Lesbók Morgunblaðsins - 23.01.1972, Blaðsíða 12

SALKA
VALKA
Framh. af bls. 11
að sleppa úr bókinni, þegar
um er að ræða kvikmyndun
hennar. 1 heild skortir mynd-
ina innra samhengi og festu og
gerir slitrótt umhverfi mynd-
arinnar ekki sizt sitt til þess.
Það er nánast furðulegt, hve
blygðunarlaust Arne Mattson
klippir saman fjarlægustu um-
hverfisbrot af Islandi, til að
skapa eitthvað, sem helzt lík-
ist rómantískum hugmyndum
erlendra ferðalanga fyrri tíma
um íslenzka náttúru. Og það,
sem bagalegast er, er að Matt-
son tekst ekki að skapa mið-
svæði verksins, sjálft plássið,
hið íslenzka, „Laxneska"
sjávarpláss. Myndmál*) kvik-
myndarinnar verður að skoða
út frá kvikmyndalegu sjónar-
miði. Þannig séð svipar þvi til
hinna almennu aðferða og
tækni síns tímabils. Arne
Mattson er t.d. ekki sá per-
sónulegi listamaður sem starfs-
bróðir hans Ingmar Bergman.
Tónlistin í myndinni, sem bygg
ir að nokkru á „Fuglinn í fjör-
unni“ er samkvæmt tizku tím-
ans. Þykir víst flestum nóg um,
sem bera hana saman við sam-
spil tónlistar og náttúruhljóða,
eins og þau birtast á meistara-
legan hátt t.d. í myndum ungu
Svíanna nú. Má nefna í því
sambandi Kárlekshistoria
(Ungar ástir) hins 26 ára
gamla Roy Andersons. Salka
Valka hefur samt sem áður
gildi fyrir Islendinga, með því
að vera fyrst og fremst þeim
hvatning til þess að hefjast
handa um að gera sjálfir kvik-
myndir. Þannig var hún ómet-
anlegur fengur nú um jólin.
* Hvemig kvikmyndatöku,
klippingum, hljóði og lýsingu
o.sv.frv. er beitt í þágu efnis-
ins.
Sendibréf
af sjúkrahæli
Framh. af bls. 4
nefínu á henni. (Ég komst að
þvi siðar að hún hafði verið um
30 ár á hælinu). Siðan kom
önnur og þreif mig í dansinn.
Ekkexf var sjálfsagðara. Hún
vaggaði eins og gæs eftir hljóð
fallinu, en andlitið var ein
bamsleg sæla og græskulaus
gleði.
Margir vistmennirnir áttu
sínar „dömur", eða sinar „eigin
konur“, og báru koparhringa
því til staðfestingar. Hvergi
var þó að sjá skort á fullkom-
inni siðsemi, þótt bjórinn hefði
gert suma góðglaða.
Þessi skemmtun hefði get-
að verið lærdómsrík fyr-
irmynd meginþorra skemmt-
ana heima, hvað sanna
leikgleði snertir og háttprúða
framkomu. Ég gat vart annað
en skammazt mín innan um 150
sjúklinga (fleiri karnevalar
voru haldnir, svo allir fengju
sína gleðisamkomu) er mér varð
hugsað til skemmtananna
heima, þar sem allir áttu þó að
vera með fuilu viti.
Vera kann að sumir þessara
sjúklinga finni aldrei til krank
leika síns, en af öðrum bráir
af og til og hvaða kvalahugs-
anir fyila þá hugi þeirra?
Og svo kvartar maður yfir
smávegis kveisusting, sem er
eins og ofurlítið sinustrá mið-
að við þessar vitsmunalegu rót
fúnu eikur.
Mörgum þessum aumingjum
hefir íslenzki hesturinn hjálp-
að. Hver sýnir afskræmdum fá
ráðling vináttuvotf og leggur
hann sér að vanga? Enginn,
nema vinalegur hestur, sem
nuddar kjálkanum að aumingj-
um og þá skilur hann í fyrsta
sinn um langt skeið, að kær
leikur er líka til í heiminum.
Þannig beinir hesturinn honum
inn á þroskabraut. En þetta
getur aðeins íslenzki hesturinn.
Evrópuhesturinn á þetta ekki
•tfl. Hann lætur aðeins skilyrð-
islaust að vilja stjómandans og
þess vegna er hann óhæfur fyr
ir sjúklinga sem þessa.
Já, þannig varð mitt
fyrsta kvöld hér sögulegt
og lærdómsríkt í senn. Þeg-
ar ég svo síðar kom til Ilten,
átti ég eftir að sjá enn meiri
hörmungar, niðurbrotna menn
með fullu viti, sem grétu sig í
svefn af hugsuninni um ein-
stæðingsskap sinn og vanmátt.
Hálærður prófessor var svo
illa farinn að hann grét á
hverju kvöldi, er hann lagðist
til svefns, stundum svo hátt,
að við sem sátum frammi í setu
stofu og horföum á sjón-
varpið heyrðum. Annar mennta
maður var þama, sem svo var
vanmáttugur að hann fann eitt
sinn ekki sitt herbergi, en fór
inn í annað. Þar var fyrir mað-
ur svo taugaveiklaður og illa
farinn, að hann hélt að þetta
gamia hró ætlaði að gera sér
eitthvert mein og fleygði hon-
um á dyr. Gamli maðurinn gat
sig ekki hrært og af ótta lagði
hann af sér vatn þarna liggj-
andi í ganginum. Við komum
að nokkrir í skyndi og lyftum
honum á fætur og fylgdum til
síns heima. Hann grét af þakk-
læti og leit til okkar augum
spekingsins í vanmáttugum lík
ama. Og þannig gæti ég haldið
lengi áfram. Er mér fór að
verða hægara um málið kynnt-
ist ég fleirum og margir þeirra
sögðu mér frá vandamálum sín
um. Ég skil eiginlega ekki
hvers vegna, sennilega af því,
að talkunnátta mdn gerði mér
færara um að hlusta en tala
sjálfur. Raunir mannlífsins
verða ekki í tölum taldar, en
það er lærdómsríkt að kynnast
þeim og skynja þær. Einnig
verða eigin erfiðleikar léttvæg
ari við samanburðinn.
Samfara öllu þessu hefir hug
urinn staðið til lesturs og þá
eingöngu þess, sem ég hef eitt-
hvað mátt af læra. Ég reyndi
að lesa reyifara mér til dægra-
styttingar, sem mér hefir áð-
ur gefizt vel, ef ég hef verið
veikur, en það gefck efcki. Þeir
fóru blátt áfram í taugarnar á
mér. Að sjálísögðu hefir hug-
urinn ósjaldan staldrað við eig
in stöðu og stund í Mfinu og
framhald þess.
Ég rakst á nokkur speki-
orð eftir Henry Drum-
mond, enska guðfræðinginn
og náttúrufræðinginn, sem
leiða vildi saman raunvísinöí
og trú. Hann sagði í „The
Greatest Thing in the World".
„To be trusted is to be saved.
And if we try to influence or
elevate others, we shall soon
see that success is in proporti-
on to their belief of our belief
in them. For the respect of
another is the first restorati-
on of the self-respect a man
has lost; our ideal of what he
is beeomes to him the hope and
pattem of what he may be-
come.“
(Þessi tilvitnun hljóðar eitt-
hvað á þessa leið í lauslegri
þýðingu:
„Menn eru hólpnir þegar
þeim er treyst. Og þegar við
reynum að hafa áhrif á aðra
eða lyfta þeim hærra, þá fcom-
umst við fljótt að raun um, að
árangurinn er í réttu hlutfalli
við trú þeirra á trú okkar á
þeim. Þvi að virðing annarra
er fyrsta skilyrði þess að end-
urheimta sjálfsvirðingu, sem
menn hafa glatað; það sem
hann er í hugsýn okkar verð-
ur honum von um það sem
hann getur orðið og það leiðar
Ijós, sem hann fer eftir.“
Kannski hefur hugur minn
sérstaklega staldrað við þetta
nú. Manni finnst á stundum að
lífið hafi numið staðar, að mað-
ur sé lítilsvert hjól í tilver-
unni og hugsi þvi ekki nægi-
lega um að fara vel með þetta
hjóL
Segir ekki Hannes Hafstein:
„Brekkur eru oftast lægri
upp að fara en til að sjá.
Einstig reynast einatt hægri
en þau sýnast neðan frá.“
Hvernig hef ég notað þessa
hvatningu? Eða þar sem hann
segir:
„Milii hrauns og hliða
heldur sbulum riða
en hinn leiða
allra lýða stig.“
Litið fer fyrir mínurn reiðgöt-
um milii hrauns og hliða.
En látum hér vera kafla-
skipti. Gleðin er það sem tök-
um verður að ná á þessum
heimi. Því er bezt að láta lokið
þvi að rekja raunir og lifa í
heimi vesaldar. Carlyle segir:
„Wondrous is the strength of
cheerfulness; altogteher past
ealculation its power of endur-
anee.“
Eða eins og það væri orð-
að i lauslegri þýðingu:
„Undursamlegur er máttur
glaðværðarinnar; varanlegur
máttur hennar er meiri en hægt
er með nokkru móti að gera
sér í hugarlund."
Þvi miður held ég að við met
um glaðværðina of lítils. Mátt-
ur hennar er mikill og sá sem
getur veitt frá sér glaðværð
hann hefir að minni trú skap-
andi lækningarmátt.
Ég nýt varla sælli stunda,
en þá er ég get verið glaður
og hlegið að og með öðrum, mót
tekið gleði þá er þeir fram-
leiða. Hrífandi hljómlist hefir
svipuð áhrif á mig.
Þetta bréf, eða þessi
bréfkorn, fara nú að taka
enda. Mér er tekið að hughægj
ast og ég finn aukinn kraft
með hverju laufi sem hér
springur út úr brumknöppum
trjánna. Brátt er skógurinn
hér í kring aHaufgaður og
blómstrá tekin að bera sín
fögni blóm. Ég vona að ég
komi heim í næsta mánuði.
Ég bið þig svo vel að lifa
og sendi hjartans kveðjur þér
og þinuim.
Þinn vig.
Víkjum nú sögunni aðeins út
fyrir landsteinana litla hrið.
Árið 1903 var formlega stofn-
að í Berlín með þátttöku
kvenna frá um 20 löndum nýtt
alþjóðasamband, sem sérstak-
lega átti að vinna að öflun
kosningaréttar þeim til handa,
og þá einkum til löggjafar-
þinga. Þetta samband nefndist
á ensku The International Wo-
men Suffraige Alliance, skaram-
stafað I.W.S.A. Forseti sam-
bandsins varð bandaríska kon-
an Carry Chapman Catt, C-dn
þrjú, og má vist um hana segja,
að hún hafi verið skörungur
mikill, drengur góður og no>kk
uð skaphörð. Stofnendum al-
þjóðasambandsins kom saman
um, að mjög miklu skipti að
vinna aðeins að einu sérstöku
markmiði með óskiptum kröft-
um, og fyrir þvi ákváðu þær,
að sambandið skyldi alls ekk-
ert hafa fyrir stafni annað en
að berjast? fyrir pólitiskum
kosningarétti og kjörgengi, því
að þetta tvennt væri höf-
uðatriði og undirstaða allra
annarra réttinda. Sænsk kven-
réttindakona, Anna Margrét
Hólmgren, orðaði þetta þann-
ig: „Þá fyrst verðum við jafn-
ingjar manna vorra og bræðra.
Með þeim einu réttindum kem-
ur allt annað, sem oss vantar."
Ársfundur I.W.S.A. var hald
inn í Kaupmannahöfn fyrri
hluta ágúst 1906. Carry Chap-
man Catt bauð Bríetu Bjarn-
héðinsdóttur á fundinn og
hvatti hana til að stofna fé-
lag hér, svo að íslenzkar kon-
ur gætu beiðzt upptöku i sam-
bandið. Sumar danskar konur
höfðu mótmælt sjálfstæðri að-
iM Islands, en Chapman Catt
andmselti því harðlega og kvað
þá mótstöðu niður. Við gætum
þá alveg eins neitað að taka
Kanada, Ástralíu eða Ungverja
land inn i félagið sem sérsiök
þjóðfélög, sem við höfum þó
ekki gert, sagðd hún. Bríet fór
til fundarins, þótt ekkert fé'ag
stæði á bak við hana, og fékk
þar fullt málfrelsi og atkvæð-
isrétt.
Hinn 27. janúar árið eftir,
þ.e. 1907 var svo fyrir for-
göngu Brietar stofnað Hið Is-
lenzka kvenréttindafélag.
Markmið þess var, að konur
fengju fullt stjórnmálajafnrétti
við karlmenn, þ.e. kosningarétt
og kjörgengi, svo og rétt til
embætta og atvinnu með sömu
slkilyrðum og þeir og yfirieitt
jafnrófcti við þá í ölum greir,-
um. Einnig vildi félagið efla
áhuga kvenna á þessum málum
og fá þær til að nota sér þau
réttindi, sem fengin væru, og
gera þær færar um að uppfylda
skyldur þær, sem fylgdu þess-
um fengnu og ófengnu réttind-
um.
Þetta ár voru þir.gmenn
Reykvdkinga Tryggvi Gunn-
arsson bankastjóri og Guð-
mundur Bjömsson landíæknir.
Þeir boðuðu til þingmálafund-
ar í Reykjavdk skömmu eftir
stofnun félagsins, 22. júní
1907, og þar var samþykkt með
137 samhljóða atkvæðum svo-
felld ályktun. „Fundurinn að-
hyllist almennan kosningarétt,
sem nái jafnt til kvenna sem
karla.“
Hinn 10. júli þetta sama sum-
ar kom svo á dagskrá neðri
deildar alþingis fru mvarp til
nýrria laga um bæjarstjórn í
Reykjavik frá áðurnefndum
þingmönnum kjördæmisins.
Þriðja grein þessa frumvarps
var svo:
.Kosningarétt hafa allir bæj
arbúar, karlar og konur, sem
eru fullra 25 ára að aldri, þeg-
ar kosining fer fram, hafa átt
löghieimili í bærwm I eitt ár,
hafa óflekkað mannorð, eru
fjár sins ráðandi, eru ekki öðr-
um háðir sem hjú og er ekki
lagt af sveit eða hafi þeir þeg-
ið sveitarstyrk, þá endurgolddð
hann eða verið gefinn hann
upp, svo framartega sem þeir
greiða skattgjald til :>æjar-
sjóðs. Konur kjósanda hafa
kosningarétt, þótt þær séu
ekki fjár sins ráðandi vegna
hjónabandsins og þótt þær eigi
greiði sérstaklega gjald í bæj-
arsjóð, ef þær að öðru leyti
uppfylla áðurgreind skiiyrði
fyrir kosningarétti. Kjör-
gengur er bver sá, er kosn-
ingarétt hefur.“
Hér er sem sagt það nýmæli,
að giftum konum er ætlaður
kosningaréttur og kjörgengi ril
sveitarstjórnar, en varðandd
fjárráð giftra kvenna, er rétt
að geta þess, að 7 árum fyrr,
eða aldamótaárið, voru sett ný
hjúskaparlög, en samkvæmt
þeim var giftum konum rétt að
ráða yfir eigin tekjum og sér-
eignum sinum. Að öðru leyti
var bóndinn umráðamaður fé-
lagsbúsins.
Guðmundur Björnsson land-
læknir sagði I framsögu með
Reykjavífcurfrumvarpinu 1907,
að frumvarpið væri fiutt
óbreytt eftir því sem bæjar-
stjórn Reykjavikur hefði geng
ið frá því. Bjóst hann við því,
að það fengi góðar undirfekt-
ir, ekki sízt vegna þess, að með
al nauðsynlegra breytinga,
siem það gerði ráð fyrir, væri
rýmkun kosningaréttarins.
f málið var kosin fimm
manna nefnd: Lárus H. Bjarna-
son, (þm. Snæf.), Jón Magtrús-
son (þm. Vestm.), Stefán Stef-
ánsson skólak. (2. þm. Skag.),
Guðlaugur Guðmundsson (þm.
V.-Skaft.) og sr. Magnús And-
résson á Gilsbakka (þm. Mýr.h
Nefndarálit þeirra er dagsett
22. júlí, og var Lárus H.
Bjarnason framsögumaður.
Hann sagði við 2. umræðu, að
eftir gildandi lögum væri skil-
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
23. janúar 1972