Lesbók Morgunblaðsins - 29.12.1972, Blaðsíða 30

björgu knarranbringu og var
dóttir þeirra Þjóðhildur, kona
Eiráks rauða.
Sajgnir eru um, að Már á
Reykhólum haifi ekki orðið gam
all, hann hafi drukknað
á bezta aldri. Um Kötlu er
ekki getið, en líklegt er að hún
haifi búið þarna að manni sán-
um látnum og hjá henni hafi
Ari sonur þeirra alist upp, þar
•til hann tók við jörðinni. Um
hann segir svo í fornsögum: Þá
er Ari óx upp, var hann mik-
ill vexti og gjörfulegur, og
snamma líklegur til mikils höfð
inigja, ef honum entist auðna
til og aldur. Og er hann var
fullttða, fékk hann konu þeirr
ar er Þorgerður hét, dóttir
Á'lfs úr Dölum og komin af
Auði djúpúðgu. Þau áttu þrjá
sonu, er hétu Illugi, Þongils og
Guðleifur og urðu þeir allir
nalfnkunnir.
Þorgils Arason var höfðingi
mikill, vitur og vinsæll, rfkur
og ráðvandur. Grettis saga seg
ir hann mestan höfðin'gja í Vest
íjarðafjórðungi; „var hann svo
mikil'l þegnskaparmaður, að
hann gaf hverjum frjáls-
um manni mat, svo lenigi sem
þiggja vildi. Hann var góð-
gjarn maður og forvitri".
Hann bjó á Reykhölum. Illuigi
bróðir hans var hirðmaður Ól-
afs konungs helga og far-
maður mikili, var hann jafnan
annan vetur með konungi, en
annan á Reykhólum. Guðleif-
ur bróðir þeirra var vígamað-
ur mikiil og manna hraustast-
ur og harðger í öllu, segir
Njála. Hann var með
Þangbrandi í trúboðsleiðangri
hans hér á landi.
Ari Másson tók unigur við
föðurteifð sinni, sem fyrr er
sagt, og bjó þar rausnarbúi.
Gekk honum flest að sólu um
langa ævi og segir í Kristni-
sögu, að hann hafi verið með-
al stærstu höfðingja i landinu
þegar þeir komu út Friðrekur
biskup og Þorvaldur víðförli,
en það var árið 981. Þá hafa
synir hans verið uppkomnir,
en Ari sjálfur um fimm-
tftigt, eða litið eitt e'ldri.
Skömimu hér á eftir er sem
sköpum skipti fyrir honum og
ævilok hans verða með allt öðr
um hætti en menn höfðu búist
við. Eru þó frekar um það
munnmælasögur en sögulegar
heimildir, enda þótt góðir heim
ildarmenn séu að sumu, sem
•þar er sagt.
Árið 986 fór Eirikur rauði
að byggja Grænland. Segir Ari
fróði, að þá um sumarið hafi
fárið 25 skip úr Breiðafirði og
Borgarfirði með landnáms-
menn, sem ætluðu að setjast að
í Grænlandi. Af þessum skip-
um komust 14 alla leið, sum
urðu afturreka og sum fórust.
Nú segir frá því, að sumarið
eftir kom skip frá Grænlandi
og tók hötfn siðsumars í Vaðli
á Barðaströnd. Á þv5 var borg
firzkur maður, er Þórar-
inn hét, ag fór hann til vetur-
vistar á Reykhóla hj'á Ara. Um
veturinn sagði hann Ara margt
af landkostum í Grænlandi og
fór svo, að Ara fýsti að fara
til Grænlands og sjá með eig-
in augum htvort sannar væru
fráisagnir Þórarins. Átti hann
þar og frænda að vitja, þvi að
Þjóðhildur húsfreyja í Bratta-
hMð var náskyld htonum. Vor-
ið eftir keypti svo Ari skip og
bjó það til Grænlandsferðar
og lagði út að miðju sumri.
Þeim byrjaði vel fyrst í stað,
en síðan gerði diminwiðri og
storma og vissu þeir þá litt
hvar þeir fóru, og Voru þann-
ig að velkjast í hafinu lengi
sumars. Hittu þeir að lokum
land, sem þeir þekktu eigi, og
segir svo frá þvá í Landnámu:
— Ari Másson varð sæhafi
til Hvítramannalandis. Það
kalla sumir Irland hið mikla.
Það liggur vestur í haf nær
Vínlandi inu góða. Það er kall
að sex dægra sigling vestur frá
Irlandi. Þaðan náði Ari eiigi
brott að fara og var þar skírð-
ur. — Þessa sögu sagði fyrst
Hrafn HlymrékSfari, er lengi
hafði verið í Hlymreki á Ir-
lanidi.
Svo kvað Þorkell Gellisson
segja íslenzka menn, þá er
heyrt höfðu segja frá Þorfinn
i Ortcneyjum, að Ari hefði ver-
ið kenndur á HVitramanna-
landi og náði eigi brott að fara,
en var þar vel virður. —
Hér koma saman írskar sagn
ir ag íslenzkar. Á Irtandi eru
sagnir um siglingar þaðan vest
ur yfir haf, og hefi ég ein-
hvers staðar séð, að aðalhöfn-
in fyrir þær siglingar
hefði verið Limerick, sem Is-
lendingar kölluðu Hiymrek.
Vestan við hafið, höifðu Irar
sto'fnað nýlendu, sem þeir köll
uðu Irland hið mikla, og Is-
lendingar vissu, að hún var
ekki ýkja lanlgt frá Vínlandi,
en hitt hlýtur að vera missögn,
að ekki hafi verið nema sex
dægra sigling þangað frá Ir-
landi. Sagnir eru um, að fleiri
skip en skip Ara Mássonar
'hafi hrakist vestur yfir hafið.
Þangað hraktist og skip Bjarn
ar Breiðvikingakappa um
svipaðar mundir, og 30 árum
seinna hraktist Guðlaugur í
Straumfirði þangað vestur, og
hitti þar hvítan mann, sem sagð
ist hafa verið meiri vinur hús-
freyjunnar á Fróðá en goðans
á Helgafelli bróður hennar og
þaðan sigldi svo Guðlauig-
ur um haustið til Irlands —
venjulega irska skipaleið.
'Hrafn Hlymreksfari var
í móðurætt kominn af Stein-
ólfi lága landnáimsmanni. Fað-
ir hans hét Oddur Vólfilsson og
'bjó í Breiðavik á Snæfellsnesi.
Sagan segir að Hrafn
hafi lengi verið í Hlymreki. Bf
til vill hefir hann verið þar i
siiglingum vestur um haf og
sjálífur hitt þar Ara Másson
og vel getað þekkt hann, þvi
að þeir voru nokkuð skyldir.
Talið er að Hrafn hafi komið
út árið 1000, og hefir þá fund-
uim þeirra Ara borið saman
einu eða tveimur árum áð-
ur, og hefir sagan um það
ekki átt að geta ru'glast neitt,
heldur verið Hrafni í fersku
minni. Hrafn staðfesti ráð sitt
þegar hann kom heim, og af
honum var komin Ingveld-
ur kona Snorra Húnbogasonar
og voru þau foreldrar Narfa
föður Skarðs-Snorra, sem
sagt er frá í Sturlungu.
En höfðinginn Ari frá Reyk-
hólum, sem þjóðsagan gamla
telur son ljúflingsins Kára Al-
vararsonar og Köttu húsfreyjiu
á Reykhólum, hefir borið bein-
in einhvers staðar í Bandarfkj-
unum um svipað leyti og Þor-
finnur karlséfni gafst upp á
landnáimi sínu í Vínlandi.
Hallgrímur
Framhald af bls. 5
haft eigi lítinn heyg af ibæna-
stundinni, sem sameinaði
brezku þjóðina á hverju
kvöldi í hljóðu ákalli til Guðs
og stældi hana til æðruleysis
og viðnáms, þegar óvænlegast
horfði um örlög hennar.
Islenzka þjóðin háði alda-
stríð, oft í ennþá meiri tvísýnu
en Bretar hafa nokkru sinni
séð á sínum högum og örlög-
um. Það er ekki of mikið sagt
fyrir hennar hönd: „Næsta
naumt stóðum.“ En þjóðin varð
ekki úti, hún gaf ekki frá sér
von eða vilja, hún bugaðist
ekki í viðnámi sinu, vegna
þess, a.m.k. meðal annars
vegna þess, að heilög glóð-
in úr HaUgrímsljóðum kuln-
aði ekki á hjarninu. Hún
var tendruð í sálu barns-
ins við fyrstu spor, hún
var varðveitt á hverjum bað-
stofupalli, hún yljaði hverjum
ísl. barmi í hretum og hörm-
um og lýsti hverri brá
i freistni og raun og við dauð-
ans dimmu dyr.
En hvers vegna hefur Hall-
grímur verið slíkur vegsögu-
maður, svo sterkur leið-
togi, slikt lífsins afl um liðn-
ar aldir? Til þess að
skýra þetta nægir ekki
að benda á áþreifanlega yfir-
burði hans sem skálds. Snilld-
In ein útaf fyrir slg endist
engum til þvilíks langlífis né
svo djúprar ástsældar og
áhrifa. Passíusálmarnir og aðr-
ir sálmar Hallgríms hefðu
aldrei orðið svo huggrónir ef
ekki væri meira í þeim en snill-
ings list. Hún er þar vissulega,
list snillingsins, þar birtist
gáfa á hæsta stigi, andríki ein-
stakt, frábær tilþrif og
skáldlegt skyggni og óvið-
jafnanlegt næmi og ögun í vali
orða og meðferð mynda og iík
inga. En þetta er ekki nóg,
þrátt fyrir allt, ekki nægilegt
til þess að skýra tökin, sem
Hallgrtonur náði á þjóð
sinni. Það var annað og meira
en listræn svölun, sem þjóðin
fann hjá honum. Þeir yfirburð-
ir, sem skera úr, eru ekki
tengdir nafni hans eða per-
sónu. Það er Kristur, sem er
Ieyndarmál þessara Ijóða,
nafn hans, andi hans, þa,u hafa
náð að svala hverri hjartans
und, vegna þess að lindir
Drottins sjálfs streyma þar
fram eftir svo greiðum farvegi,
það er uppspretta eilífrar svöl
unar í þessum óði:
Sálin við þann brunninn bjarta
blessun og nýja krafta fær.
Yfirburðir Hailgríms, þeir,
sem úrslitum valda, eru auð-
mýktin, auðmýktin fyrir
Kristi, fyrir krossinum, fyr-
ir fagnaðarerindinu fullu og
óskertu. Sá einn er mikill í
Guðs ríki, allt frá Júhannesi
skirara og úr fram, sem sjálf-
ur hverfur um leið og hann
bendir á Drottin og seg-
ir: Hann á að vaxa, ég að
minnka.
Þvi varð Hallgrímur sú gjöf
og sú eign þessa Jökullands
sem raun varð á, að Kristur
átti hann, gáfu hans alla, hann
var höndlaður af Kristi, það
eru geislar hans, sem lýstu
upp þessa stóru sál og endur-
skinið er það ljós, sem ljómað
hefur af ljóðum hans yfir
þriggja alda liúm og hjarn.
Og nú, þegar Uðlega 350 ár
eru liðin frá fæðingu hans,
kann sú spurning að vakna,
hvort hann muni enn eiga
sama erindi, satna hlutverld að
gegna og áður.
Ég vU svara því tíl,
að á meðan voldugiur og dramb
látur þarf varygðarorð og ves-
all og vonlaus huggun, meðan
móðir hirðir að kenna barni
sínu hið eUífa, stóra, kraft og
trú, meðan hinn slyngi sláttu-
máður fer um byggðir og ból,
á meðan er og verður HaU-
grímur timabær, ómissanlegur,
ómetanlegur. Hann hefur sett
mót á kristnihald þjóðarinnar.
Hann hlýtur að gera það enn
meðan Guðs náð lætur vort láð
lýði og byggðum halda og
Jesús Kristur heldur sætí sem
kóngur vor, athvarf synd-
arans, leiðtogi lifsins og sigr-
arinn dauðans sanni.
Hallgrímur hefur verið met-
inn og hann gleymist ekld, því
þarf ekld að kvíða. Hann er sá
tindur, sem getur ekld horfið.
Það verða flutt 'um hann er-
indi skrifaðar um hann bæk-
ur, hann verður gefinn út,
mesta kirkja landsins mun bera
nafn hans og votta á sinn hátt
aðdáun og þökk alþjóðar og
þegar þjóðin miklast af afreks-
mönnum sinum verður hans
iminnzt. Þvi þarf ekld að kvíða
að hiutur hans verði rýrari að
þessu leytí hér eftir en hing-
aðtU.
En það er ekki þetta,
sem hefur varðveitt hina heU-
ögu glóð hans. Hverjum er
það að þakka að þjóðin hefur
elskað Hallgrim og sótt til
hans blessun á blessun ofan?
Það er ekki verk kirkjuhöfð-
ingja né bókmenntafræðlnga.
Það er að þakka hinni
íslenzku móður og ömmu, hinni
óþekktu konu. Það eru kon-
urnar mörgu eins og sú, sem ég
þekkti bezt, þegar ég var
barn, amma mín, sem hafði fyr-
ir mér vers Hallgríms, þar sem
ég stóð á flórheUunni, þegar
hún var að mjólka eða hékk í
pilsinu hennar, meðan hún var
að renna trogum, liorfði á rokk
hjólið, þegar hún spann, fylgdi
henni frá einni önn tU ann-
arar, unz hún svæfði mig með
orðum Hallgríms í Jesú náðar-
nafni.
Ég hef gengið i skóla síðan,
ýmsa, en þetta nám er og verð-
ur það, sem dugir mér bezt,
þegar mest er í húfi, þessi vís-
dómur verður sá eini, sem dug-
ir, þegar hinzta skuldin verð-
ur af mér heimt.
Sú auðlegð, sem Hallgrím-
ur hefur eftir sig látíð, hún er
falin þér, íslenzka kona, þér
fyrst og fremst, án þín hefðl
hún ekki ávaxtazt, án þín glat-
ast hún niðjum vorum.
Það er nærgöngull hreimur-
inn í bæn Hallgríms, þegar
hann flytur sína helgustu bæn
fyrir þeirrl tungu, sem hann
unni og kunni flestum betur,
tungunni, sem vér nemum af
móðurvörum og heitir því móð
urmál. Ég lýk orðum mínum
með þeirri bæn og bið
þá ásamt yður, áheyrend-
ur mínir, um það að mæður fs-
lands um alla framtíð muni og
kenni Hallgrims dýru Ijóð af
alúð þeirrar ástar sem
Guð hefur þeim í hjarta
sáð:
Gefðu, að móðurmálið mitt,
minn Jesú þess ég beiði,
frá allri villu klárt og kvitt
krossins orð þitt útbreiði
um landið hér, tíl heiðurs þér,
helzt mun það blessun valda,
meðan þin náð,
lætur vort láð
lýði og byggðum halda.
Bræðurnir
og gullið
Framhald af bls. 7
Húsin þrjú tóku nú að fyllast
af mönnum, og allir lofuðu
þeir Aþanasius og hrósuðu fyr
ir það, sem hann hafði gert
fyrir þá. Þetta fyllti hjarta
Aþanasiusar fögnuði, svo að
hann átti erfitt með að hverfa
frá Jerúsalem, en hann elskaði
Jóliannes bróður sinn yfirvnáta
og héit því út úr borginni, án
þess að taka með sér svo mikið
sem einn einasta guilpening.
Hann hafði kvatt alla og gekk
nú í sömu gömlu fötunum, sem
hann hafði komið í til Jerúsal-
em, aftur heim til bróður sins.
Og nú keifaði Aþanasius
upp brekkuna og hugsaði með
sér: „Bangt gerði brúðir minn,
þegar hann lét gullið liggja og
hljóp burt frá því. Hef ég ekiki
farið betur að ráði |minu?“
Er Aþanasius var nú að hug-
leiða þetta, sá hann á miðjum
veginum engilinn, sem hafði
blessað hann tog Jóhannes.
Hann horfði reiðilega á Aþan-
asius, sem brá ærið í brún og
sagði:
„Hvers vegna, herra?“
Éngillinn tók til máls
og mælti:
„Gakk ,burt frá þessum stað.
Þú ert þess ekki verður að
deila brauði með bróður þín-
um. Eitt spor hans er þyngra
á imetunum en öll þau
verk, sem þú hefur unnið með
gullinu."
Þá tók Aþanasius að rétt-
læta sig og taldi upp hversu
marga fátæklinga og pilagrima
hann hefði mettað, hversu
margir munaðarleysingjar
hefðu fengið þak yfir höfuðið
við hjálp gullsins. En engiilinn
sagði við hann:
„Djöfull sá, sem stráði gull-
inu á veginn til þess að leiða
þig í freistni, skaut líka þess-
um orðum í brjóst þér.“
Og rödd samvizkunnar lét til
sín heyra og ásakaði Aþanasi-
us, og þá játaði hann, að verk
sín hefðu ekki verið unnin að
Guðs vilja, og hann grét sárt
og iðraðist alls þéss sam hann
hafði gjört.
Þá vék engillinn til hliðar og
opnaði Aþanasiusi veginn til
Jóhannesar bróður sins, sem
stóð á bak vlð engilinú og beið
eftír honum. Og upp frá þessu
féll Aþanasius ekki framar fyr
ir freistingum djöfulsins, þar
eð hann skildi, að vér getum
ekki þjónað Guði og mönnum
með gulli, heldur aðeins með
höndum okkar. Og upp
frá þessu lifðu báðir bræðurn-
ir, Jóhannes og Aþanasius,
sínú fyrra lífi.
0