Lesbók Morgunblaðsins - 31.01.1971, Síða 1
„Þegar sú stund
kemur,
loka þú augunum
óttalaust“
Um Steinkudys og
Skólavörðuna
Eftir Arna Johnsen
„Meðan á þessu öllu stóð,
hafði ég veitt Bjarna og Stein-
unni nána athygli.
Þau stóðu óbifanleg hlið við
hlið. Hvort rósemi þeirra var
sprottin af ótta eða öryggi
innra með þeim, það vissi ég
ekki. Og það gat ég ekki vitað.
Þau höfðu ekkert sagt, þau
höfðu varla rennt til augunum.
Úr augnaráðum þeim, sem
hvörfluðu um þau, mátti lesa,
að sumum fannst þau hegða sér
eins og þau væru sek, en öðr-
um að framkoma þeirra benti
til þess, að þau væru sýkn
saka.
Ég fyrir mitt leyti skynjaði í
raun og veru aðeins hið vesæla
hræ Guðrúnar sálugu, sem lá
þarna svo um'komulaust i kistu
sinni. Loks varð mér það óbæri
legt lengur. Ég gekk að henni,
gerði krossmark yfir henni,
breiddi yfir (hana og sagði við
Pál bróður minn:
„Negldu svo lokið á, timbur-
maður.““
Framanskráð er tekið úr
einu öndvegisverki íslenzkra
bókmennta, Svartfugli, skáld-
sögu Gunnars Gunnarssonar,
sem hann samdi um þá ótta-
legu sorgarsögu Bjarna Bjarna
sonar á Sjöundá og Steinunnar
Sveinsdóttur, en þau voru bæði
dæmd fyrir morð á Rauðasandi
árið 1802.
Senn verður lokið við smíði
stærstu kirkju á Islandi, Hall-
grimskirkju á Skólavörðuholti.
Úr turni þeirrar byggingar
verður mest útsýni yfir Reykja
vík, að minnsta kosti séð frá
<stað innan borgarmarkanna.
Þannig tekur turn þessa und-
arlega álfakletts á Holtinu við
hlutverki Skólavörðunnar sem
holtið dregur nafn sitt af og
stóð svo til á sama stað og
Leifsstyttan stendur nú, en í
jörð þar sem turn kirkjunnar
er, var Steinkudys, utangarðs-
bústaður Steinunnar Sveinsdótt
ur dæmdrar til dauða og dysj-
aðrar án vígslu með venjuleg-
um formála til dauðans og upp
risunnar. Árið 1915 var
Steinkudys grafin upp þegar
sótt var í Skólavörðuholtið
uppfyllingarefni í hafnarmann
virki Reykjavikurhafnar. Þá
voru bein þessarar dæmdu
konu flutt suður í gamla
kirkjugarð, en illa gekk að fá
fyrirgefningu kirkjunnar.
Skólavarðan aftur á móti var
látin víkja fyrir Leifsstyttunni
árið 1931 og var sú vinsæia
bygging notuð i gatnagerð á
þeim tíma.
Mörgum af eldri stofni þykir
eftirsjá að Steinkudys og Skóla
vörðunni, sem í aidir og ára-
tugi voru tveir fastir punktar
Skólaivörðuholteiins. Hér verða
niú ra'klin notókiur brot úr
sögu þessara staða; aminars sem
byggðist á gleði og ærslum,
hins á ógnþruinignium örlögum
vesællar konu sem átti unga
óstýriiáta ást, ólgandi þrá og
ungt hatur?
1 annálum segir svo á því
herrains ári 1802: —- Ves-tan úr
Barðasitrandarsýslu berast nú
þau voðatíðindi, að á bænum
Sjöundá í Rauðasandshreppi
hafi verið framin tvö morð. Á
bænum er tvíbýli, og bjuggu á
Leiði Steinunnar Sveinsdóttur í Ganila kirkjugarðinum er ómerkt og ógirt, en mikil örlög máttu
þau bein bera, sem livila undir torfunni. Krossar nærliggjandi leiða varpa skugga á hana í síð-
degissólinni. (Ljósm. Mbl. Kr. Ben.)
annarri hálflendunni hjónin
Bjami Bjarnason og
Guðrún Egilsdóttir. Mótbýlis-
fólk þeirra voru hjónin Jón
Þorgnímsson og Steinunn
Sveinsdóttir. 1 aprílmánuði i
vor hvarf Jón Þorgrimsson og
var talið að hann hefði hrap-
að fyrir hamra. 1 júlámánuði
andaðist konan á hinum bæn-
um, Guðrún Egilsdóttir, mjög
snögglega. Kvittur mun hafa
komið upp um það í sveitinni,
að dauðsföll þessi væru ekki
með eðlilegum hætti. Gengu sög
ur um það, að samdráttur hefði
átt sér stað mtiildi þeirra
Bjarna manns Guðrúnar og
Steinunnar konu Jóns. Þó
munu menn ekki almennt hafa
fengið sig til þess að trúa því,
að framdir hafi verið þeir stór-
glæpir sem nú er raun á orð-
in. —
Fyrst og síðast er hægt að
tala um þennan atburð með þvi
að vitna til Svartfugls, sem
fyrr getur, því þar fer saman
snilldarlegur ritstíll og mjög
spennia.ndi frásaga, siem Gunnar
vann uipp úr dómisiskjöiium, sem
hann grúsikaði í hieilan vetur.
Dómsniðurstaða í héraði varð
sú að Bjarni og Steinunn voru
dæmd til pyntinga og lífiáts.
Voru þau flutt til Reykjavík-
ur og sett þar í fangelsi um
sinn. Bæði Steinunn og Bjami
munu hafa verið glæsimenni,
Bjarni ljóshærður, fagureygur
og sviphreinn, þrekmenni, og
Steinunn fögur kona, limaprúð
og dökkt sítt hár hafði hún nið
ur á legg.
Eftir ársdvöl í fangelsinu
strauk Bjami og náðist ekki
fyrr en í Borgarfirði. Var hann
þá á leið vestiur og miun haifa
ætlað að láta reyna á það
hvort einhver kunningi hans
vildi hjálpa honum í skip til
þess að komast úr landi. Fyrsta
daginn á flóttanum komst
Bjami í Sogamýrina, en með
sér hafði hann úthlutaðan
vikuskammt sinn af mat í fang-
elsinu.
I 7 daga og nætur hafðist
Bjami við á bergangi i Soga-
mýrinni, vegna þess að hann
var orðinn svo særður á fótum
af völdum hlekkja að hann
mátti sig ekki hræra. Gekk
hann síðan upp í Borgarfjörð
og svaf ávallt úti undir köld-
um hausthimni, en bóndi við
Hvítá þekkti Bjama og hand-
tók hamn „í þágu rétitl'ætisiims".
Bjarni var síðar fluttur til
Noregs þar sem hann var háls-
höggvinn og var honum til
fy'ligdar uinigur kilerkiuir. Lætur