Lesbók Morgunblaðsins - 07.08.1982, Blaðsíða 12

Haraldur
Helgason
arkitekt
skrifar um
frömuði
nútíma
arkitektúrs
Mary Cooper Jewett listamiöstöðin í Wellesley í Massachusetts.
ARKITEKTÚR 1
PAUL RUDOLPH
Hópvinnuaðferöir
Gropiusar voru honum
ekki að skapi
Paul Rudolph fæddist í bæn-
um Elkton í Kentucky-fylki árið
1918, sonur meþódistaprests.
Var fjölskyldan á sífelldum
ferðalögum milli ýmissa staða í
Suðurríkjunum, og skipti því
Rudolph oft um skóla í uppvext-
inum. Hann innritaðist í Alab-
ama-fjöltækniskólann árið 1935
og stundaði þar nám næstu
fimm árin. Síðan starfaði hann
um stund á arkitektastofu E.B.
van Kuerens, en komst brátt að
því, sér til mikillar skelfingar,
að námi hans hafði verið mjög
ábótavant og hann hefði lært
sáralítið um raunverulega arki-
tektúrvinnu. Kunni hann hvorki
til vinnuteikninga, né heldur
hafði hann kynnzt eðli bygg-
ingarefna, og til þess að ráða bót
á þessu, lét hann innritast í
arkitektúrdeild Harvard-há-
skóla haustið 1940, þar sem
Walter Gropius var skólastjóri.
Heimsstyrjöldin síðari raskaði
námi Rudolphs og árið 1942 var
hann kallaður í herinn. Vann
hann lengst af sem verkstjóri í
skipasmíðastöð í Brooklyn, og
lét ekki af því starfi fyrr en árið
1946. Hann sneri síðan aftur til
Harvard, en gat þá alls ekki fellt
sig við hópvinnuaðferðir Gropi-
usar. Hann tók lokapróf árið
1948. Hélt hann síðan snöggvast
heim til Suðurríkjanna, þar sem
hann teiknaði sitt fyrsta raun-
verulega verk, Denman-húsið í
Siesta Key, Flórída, en varð sér
síðan úti um ferðanámsstyrk og
ferðaðist um Evrópu um skeið.
Þar var uppbyggingin eftir
stríðið í fullum gangi og því
margt áhugavert fyrir hann að
sjá. Hreifst hann einkum af
ýmsum byggingum á Italíu.
Undir lok ársins 1948 setti
Rudolph upp sjálfstæða arki-
tektastofu í Sarasota, Flórída,
ásamt arkitektinum Ralph
Twitchell, sem var þrjátíu árum
eldri en Rudolph. Unnu þeir
einkum að íbúðarhúsabygging-
um, en samstarf þeirra gekk
ekki sem bezt, þó að það skilaði
bæði töluverðum hagnaði og
bærilegum árangri. Vöktu sum
einbýlishúsanna athygli fyrir
nýstárlega uppbyggingu og
efnisnotkun, sem ekki hafði ver-
ið reynd áður í svo smáum verk-
um.
Nýjung úr
skipasmíÖunum
Eitt markverðasta hús Rud-
olphs frá þessu tímabili er
Healy-gestahúsið í Siesta Key
(1949). Þak þess er byggt á
stálgrind og eru sjö metrar á
milli burðarsúlna. Ofan stál-
rammans eru trefjaplötur og
einangrunarefni, en ofan á það
var sprautað vinyl-efni, vatns-
vörn, eins og notað var í skipa-
smíðastöðvum. Þetta var þá al-
ger nýjung í byggingariðn-
aðinum, og vakti Rudolph á sér
talsverða athygli fyrir þetta til-
tæki. Einnig jók hann hróður
sinn með því að gerast dugmikill
gestafyrirlesari við marga arki-
tektúrskóla í suður- og austur-
fylkjunum. Samstarf þeirra
Twitchells leystist upp árið 1952
og setti Rudolph upp sjálfstæða
stofu í Sarasota. Eftir þetta hef-
ur hann ekki starfað náið með
öðrum arkitektum, enda er það
gagnstætt lífsskoðunum hans.
Hann hélt áfram, einkum að
fást við fremur smá einbýlishús,
en varð svo skyndilega þekktur,
er hann vann til verðlauna, sem
„framúrskarandi ungur arki-
tekt“ í alþjóðlegri samkeppni,
12
Sérstök, brotin
steinsteypuáferð, er
einskonar vöru-
merki á byggingum
Paul Rudolphs.

m !®pfÉ| li
- c'- jiíi »!jj djjf Jí| |
w. |Í|
Einn þekktasti arkitekt annarrar kynslóðar nútíma arki-
tekta er Bandaríkjamaðurinn Paul Kudolph. Hann hefur
aldrei bundið sig fast við einn ákveðinn stíl, og eru verk hans
mjög fjölskrúðug. Á tímabili var hann í fylkingarbrjósti hinna
svokölluðu „brútalista“, en einkenni brútalismans í arkitekt-
úr eru einkum notkun hrjúfrar steinsteypuáferðar, auk
djarfra og einfaldra byggingaforma. Le Corbusier kom einna
fyrst fram með þessa stefnu í nútíma arkitektúr í byggingum
sínum í Marseille og Chandigarh, og höfðu þær mikil áhrif á
Rudolph. Paul Rudolph hefur verið mjög afkastamikill arki-
tekt. Hann fékk aldrei trú á samvinnuhugsjóninni, sem
Gropius prédikaði í Harvard-háskóla, en hefur haldið þeirri
skoðun sinni stíft fram, að arkitektar ættu að vinna sjálfstætt
að verkefnum sínum; arkitektúr sé persónuleg list, og því sé
bezt að sem fæstir komi við sögu í þróun byggingarinnar, allt
frá hugarsmíð arkitektsins, til hins áþreifanlega listaverks
hans.
sem haldin var í Sao Paulo í
Brazilíu árið 1954. Hann fékk
síðan það verkefni að teikna
sendiráðsbyggingu Bandaríkj-
anna í Amman, Jórdaníu, en
verkið var lagt á hilluoa af
stjórnmálalegum ástæðum. Árið
1955 var honum einnig falið að
teikna Mary Cooper Jewett-
læknamiðstöðina í Wellesley-
skóla, Massachussets, og var það
jafnframt fyrsta verkefni hans
á austurströnd Bandaríkjanna.
Byggingin stendur innan um
hóp bygginga í nýgotneskum
stíl, og eyddi Rudolph miklum
tíma í að finna lausn, sem
tengdi nýbygginguna vel hinu
gamla umhverfi sínu, en útkom-
an er ekki alls kostar fullnægj-
andi.
Stormasöm forstaöa
fyrir arkitektúrdeild
Yale-háskóla
Rudolph setti á stofn aðra
teiknistofu í New Haven, til þess
að geta starfað sem næst bygg-
ingarlóðinni í Massachussets, og
ferðaðist hann títt á milli
teiknistofanna tveggja. Um
svipað leyti teiknaði hann Riv-
erview-menntaskólann í Sara-
sota, og þar notaði hann granna
burðargrind úr stáli, og niður úr
henni lét hann hengja sólhlífar
til þess að örva lofthreyfingu í
og meðfram byggingunni í hinu
heita loftslagi þar suður frá.
Einnig teiknaði hann háskóla-
byggingu í Sarasota, þar sem
mjög náið og áberandi samspil
er á milli burðarvirkja og lagna-
kerfis, og einnig er þar lögð rík
áherzla á útilokun beins sólar-
ljóss og forsælumyndun. Rud-
olph var nú orðinn mjög þekktur
um Bandaríkin, og árið 1957 var
honum boðin forstöðumanns-
staða arkitektúrdeildar Yale-
háskóla og jafnframt gefnar
frjálsar hendur með allt fyrir-
komulag kennslunnar, ásamt
vilyrði fyrir því að hann fengi að
teikna nýbyggingu arki-
tektúrskólans, sem ýmsir höfðu
mikinn hug á að fá Le Corbusier
í hendur. Ákvað Rudolph að
þiggja embættið, og rak sam-
tímis afkastamikla teiknistofu í
New Haven. í skólamálum voru
skoðanir Rudolphs að mörgu
leyti í andstöðu við ríkjandi
hefðir í akademískri kennslu, og
hafði hann sterka tilhneigingu
til að reka skólann, eins og hon-
um fannst að fyrirmyndarteikn-