Lesbók Morgunblaðsins - 31.01.1971, Blaðsíða 12

Kistan kom í Ijós efst í uppgreftrimim í Skólavörðuholtimi.
9?
Þegar sú stund kemur...
u
Framhald af bls. 3.
steinninn í holtinu hefur ugg-
laust hlustað á ieyndarmál
tveggja sálna í ungri ást
og vafalaust hefur Steinkudys
skýlt margri stúlkunni betur,
en örlögin skýldu Steinunni
sjáifri fyrir óhamirugju henmar
ævi.
Nú fara strákar ekki lengur
njósnaferð'ir um Skólavöröu-
holtið og nú er holtið ekki
lengur á mörkum hins byggi-
lega í Reykjavík, en á árunum
í kringum aldamótin 1900
voru Bráðræði í Vestur-
bænum og Ráðleysa í Skóla-
vörðuholtinu yztu byggilegu
mörk þessara átta í bænum. Síð
an hefur „barnið" aldeilis vax-
ið úr grasi.
Þann 9. janúar 1915 var
gufukraninn á Skólavörðuholt
inu að fylla einn vagninn enn
og verkamenn urðu þá varir
við timburkassa sem kom í ljós
í stálinu. Matthías Þórðarson
fornminjavörður var þá stadd-
ur við dysima, því að hann hafði
vitað hvað undir var og vildi
fara að öllu með gát. Kistan
kom þarna í ljós undan grjót-
hrúgumni sem saÆnazt hafði að
gröfinni á áratugum þegar
íólk kom að dysinni og henti
þrem steinum að fomum sið til
þess aö fordæma þann glæp,
sem hirnn framiáðni haíði drýgt.
Ef 'ti'l vM eiga þó steónamir
þrír að benda til heilagrar
þrenningar og að einhver hafi
beðið sál hins fordæmda misk-
unnar um leið og hann kastaði
grjótinu. Þegar dysin fannst
var fóik löngu hætt að kasta
grjóti. Allt smágrýti i grennd
inni var upp urið og fólk bú-
ið að gleyma hver lá undir
grjótbingnum, sem „guðsbörn-
in“ höfðu kastað og það var
ekki einu sinni visst um að
þama væri nokkur grafinn.
Oft sátu hrafnar á gróinni
dysinni og mæður vildu ekki
láta börn sín koma nálægt
þessum stað. Vissara var að
láta drauginn óáreittan. Þær
vissu ef til vill ekki sögu kon-
unnar sem þarna var grafin og
að menin höfðu kveðið upp dóm
yfir hennd og Bjaima, láflátsdóm
og dæmt Mkacma hennar ti'l
eiiiifra.r útl'egðar írá friðhelgum
g.rafreiitium kristliirania mainina. 1
rúma öld iá þessi kona hjá ai-
faravegi friðlaiuis og fyrirliitin,
fyrir ást sína og glæp, sem
margir vinja þó draga í efa.
Steinunn Sveinsdóttir dó 31.
ágúst 1805, 36 ára gömul eftir
þriiggja ára fainigeisiisvfet. Það
hafði í eina tíð gengið sú sögn
að fangavörður hennar hefði
drepið hana á eitri vegna þess
að hún hafi verið þunguð af
hans völdum, en engin merki
þess fundust þegar kista henn-
ar var opnuð eftir áratuga
myrkur.
Ég hef orðið þess var í tali
við fólk um Bjarna frá Sjö-
undá og Steinku að það eru
ákaflega skiptar skoðanir á
þessu máli og mjög fáir eru
hlutlausir. Sumir hreinlega
hney'ks/liuðust á því að ver-
ið væri að reifa þetta ógeð-
fellda og brjálæðislega mál, en
aðrir tóku upp hanzkann fyrir
þau dæmdu og töluðu hlýlega.
Sumir voru vissir um sekt
þeirra, aðrir uim sakleysi, en
enginn hafði lifað lifi þeirra
nema þau sjálf.
Eggert Guðmundsson iistrnál-
ari var viðstaddur þegar kist-
an var opnuð. Hann var þá
drengur, en flestir sem komu
að dysinni við þetta tækifæri
höfðu farið í sparifötin og
sagði hann að fólk hefði verið
eins og við sorglega jarðaríör.
Kistain lá í suðrar og raorður og
gat Eggert þess að sér hefði
ávallt siðan verið mjög eftir-
minnilegt hve beinin í kistunni
voru hvít og síða hárið sem
Steinunn hafði var heilt, eftir
hundrað ár.
í bók Áma Óla, Skuggsjá
Reykjavikur segir hann i for-
mála frá þvi þegar Steinkudys
var grafin upp og rekur það
mál nokkuð. Hann var þá
blaðamaður við Morgunblaðið.
I þessum formála segir meðal
annars að Steinunni hafi verið
lýst svo í samtimaheimildum að
hún hafi verið allra kvenna
fríðust, björt yfiriitum og svip-
hrein, en fremur lág vexti og
báru bein hennar vitni um það.
Þegar bein hennar voru graf-
in upp gátu þau ekki gefið
neina vitneskju um fegurð
hennar eða yndisþokka í iif-
ainda illifi eg hún lét reyndar
mjög á sjá fljót'lega eftir að
hún var handtekin og í kirkju
bókum Reykjavíkur segir að
hún hafi látizt úr sterkri geðs-
munahræringu eftir eins dags
iegu skömmu áður, en flýtja
átti hana til Noregs ásamt
Bjarna, en þar var hann háls-
höggvinin, Lík Stein'ku miuin
hafa verið krufið áðúr en hún
var dysjuð, en í læknaskýrsium
segir mjög óljóst frá og ekki er
þess getið að hún hafi vérið
vanfær.
Páll Guðmundsson járnbraut
arstjóri sagðist aldrei hafa trú
að þvi að Steinka væri dysjuð
þama fyrr en k’^an kom í ljós
og svo mun hafa verið um
marga fleiri. Einnig hann
minntist þess að beinin hefðu
verið einstaklega hvít, eins og
gljáfægð og hárið mikið og
brúnt lá undir þeim. Örlaga-
sagan rifjaðist upp.
Séra Eyjólfur er sögumaður
Gunnars i Svartfugii. Eftir
langvarandi réttarhöld í Sauð-
lauksdal er Steinunn farin að
tapa þeirri reisn, sem þessi smá
vaxna kona hafði yfir að bera
og svefn Bjarna og hennar við
hlekki varð martröð ein, þótt
af bráði stöku sinnum. Séra
Eyjóifur var sá eini sem þau
Bjarni og Steinunn ræddu við í
einlægni: „Hvað er það sem ég
á að segja við Bjarna? spurði
ég Steinunni.
Viltu biðja hann fvó mér að
reyna að gleyma mér — eins og
hann hefur séð mig núna, hvísl
aði hún og augim í henni voru
eins og þau væru slokknuð —
brunnin út: Viltu biðja hann
að reyna að muna mig eins og
ég var einu sinni.. .
Þegar honum leizt vel á mig
. . . Þegar hann bara — elskaði
mig.
Ég stóð kyrr og vissi ekki,
hvort ég átti að fara eða vera.
Steinunn þagði stundarkorn,
síðan hvíslaði hún, ennþá
lægra: Því að ég er — alls ekki
svona í rauninni . . . Svona eins
og aliir hljóta að halda núna.
Ég hef gert — mikið illt af mér
. . . En ég er ekki svona . . .
Þetta hefúr affit einihvem veg-
inn komið . . Sá, sem vill
þekkja mig rétt verður að hafa
þekkt mig — eins og ég var
þá . . . Þaranfig er ég. Inrasft irani.
Jón — það var ekki eins og að
eiga neinn mann. En það vissi
ég ekki — ekki í þá daga . . .
Bezt hefði verið, að ég hefði
aldrei vitað betur . . . Ham-
ingjan — verður t-kki hertek-
in, Eyjólfur.
Ég fór á burt, gripinn kviða
og köidum hroili. Eitthvað sem
vissi á iMt hatfði iegi'ð í orðum
hemraar. Eititihvað sem varðaJði
mig. Óheillaspá . . .Bara þetta
að hún hafði nefnt nafnið mitt
. . . Örlög hennar, eins og þau
höfðu ráðizt og miumdu ráð-
ast — vörðuðu mig. Voru sam-
fléttuð minum eigin örlögum.
Voru þá örlög allra manna of-
in hvert i annað? Var sá blind-
ur, sem sá það ekki? Sljór sá,
sem ekki fann það? . . .“
Séra Eyjólfur bar Bjama
boðin, sem Steinunn hafði beð
ið hann fyrir: „Hann varð
hugsi . . . Eftir langa þögn
sagði hann: Það er satt — hún
var al'lt önnur manneskja . . .
hérna áður . . . Það hefði aldrei
átt að verða úr neinu á milli
okkar. Ég vissi það . . . Viltu
reyna að skilja mig, þegar ég
segi þér, að Jón, og sérstaklega
Guðrún, áttu mikla sök á öllu
saman . . . Ég segi þetta ekki til
að réttlæta mig. Ég hef sagt
skilið við sjálfan mig — það
er sama og ég Mfi ekki lengur.
En svona hefuir mér fundizt
þetta . . . Ólánið var, að leiðir
okkar Steinunnar skyldu ekki
lljggja samain, meðain v'ið voruim
ung.
Ég vildi ekki segja Bjarna,
að lífið væri ef til vill ekki eins
einfalt og hann virtist halda.
Ef til vill var það honum styrk
ur og svölun að gera sér í hug-
arlund samvistir við Steinunni
frá blautu barnsbeini. Sak-
lausari og hreinni draum gat
hann varla dreymt nú. Og frið-
urinn hið innra með hverjum
manni er kominn undir eðli
drauma hans, undir því, hvem-
ig hann sjálfan dreymir lífið.
Ég hlustaði því á hann
með þolinmæði og þagði. Það
eina sem ég gat gert fyr-
ir Bjarna héðan af, var vist
það, að hlusta á hann.
Hafi maður lagt líf sitt og
blóð í sölurnar, verður meira
vist ekki látið — eða hvað?
hélt hann áfram: En hvað verð-
ur svo hinum megin? . . . Eig-
um við Steinunn að hitta Jón
og Guðrúnu þar aftur? Eigum
við kannski Mka að vera í
hjónabandi með þeim þar?
Hugsaðu ekki um það,
Bjarni, svaraði ég: Trúðu mér
til; menn skiljast hérna við
duft sitt í fleiri en einum skiln
ingi. En menn þekkja þó hver
amnán — er það etekli ?
Áhyggjur þínar, þegar þú
fæðist til Himnaríkis, verða
ekki meiri en þegar þú fædd-
dist sem uragbarn í þeranain jarðn-
esika heim.
Það bíður manns ekki svona
erfitt líf aftur. Heldurðu það?
Ég sagði:
Bjarni . . . Við, sem getum
ekki einu sinni gert okkur
ökunn lönd og þjóðir í hugar-
iund — hvernig ættum við að
búa okkur til sennilegar mynd
ir af lífinu handan við efnis-
hulu þessa jarðneska heims?
En loka þú augunum óttalaust
— þegar sú stund kemur. Og
gakktu beinn, maður!“
Og með svo óbifanlegri ró-
semi gekk Bjami mót dauða
sínum við höggstokkinn í
Noreigi, að Hjörtur, presfuri'mn
uinigi, sem fyligdi honuim yfir
hafið tili Noregs, varð aldrei
saaniuir etftöir þá ferð. Hamm
fylgdi Bjarraa tlill þess að himn
daiuiðadæmdi mætiti mjóta and-
leigrar hu'ggunar á móðurmáJl
súmiu, áðu.r era glóamdi jámiið
tækli að pymda hamm og iskalt
stiállið r'iði að hálisi honiutm. Það
var sú eima llirakiimd, sem Bjami
fókik í té iátma. öll hams böm
voru þá lát'in óbuignardaiuða.
Nokkru áður hafði Steinunn
iátizt yfirbuguð í fangelsinu á
Arnarhóli.
Enginn veit hvar bein
Bjama frá Sjöundá hvíla, enda
hefur hann ugglaust ekki
áhyggjur af þvi, en þar sem
Hallgrimskirkja rís nú lá
Steinunn út og suður i liðlega
hundrað ár.
Hinn 19. janúar, um miðjan
dag, voru bein Steinunnar frá
Sjöundá greftruð i kirkjugarð-
inum á Meiunum. Séra Ólafur
Óiafsson Fríkirkjuprestur las
yfir jarðneskum leifum hinnar
framliðnu og fól hana misk-
unnsemi Drottins. Dómkirkju-
prestarnir báðir höfðu neitað
að lesa yfir hinni dæmdu konu
og þó var liðið á aðra öld.
Harðir eru dómar mannanna. 1
Morgunblaðinu segir frá þess-
um atburði á þá leið að tveir
tugir manna hafi setið á bekkj-
um likhússins. Þar vora söng-
menn og prestur. Veðrið var
kal't, noikikuirt frosit og suðvesit-
an stormur, sem næddi i gegn-
um rifurnar á líkhúsinu. í miðj
um kór stóð flatur og ósélegur
kassi á tveim bekkjum. Það var
Mkkistan.
Fyrst var sungið erindið úr
Passíusálmunum:
„Af þvi að út var leiddur
alsærður lausnarinn.
Gerðist mér vegur greiddur
i Guðs náðar riki inn . . .“
og því næst las séra Ólafur yf-
ir leifunum og tvö vers voru
sungin áður en kistan var bor-
in til grafar. Prestur kastaði
rekunum, nokkur sálmavers
voru siunigin og svo gerði hver
bæn sina í hljóði fyrir sál saka
konunnar. Grjótkastinu var
lokið. Ein öld er ekki langur
tími í Mfi þjóðar, ekki meira
en eitt ár í lífi einstaklings. En
íslenzka þjóðin hefur breytzt
mikið á þessari öld. Mannúð og
kærleikur hafa náð þeim mun
faiS'tiari tökium á oikkiur en áð-
uir í laradi, sem leið af
sikorti, að við tökum okikiur ekki
það vald að dæma framliðna
menn, en felum þá réttvísi og
mildi hinnar eillfu forsjónar.
Eða hvað? Þó hleypur enn hiti
í fólk og það gleymir að örlög
allra manna eru ofin hvert í
annað.
1 vor verður þessi ógn-
þrungna örlagasaga, Svartfugl,
sviðsett í Þjóðleikhúsinu og
menn munu enn kynnast Svart-
fugli og tengjast honum sterk-
ari hugböndum. Árið 1915
vildu sumir taka Steinunni í
dýrlingatölu, en aðrir vildu
bein hennar fjarri öllum kristn
um reitum. Þannig verða alltaí
skiptar skoðanir um hvaðeina,
en hver gengur lengst með
sjálfum sér. Gæta ber að.
Enginn skyldi dæma ást
Bjarna og Steinunnar, enginn
veit hvað þau gerðu eða áttu
að gera . . . nema Guð, en
hvernig sem breytnin varð
spunnu örlögin þann þráð sem
Framliald á bls. 14.
]2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
31. janrúar 1971