Lesbók Morgunblaðsins - 29.12.1972, Blaðsíða 3

Hannes
Pétursson
Friedrich
Hölderlin
1770 - 1843
Hverfylgir þér alla leið inn í Ijómann af hæðum?
Hver leggur með þér á brattann handan við málið
að því ervirðist, vörðulausfjallstig hugans?
Vegur til yztu marka - þræddur í kvæðurh!
Hver stígur niður í stormana sem þig hrekja
um staðlaus djúpin þar sem nóttin á heima?
Enginn, enginn: of langt af leið vorri snúið
er Ijóð þitt, og hrópið eitt kann spor þess að rekja.
En þegar þú heldur með hljóðpípuleik inn í skóga
hugaraðdalaþorpunum, litum og röddum
horfir á bóndans hvíld að dagsverki loknu
hlustar á kornið og vínviðarteinunginn gróa
borgirskoðará bökkum fljótanna þekku
býrð þér stundardvöl í forsælu trjánna
sem laufríkar krónur hneigja við hús og við brunna
eða hátt þér útsýnis leitar í sólskinsbrekku
og skyggnir vort jarðlíf: fallvelti, fegurð, ný gildi
og finnur því heiðar brautir vonar og dirfsku
tengir það saman í tímanum sem þú skapar
úrtónum bragarins, sveigðum að hörku og mildi
þá ferð þú ei aleinn, vér fylgjum lofsöngnum hreina
ogferðumst með þínum augum, þó horfir þú lengra
en vérfáum greint, sem guðina heyrðum ei tala
í geislum, í eldingum, þögn moldar og steina.
Ljós þú greyptir í orð, upphæðir fornar
íklæddar sjónhring goðsögulegrar tignar.
Vér lifum und stjörnum sem þöglar þyrlast í fjarskann
þyrlast í myrkrinu, táknmyndir þeirra horfnar.
janúar 1970
Gáðu að því, að ég fer ekki ein, góði minn,
anzaði hún mér: Það kynni að vera bróðir handa
þér, sem ég ber undir belti.
Brosið, sem orðunum fylgdi var svo aumlegt,
að ég koanisit við. Eni iuim leið ekki laiust viö að
mér sárnaði. Hvers vegna brosti hún aldrei fram-
ar slinu vanaibnösi? — bnotsin'u siinu góða! . . .
Vonandi áttum við eftir að losna úr þeim álögum,
sem við hér höfðum í ratað.
Þarna hlaissaði hún sér atftur á hlóða>rsteininn.
Og brá fyrir angist í augnaráðinu. Systur minar
sáu það víst líka. En við létum sem ekkert væri
— þá liði það frekar hjá.
Mamma hafði lokað augunum. En leit upp af
stundu — líkt og úr fjarlægð — og hóf að
rifja upp hitt og þetta um jólahaldið héima á
Knerri — þar hefði alltaf verið kveikt á jóla-
tré.
Jólatré? átum við hvumsa upp eftir henni.
Tré í þeirri merkingu orðsins þekktum við að-
eins af spurn og úr myndabókurn, tré á okkar
máli var takmarkað við húsavið, skógviðarrafta
og einstaka rekadrumb. Að vísu var mér ljóst, að
úti í löndum geta lifandi tré orðið húsum hærri
og heita ýmsum nöfnum, svo sem fura, beyki,
greni og eik. Og það var í pálmalundi, að María
mey sat á asnanum sínum langeyrða með koma-
barnið í kjöltu sér, en Jósef timburmaður teymdi
undir þeim á flóttanum.
Hvernig fór hann afi minn að því, að ná sér í
pálma? langaði mig að vita.
Hvað áttu við, blessað barn?
Varstu ekki að tala um jólatré?
Þar sem greni vex, nota menn helzt þá viðar-
tegund, útskýrði mamma fyrir mér og systrum
mínum: Það er svo hentugt með grenigreinarnar
— þær lengjast koll af kolli eftir því sem neðar
dregur, svo að kertin, sem komið er fyrir á
þeim, kveikja síður í út frá sér.
Þetta var auðvitað laukrétt — en gat það verið
satt:
Þú ert þó ekiki að gaibba okikur? spurði ég
kvíðinn.
Móður mína rak í rogastanz.
Eða ertu bara að segja okkur sögu? þráaðist
ég.
Þá siki'ldi hún, ihlió við — anzaðii:
Það er daigsanma, drengur mirn; úti i lönd-
um ná jólatrén stundum frá gólfi til lofts og eru
afeetin kertuim, áivötxum o,g skrauti.
Dregur fólkið trén með rótarhnyðjunum inn á
mitt gólf? efaði ég.
Ekki með rótarhnyðjunum, anzaði mamma
þreytt.
Hvernig er þetta hægt? — og það að vetrar-
lagi!
Þeir fella fallegasta tréð, ljúfurinn minn.
Drepa þeir lifandi tré til þess arna!
Grenitré er ágætis eldsmeti, anzaði mamma.
Já, en — ætti jólatré ekki að vera lifandi?
Það llitur út aJveg eins cig liifamdi tré.
Mér er sama, sagði ég: Ætti ég skógarteig með
grenitrjám, myndi ég leita uppi alfallegasta tréð
og koma fyrir kertum á greinum þess á hverj-
um einustu jólum — og ekki bara á jólunum.
Að þú verðir aílla daga sijállfum þér Mfcur, pilf-
ur minn, það efast ég ekki um, sagði mamma:
En reyndu að venja þig af að rengja hana mömmu
þína. Á Knerri var kveikt á jólatrénu hvert ein-
asta aðfangadagskvöld.
Svipurinn á andliti móður okkar bar því
vitni, að henni var hvorki spaug né spé í huga.
Það gekk svo fram af mér, að ég kom ekki upp
orði.
Pabbi gamli smíðaði handa okkur jólatré úr tré,
hélt mamma áfram máli sinu: Bolurinn var reka-
kefli, slétt og lögulegt, álmurnar hafði hann mis-
langar og sá um að þær stóðust ekki á, kertin
ýmislega lit, voru búðarvara. Það var nú meiri
dýrðin!
Þegar hér var kofnið reið pabbi í hlað með tvo
undir burði, við krakkarnir máttum ekki einu
sinni þreifa á pokunum, hvað þá gá í kassana.
En kandísmola gaf hann okkur hverju um sig, og
lá þó við að ég yrði af mínum, er honum varð
litið á staflann af nýsteyptum tólgarkertum —
sneri sér að mömmu:
Og ég sem keypti þessi kynstrin af kertum, svo
að þú þyrftir ekki að standa í að steypa þau!
Þakka þér fyrir, anzaði mamma: Jólaljósin
geta aldrei orðið of mörg.
Við systkinin vorum henni heilshugar samdóma.
Hitt grunaði okkur ekki, að gnægt kertanna
myndi leiða af sér annað ennþá betra. Á aðfangs
dag var okkur stíað frá gömlu hjónabaðstofunni
frá því við komum á fætur, og ekki hleypt upp
stigann fyrr en heilagt var orðið. Þar beið okka/
býsna óvænt sjón.
Á borðhlemmnum undir gaflglugganum hafð!
verið komið fyrir áður ésénum, undraverðum
hlut: jólatré úr tré, alsettu rauðum, gulum, blá-
um og hvitum kertum. Veigu var lofað að kveiki '
á þeim gulu, Betu á þeim bláu, mér á þeim rauðu
— þau hvítu kom okkur systkinunum saman um
að bezt færi á, að móðir okkar tendraði fyrir
maddömu Önnu.
Hjálpið henni heldur til að kveikja með á eip.
hverjum af ykkar kertum, sagði mamma: Engínp
skyldi kveikja öðrum ljós — allra sízt sé kertij
hvítt. Ég kveiki fyrir sjálfa mig, sagði hún
og gerði það.
Raddblærinn i orðum hennar var svo annarleg
ur, að mér hnykkti við og varð starsýnt á, aí
hve miklum hátíðleik hún bar eldspýtuna að einu
rakinu af öðru. Á þessum hálfveimiltítlegu kaup-
staðarkertum kveikti hún á þeirri stundu ljósið
sjállft: jóMjóSið. Henni hafði vöfcnað um augu.
Engin hinna kertanna lýstu nándar nærri á við
þau, sem hún hafði tendrað. Enda kom logiim
ekki frá eldspýtunni einni saman: ljóminn af
ásjónu kveikjandans jók á ofurdýrðina. Jólatréð
úr tré bar þá stundina af öllu öðru sem drifið
hafði á daga mína, og gerir enn.
Ljóstungurnar á kertunum báru gerð og útliti
smiðisgripsins langsamlega ofurliði. Renglumar,
saigiaiSiar úr einiu gólfborðainn'a i frambúsið, er fyr-
irhugað var, og tjaslað saman í flýti, voru þó
sannarlega ekki neitt ómerkilegt tildur. Vafasamt
að nokkurt grenitré á rót sé fært um að ydda
sig til himna á við kjörgripinn á hjarahlemmnum
undir gaflglugganum í gömlu hjónabaðstofunni í
Otbænum á Grímsstöðum í Hamrafirði þetta ein-
dæma aðfangadagskvöld jóla.
Þegar athöfnin var um garð gengin varð móður
ofckar (úðirætt um, að hér heifðuim við nú kveikt
á kertum í minning þess, að öllu mannkyni væri
á þessari heilögu nótt frelsari fæddur:
Sannarlegt heims ljós — ljósið eina. . . Og
hvað gerðu valdsmenn veraldar? Þeir negldu
hann á krosstré, nakinn, bráðlifandi. Bjálkar þeir,
er járnfleinarnir héldu honum föstum á, voru
greinar trjáa, er dafnað höfðu í lystilegu um-
hverfi og áttu sér einskis ills von — rétt eins
og timbrið í jólatrénu okkar, börnin góð. Það sem
miáii skiptir, er hvað aðlhaifzt er með skógartréin
umdunfögru og aðrar varnarlausar gjafr guð;s al-
máttugs, hvort heldur menn nýta þær Skapar-
anum til dýrðar ellegar sjálfum sér til dómsáfell-
is.
Möimmu lá við að táraist. Hún bið okkur inni-
lega að festa í minni, að vera nærgætin við sér-
hvert tré á stofni og allt annað, sem lifir og
er. Við systkinin stóðum steinhljóð.
Mömmu varð litið á okkur, brosti við okkur —
brosinu sínu góða. Um leið var hryggð, sút og
aingurværð hv.eris fconar horfin veg allrar verald-
ar. Annað eins aðfangadagskvöld höfðum við
aldrei átt. Þetta urðu í raun réttri fyrstu jólin
okkar. Og þau síðustu.
— Löngu fyrir næstu vetrarsólhvörf var vænn
slatti af gólfborðunum fyrirhuguðu tekinn í stokk
utan um andvana líkama elskulegrar móður okk-
ar. Hún hafði í fyllingu timans fært föður okkar
efnilegan son og okkur systkinunum föngulegan
bróður í búið, en eftir barnsburðinn aldrei náð
sér fyllilega. Þannig hafði jólatréð sæla hlotið
eins konar ættleiðslu, ef svo mætti segja, er jók
mikillega á hátíðleik komandi jóla, en að sjálf-
sögðu um leið setti gleðinni hóf. Flótti Maríu
meyjar og mannsefnisins hennar með barnið bjarg
arvana, svo og lokaörlög guðs eingetins sonar og
raunar alls mannkyns, að ógleymdri jólaádrepu
móður okkar, er hún hafði lokið að kveikja á
kertunum sinum hvítu, leið okkur ekki úr minni
— og líður viíst seint.
o