átti ekkert haldbært
svar við. Þórður hafði hugsað
sér sem fyrr segir, þegar hann
frétti um sjúkleika Kolbeins og
hug Eyfirðinga að ríða snarlega
á Kolbein um háveturinn með
sína traustustu fylgismenn af
Vestfjörðum og úr Dölum. Um
alþýðu manna úr Dölum og
Borgarfirði hefði ekki verið að
ræða til þessa hernaðar fremur
en um sumarið, þegar menn
urðu ásáttir um að bíða þing-
reiðar.
Sáttaboðið talið
truverðugt
Nú hafði Kolbeinn boðið þau
boð, sem vinum Þórðar sýndist
auðsætt að hann tæki. Þótt
Þórður væri tregur til að trúa,
að Kolbeinn hefði boðið þessar
sættir, og máski ekki heldur
grunlaus um að svik byggju
undir, ef rétt var um sáttaboðin,
þá var nú ekki um annað að
ræða en taka sáttaboðunum.
Þórði var ekki stætt á öðru
gagnvart fylgismönnum sínum,
sem bæði trúðu Þorsteini og
ekki komið til hugar, að Kol-
beinn gengi bak orða sinna og
eflaust hefur nú Þórður ekki
viljað trúa því heldur. Þeir
hefðu þó einhverjir átt að muna
orðheldni Kolbeins og Gissurar
við þá Sturlu og Órækju við
Hvítárbrú 1242. Eflaust hefur
mönnum þótt þetta allt trúlegra
að þeir vissu Kolbein sjúkann og
líka sem segir í sögunni „að
sjúkleikinn sótti svo fast á hann
að hann var löngum banvænn“.
Ef svo var að Kolbeinn bjóst við
að sjúkleikinn drægi hann nú til
dauða, þá var sáttaboðið eðli-
legt.
Þegar Þórður hafði játað
sættunum og griðunum, fór
hann aftur vestur á fjörðu, en
þeir Þorsteinn og Eyvindur riðu
norður.
Þegar Þorsteinn sagði Kol-
beini frá málalokum, sagðist
Kolbeinn aldrei það mælt hafa,
að hann ætlaði að gefa Þórði
upp Norðlendingafjórðung og
hafnaði sættinni en játaði grið-
unum fram um páskaviku.
Þorsteini líkaði þetta stórilla
enda hlaut hann ámæli fyrir,
því að honum var ekki trúað,
þegar Kolbeinn bar annað.
Aldrei sagðist Þosteinn skyldu
framar fara með sáttaboð af
Kolbeins hendi og sendi mann
þegar vestur til Þórðar. Er þeir
Þórður fréttu þetta lögðu marg-
ir misjafnt til Þorsteins.
Með svikum sínum vannst
Kolbeini tími til að jafna sig af
sjúkleikanum, því að þetta kast
leið hjá, eins og önnur sem hann
hafði fengið.
Kolbeinn í her-
leiðangur um Dali
Kolbeinn ungi sveik ekki að-
ems sáttarboð sitt, sem hann
hafði haft einmæli á við Þor-
stein, heldur hitt, sem Eyvindur
gat borið, að hann hafði sagt sig
hafa fengið eignir Þórðar
nyrðra með lögum og „engar
láta fyrr en dómar gengju
fram“. Og þetta varð auðvitað
ekki á annan veg skilið, en Kol-
beinn ætlaði með mál þeirra
Þórðar til Alþingis um sumarið.
Þá var Þórður einnig búinn að
binda sig við þingreiðina og
hugði ekki á frekari hernað fyrir
Alþing, þegar 10 vikur voru af
sumri komanda.
Það hlýtur að vera, að Þórður
og menn hans hafi treyst þessu,
að Kolbeinn, líkt og þeir, hefðist
ekki að um hernað fyrir Alþing,
svo andvaralausir voru Þórð-
armenn, þegar tími griðanna
var liðinn.
Það er skemmst frá því að
segja, að strax eftir páskaviku
dró Kolbeinn saman mikið lið og
fór í herleiðangur vestur í Dali.
Hann skipti liðinu þegar vestur
kom og yfir aðra sveitina setti
hann Brand Kolbeinsson og mág
sinn Brodda Þorleifsson og
skyldu þeir ríða niður Laxárdal
og „fara hermannlega og muna
Vaxtarbroddur
Ijóðagerðar
ÚR MÍNU
MORNI
Best að taka það fram strax,
, aö hér er ekki ritdómur heldur
spjall um nýútkomna bók, sem
mér þótti gott að fá í hendur.
Hún heitir Nýgræðingar í ljóða-
gerð 1970—1981 — Eysteinn
Þorvaldsson annaðist útgáfuna,
valdi sýnishorn og ritaði for-
rnála. Iðunn gefur út á þessu ári.
Höfundar eru 36 og eiga það
sameiginlegt að þeir hafa allir
gefið út sína fyrstu bók á þessu
tímabili, ef þeir á annað borð
hafa náð þeim áfanga. Sumir að-
eins birt ljóð í blöðum og tíma-
ritum. Nýgræðingahópurinn er
miðaur við það að höfundarnir
séu fæddir árið 1942 eða síðar.
Sá elsti er þá tæplega fertugur
þegar tímabili bókarinnar lýkur
og sá yngsti átján árum yngri en
aldursforsetinn. Það má því með
sanni segja, að þetta sé ungt
fólk. Á rúmum tíu árum hafa
komið út 101 ljóðabók eftir
þessa höfunda, raunar aðeins 29
þeirra, 7 hafa ekki enn gefið út
ljóð.
í formála segir: „Eins og
kunnugt er urðu talsverðar
sviptingar í íslenskri ljóðagerð
fyrir 30—40 árum og þýð-
ingarmikil endurnýjun hefur átt
sér stað síðan með nýjum
skáldakynslóðum. Það hefur
margt athyglisvert gerst á þess-
um vettvangi síðan atómskáldin
voru að brjóta nýjungum braut
og Steinn Steinarr gaf hefð-
bundnu ljóðformi dánarvottorð-
ið 1950. Næsta skáldakynslóð á
eftir atómskáldunum kom fram
um miðjan sjötta áratuginn og
ljóðlist hefur staðið með blóma á
Islandi æ síðan. Jóhannes úr
Kötlum kallaði þetta „einkenni-
legan blóma" í skrifum sínum
um ung skáld 1960. Einkenni-
legan vegna þess að ærinn hluti
blómans væri „ekki viðurkennd-
ur sem ljóð af dýrkendum hinna
eldri forma," og vegna þess
hversu mörg barnung skáld
sóttu samt fram af miklum
þrótti og alvöru."
Nú vill undirritaður minna á
það, að mér finnst bókmennta-
menn hafa tekið orð Steins of
bókstaflega, „dánarvottorð"
hans var áreiöanlega nokkuð
öfgafull afgreiðsla frá hans
hálfu og mjög í ósamræmi við
önnur orð hans og eigin ljóð-
stefnu allt til dauðadags. Á
þetta hef ég bent áður, enda
hafa þeir Snorri, Hannes P., Ól.
Jóh. Sig. og Þorsteinn frá Hamri
síðar sýnt það rækilega, og
raunar fleiri yngri menn, að orð
Steins hafa ekki staðist. Hitt sáu
þeir Jóhannes og Steinn báðir,
að rímleysistímabilið var komið,
hér eins og annarsstaðar á okkar
menningarsvæði.
en hvernig hefur svo gengið?
Því svarar þessi 200 síðna bók á
sinn jákvæða hátt. En um allt
sem mislukkast hefur verður
hún að þegja, eins og eðlilegt er.
Þetta er ekki bókmenntasaga,
heldur sýnisbók ljóða síðasta
áratugs.
Við sem erum dæmdir til að
vera með eigin ljóð og annarra á
heilanum langa ævi og getum
ekki hrist þessa óværu af okkur,
— og viljum það kannski ekki ef
við ættum þess kost, — og getum
í hæsta lagi áttað okkur eitthvað
á þeim skáldum sem á undan
okkur gengu, eru okkur jafn-
aldra, — og þegar best lætur á
okkur sjálfum. En við lendum í
miklum vanda, þegar við eigum
að svara spurningum, sem því
miður er oft til okkar beint, um
það hvort einstakir eftirmenn
okkar séu á réttri leið eða ani í
blindu út í ófærur.
Við segjum við sjálf okkur:
EysteÍBB ÞwtiMmh
Látið það ekki henda ykkur að
leggja stein í götu næstu kyn-
slóðar, minnist ómildra og vit-
lausra dóma um ykkar eigin
verk. En við getum ekki lagt
blessun okkar yfir allt sem gert
er í skjóli nýrrar stefnu. En
þögn er annaðhvort afneitun eða
samþykki. Hér er úr vöndu að
ráða.
Það er af mér að segja í þessu
sambandi, að vegna starfs míns
við bóksölu og bókasafn hef ég á
undanförnum áratugum lesið
eða litið lauslega yfir flestar
ljóðabækur, sem út hafa komið.
Óg satt best að segja hefur mér
oft fundist undarlega mikið af
framleiðslunni vera fyrir neðan
það meðallag, sem sanngjarnt er
að bjóða skynsömu fólki. Og þeg-
ar maður svo les líka það, sem
bókmenntamenntaðir ritdómar-
ar segja um þetta, spyr maður
oft sjálfan sig: Talar þetta fólk
aðra tungu en þú, eða eru kyn-
slóðabilin að verða svona snögg
á íslandi, að þeir sem voru kall-
aðir frjálslyndir nýjungamenn,
þegar þeir voru á milli tvítugs og
fertugs, séu orðnir afturhalds-
seggir um fertugt og átti sig ekki
á því hvert næsta kynslóð er að
fara?
Svar mitt við fyrrnefndum
spurningum hefur því oft verið
það, að menn verði sjálfir að
lesa, vega og meta, en treysta
sem minnst á ritdómana. Það er
nokkuð sama hvort menn ríma
eða ríma ekki, það lof sem höf-
undar fá fyrir verk sín virðist
mér í æði litlu hlutfalli við getu
manna og smekkvísi í ljóðagerð.
Ég held að það hefði þurft að
sýna meira aðhald í útgáfumál-
unum og geyma eitthvað af há-
stigum lýsingarorða til seinni
ára, þegar fjallað er um verk
byrjenda. í skáldskap og bóka-
gerð á það áreiðanlega við að
sígandi lukka er best.
Ég sagði í upphafi að ég ætl-
aði ekki að ritdæma bókina, en
ég tel hana mjög þarfa og val
hafa tekist þokkalega. En það
sem kemur í þessari bók er þó
aðeins eftir örfáa af öllum þeim
skara, sem til greina gátu komið.
Margt mætti því segja um þetta
efni fleira en hægt er að koma í
þennan pistil. Mér hefur til hug-
ar komið að láta verða á honum
nokkurt framhald og jafnvel
láta þar fylgja með örfá orð frá
hverjum þeirra mörgu höfunda,
sem þarna fá að láta ljós sitt
skína. Ég er að hugsa mig um.
Jón úr Vör
6