Lesbók Morgunblaðsins - 23.01.1972, Blaðsíða 4

Hér standa Cornelsenshjónin á tröppum herragarðs síns í Köthenwald. Sitjandi er fjölskylda
höfundar.
einnig meira vit, þekkingu og
iífsreynsiu til að nýta hugsan-
irnar og sér í lagi næga vit-
leysu og hugarkvalir fyrir
augum, til að læra að meta
hve andlegt heilbriigði er mik-
ils virði, jafnvel þótt lítt beizl
að sé, eins og hjá ótömdum
fola.
Þig undrar kannski að ég skuli
vera að skrifa þér hugleiðingar
mínar. Ég er ekki vinmargur,
en um þig gildir það, að vera
kann að þessar ljóðlínur Jón-
asar Haligrimssonar eigi hér
við:
„Það sagði mér hugur,
að þar myndi
viður vaxa,
er ég vænti af skjóls,“
Því læt ég þessi brot renna
áfram gegnum menningartólið.
Svefnleysið hefir verið
mér erfitt lengi. En andvaka
hefir fleiri þjáð en mig. Jónas
segir í „Andvökusálmi" sinum:
ÞAÐ var sólbjartan vordag
1960 sem ég hitti fyrst að
máli þýzk merkishjón, en
þau eru aðaleigendur og
stjórnendur að geð- og
heilsuhælum í smábæjun-
um tveimur, Köthenwald og
Ilten, sem eru skammt suð-
ur af Hannover. Þessi hæli
eru stærst sinnar tegundar
í einkaeign í Evrópu. Ég hitti
Comelsenhjónin á fyrsta
erlenda hestamótinu fyrir
íslenzka hestinn, sem haldið
var sunnarlega í Mið-Þýzka-
landi 1960. Það sem sér-
staklega vakti athygli mína
við kynningu þessara hjóna
var, að á heilsuhælum
þeirra hafði íslenzki hestur-
inn verið hreinræktaður frá
því um 1910 í þeim tilgangi
að nota hann fyrir sjúkling-
ana, sem ekki höfðu getu til
að stjórna hestum af eigin
rammleik, sökum vanheilsu
af völdum fáræði.
Flestöll hestakyn heims eru
tamin til fulirar hlýðni við
manninn og eru því tiltölulega
ösjálfráð i höndum mannsins. fs
lenzki hesturinn hefir hins veg
ar margsýnt, og hvað skýrast
þarna í Köthenwald, að hann
er mim sjálfstæðari en aðrir
hestar, og fáráðlingur getur
ekki att honum eða teymt hann
út í neinar ógöngur. Þannig
kenndi hann í raun og veru
mörgum sjúklingi til verka, og
mér var sagt, er ég heimsótti
hælin 1960, að þeir væru ekki
fáir, sem hann hefði bjargað,
jafnvel úr hinni mestu eymd
brjálæðis. Það voru Wahren-
dorf-feðgarnir, faðir og afi frú
Ericu Cornelsen, sem báðir
voru geðlæknar, sem fundu að
íslenzki hestastofninn tók öðr-
um fram um ágæti fyrir sjúkl-
inga. Td. gat sjúklingur aldrei
teymt ísienzkan hest út í skurð
og steypt vagnhlassinu, eða
dregið hann út á vegarkant, svo
kerran færi um koll, og væri
eitthvað framundan, sem hest-
urinn taldi ófært, en sjúkling-
urinn hafði ekki vit á að var
ófært, þá fór hesturinn ekki
Iengra en góðu hófi gegndi.
Þeir feðgar lögðu allt upp úr
því að koma sjúklingum sínum
til bata með því að finna þeim
verk að vinna við þeirra hæfi.
Kaunar hef ég áður, fyrir rúm-
um áratug, lýst heimsókn
minni á bæði geð- og hressing-
arhælin á Köthenwald og Ht-
en í greinum hér í blaðinu frá
þeim tima og fer ég ekki að
endartaka þær lýsingar. Ég
áttt þess svo kost árið 1967 að
dveljast, ásamt fjölskyldu
minni, um skeið á hressingar-
hæli þeirra Cornelsenhjóna í
Ilten. Þar kynntist ég nokkrum
mikilhæfum og merkum mönn-
um, sem voru sér þar til livíld-
ar og hressingar, en um það
f jallar ekki bréfkorn það, sem
hér fer á eftir og ritað er í
aprilmánuði 1967. Það er skrif-
að undir áhrifum þeim, er ég
varð fyrir af að kynnast fólki,
sem í raun og veru átti bágt og
þama gafst mér tækifæri til að
kynnast skuggahliðum þeim,
sem hlnn andlega bágstaddi
átti við að stríða.
Fyrst eftir að ég kom til
Þýzkalands 1967 dvaldist ég á
herragarði þeirra hr. Boberts
og frú Ericu í Köthenwald og
segir einmitt frá fyrsta kvöldi
mínu þar í bréfinu. Síðar heim-
sótti ég þau oft, eftir að ég
kom til Ilten, þvi það var
nokkuð hæfilegur gangur þang
að, ef maður nennti og gaf sér
góðan tíma. Ég hef nú formála
þennan ekki Iengri, en læt bróf
ið tala.
Ilten, 16. april 1967
KÆKI VIM K.
Ef til vill gefur þú þér ein-
hvem tíma orlof til að lesa
þetta sundurlausa sendibréf tH
þin, sem ég nú lset renna gegn-
um menningartæki okkar biaða
mannanna, þennan hatursfulla
fylgifisk okkar, en oft ljúfan
vin, sem ég á stundum strýk,
eins og góðhesti, um vangann,
eftir að hann hefir skilað ein-
hverju, sem ég er ánægður
með, ritvélina mína.
f vetur hef ég haft meiri
og betri tima til að
hugsa, en nokkum tíma fyrr,
Vignir
Guðmundsson
SENDI-
BRÉF
FRÁ
SJÚKRA-
HÆLI
Myrkrið er manna f jandi,
meiðir það liif og sál,
sídimmt og síþegjandi
svo sem helvítis bál
gjörfullt með gys og tál.
Veit ég að vondur andi
varla í þessu landi
sveimar um sumarmál.
En nú er vorið að koma og
sumarmálin og með þeim hef ég
ástseðu til að ætla að nóttin
hætti að níðast á mér.
Einhver spekingur hefir
sagt, að mikil þjáning sé
eins og að hafa lært mörg
tungumál, og sá er fyrir henni
hefur orðið, kunni bezt skil
hinna mörgu orðtaka mann-
iegra tilfinninga.
Að sjá fyrir sér miklar þján-
ingar, jafnvel hundraða manna,
og nema þær með huga og
hjarta, er einnig mikill þekk-
ingarauki. Sjálfum verður
manni sá steinn, er á herðarn-
ar hefdr verið lagður, léttbær,
er við augum blasir takmarka-
laus þjáning, grátur háþrosk-
aðs anda, barnsleg eymd spak-
lærðra, en bjargarlausra, af-
myndun kvalasjúkiingsins, sem
þó heldur fullu viti, kvöldgrát
ur og kveinstafir prófessors,
sem enga ósk á heitari, en yfir
gefa þetta líf. Maður verður
bljúgur í umgengni við fáráð-
an sjúklimg og maður kemst við
af að horfa í augu fallegrar
stúlku, tær, blá, tæmd af
mannviti, en hrein eins og í
bami. Hrokinn verður léttvæg-
ur fundinn í eigin hugskoti,
þegar hálrfvitinn tekur ofan
fyirir þér og býður þér bros-
andi góðan dag.
Daginn, sem ég kom ttl
Köthenwald — (það er smá-
bær, eða þorp, þar sem
mörg fávitahæli eru fyrir öll
stig slíkra sjúklinga; Ilten er í
3 km. fjarlægð, og þar eru
taugasjúklingarnir) — settist
ég sem gestur hinnar ríku,
stoltu, en hjartaprúðu Cornel-
sensfjölskyldu. Á hennar
glæsta heimili á herragarðinum
Köthenwald, var haldinn
„karneval" fyrir sjúklinga fá-
vitahælisins. Þar blönduðu all-
ir geði og þar voru allir jafn-
ir í gleðinni, bjór og bakkelsi
var veitt af örlæti og hver bjó
sig í sem sérkennilegastan bún
ing. Yfirlæknlrinn germ að
gamni sínu við sjúklingana og
dansaði jafn dúndrandi ræl við
aldurhnigna, skrumskælda
konu, sem foxtrott við unga
frú fulltrúans á hinni miklu
stofnun og forstjórinn faðmaði
i kæti einhvem sjúklinginn,
sem sýna vildi honum vináttu-
vott. Mér þótti þetta sérstætt
vegna þess, að dagfarsiega
voru þetta formfastir, vel-
menntaðir, þýzkir yfirstéttar-
menn. Ein læknisfrúin var
máski á indíánabúningi, en 6
sjúklingar, mismunandi and-
lega tómir, voru í kúreka-
búningum. Skrifstoifustjórinn
var í prússneskum herforingja
búningi og ein hjúkrunarkon-
an var berfætt í strápilsi og
þannig voru sumir sjúkling-
anna einnig. Búningar og lit-
ííkreyting voru með fádæm-
um f jölbreytUeg.
Svo var dansað undir dun-
andi hljóðfæraslætti stórrar
'hljómsveitar. Aldrei hef ég séð
jafn mikla gleði og kátínu á
einni danssamkomu, aldrei jafn
innilega, barnslega hrifningu,
enda var meirihlutinn á gleði-
tfundi þessum andlega vanskap
aður, margir með eiginleika
fálmandi ungbarns í saklausri
gleði sinni.
Mér er sérlega niinnisstæð
ein ung stúlka. Hún var
búin eins og tatarastúlka i
pokapilsgopa, með langar flétt-
ur og andlitið farðað alis kon
ar skræpóttum litum. Keppnir
voru háðar í fjölda mynda,
pokahlaup og hvers kona héra-
hopp, sem ég kunni ekki skil á,
en ávallt fékk sigurvegarinn
sin verðlaun. Þessi unga „tat-
arastúlka" var sem hún væri
af aðalsættum, tigin í fram-
gönigu, prúð, hikandi og hlé-
dræg. Gerði á stundum
tilraun til að taka þátt í kapp-
leikum, en dró sig í hlé, eins
og þetta félli ekki að hennar
aðalstign. Ég átti þess kost að
sjá í augu þessa fáráðl-
ings, þessa spegla tómrar sál-
ar, fulla yndisþokka hins
saklausa, sem ekki skildi til
fulls hvað um var að vera, en
gladdist þó og brosti hógværu
brosi, kannski af því að allir aðr
ir voru glaðir. Með höfðingsbrag
steig hún dansinn með hopp-
andi fáráðling, sem vatt
sig og skældi en lét
þó í ljós skemmtanagleð-
ina á sinn fávísa hátt. Hógvær,
en hikandi gekk uniga stúlkan
til sætis sins, settist og brosti,
þessu þokkafulla brosi, sem
vitsmunir áttu kannski aldrei
eftir að standa að baki, aldrei
yrði misnotað og heldur aldrei
neinum til hjartafósturs. Aug-
um hennar nran ég aldrei
'gleyma, þessum tæru f jallalind
um, sem ekkert gátu hulið, en
lýstu hyldýpi tómleikans.
Til mín kom eldri kona, hlæj
andi út að eyrura og vildi dansa
við mig, stóra manninn með
blómið í hattinum, (það var
eina skrautið, sem i skyndi var
fundið til að gera mig „karne-
valhæfan"). Þýzkan var mér
Þrándur í Götu, en ég skyldi
að þessi kona hafði verið í
dansskóla, þegar hún var ung
og hún sagðist hafa gaman af
að dansa. Ég spurði hana hvað
hún hefði verið hér lengi.
„Fjögur jól“ var svarið og
hún hló hjarlanlega svo skein
í einu tönnina, sem var í efri
góm, og gleraugun hoppuðu á
Framh. á bls. 12
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
23. janúar 1972