Lesbók Morgunblaðsins - 31.01.1971, Blaðsíða 3

Við Skólavörðuna eins og hún var skömniu áður en liún var rifin. Á Skólavörðuholtinu var vin-
sæll stefnumótastaður unga fólksúis og eldra fólkið fór þangað í gönguferðir. Skólavarðan var
12 metra liá og stóð þar, sem Leifsstyttan stendur nú.
í»orgeir Sveinbjarnarson
OFAN í MILLI
ÞAK sem ég ólst ubii var mikið um lestagang.
l*ar voru engir lagðir vegir, varla einu sinni
ruddar götur. AUt var flutt á reiðingum og
hestarnii- voru tengdir saman með kaðaltaunnun,
sem voru bundnir \ið klifberann á næsta liesti.
Þegar niikið þurfti að flytja, varð þessi trossa
aeði löng. Oft var ýmis konar varningur settur
ofan í milli og var þá reyrður við klifberann.
Heima var æði langt á engjarnar, a.ni.k. þegar
heyjað var á Heiðinni. Tók ferðin fram og til
baka, þegar lengst var farið, lun 4 stundir. Oft
fengu börn og unglingar að fara með í þessar
ferðir, og ef ekki voru lausir hestar, sem sjald-
an var. þótti sjálfsagt að láta krakkana ofan í
milli, þ.e.a.s. þau voru sett á reiðinginn aftan
við klifberann og héldu sér í hann. Ekld þótti
þetta niikil skemmtireið.
Annars er vísan Ofan í milli mér minnisstæð
af annarri orsök. Eg setti liana fj'rst saman
með háttbundnu ríini, en líkaði ekki við hana
þamiig gerða og losáði liana alla í reipunum.
Þegar dagsbrúnin sést,
drögnumst við öll
úr einhverjum tjaldstað
til ferðar um ókunn fjöll.
Hún mjakast áfram, hin langa lest.
Við, lítil og srnávís,
í leit að veraldar hylli.
Ljóðaskáld velur úr
verkum sínum
i
i
i
i
höggvari hefur um að láta
stækka höggmyndir sínar allt
upp i nokkra tugi metra og til
dæmis mun Guðmundur frá
Miðdal hafa reiknað með að
stytitan af Skúla fórgeta stæði
á ekki lægri stalli, en 12 metra
(háum og helzt 80 metra háum
stöpli við innsiglinguna úti í
Örfirisey.
Samkvæmt hugmynd Lárusar
yrði Skólavarðan endurbyggð
all sæmilega há, eða um 120
metrar.
En staðreyndin er sú að
Skólavarðan var rifin árið 1931
og látin Vikja fyrir Leifsstytt-
imni. Fyrrgreindur Jón Jóns-
son var beðinn um að ná í
verkfæri við annan mann til
þess að rifa niður grjótið í
Skólavörffumini, en tréverikiið
hafði þá þegar verið fjarlægt.
AS sögn Jóns fleyguðu þeir
vörðuna niður, en hún var tvi-
hlaðin með steypu og mulningi
á milli. Grjótið í vörðunni var
efckli tliHhögigvið, heidur ailigjör-
lega frá náttúrunnar hendi,
froðukennt rautt holugrjót,
eins og þess slags grágrýti er.
Grjóitliniu var ekliið aið Bairöns-
stignum, aðallega þar sem verið
var að böa undir malbik. Þar
liggur Skólavarðan nú í púkki
og einstaka vænn steinn mun
vera í grjóthleðslunni í jaðri
lóðar Hellsuvemdarstöðvarinn
ar. Tréverkið úr Skólavörð-
unni var flutt niður í Baróns-
hús, seim enn er við l'ýðli og
byggt var á sínum tima af bar-
óninum á Hvitárvöllum. En
einnig tréverkið fór til gatna-
gierðair, því að Bríet gamiia
þurfti sitt og timbrið úr vörð-
unni var notað til uppkveikju
í Bríet gömlu, en hún var
kynt með kofliuim. Þanndg end-
aði tum Skólavörðunnar ævi-
skeið sitt með því að kynda
upp Bríet gömlu, svo að hún
gæti gegnt sínu hlutverki eins
og góðum götuvaltara sæmir.
Nú er „Bridda" geymd í Ár-
bæjarsafni.
Þriggja daga snarlegt verk
var að rífa Skólavörðuna og á
þeim tíma munu margir hafa
verið óánægðir með þá frám-
kvæmd, en margir voru jafn-
íramt ániægiðSír einis og genguir.
Eins og fyrr segir voru
menntaskólapiltar frumkvöðl-
ar að byggingu Skólavörðunn-
ar og um langt árabil var hún
mesti stefnumótastaður i
Reykjavik. Heimildarmenn mín
ir fullyrða að margir hafi heit-
bundizt þai-na á holtinu og set-
ur voru vinsælar í grónum
grjóthólum og jafnvel við
Steinkudys. Allt Skólavörðu-
holtið var þá nokkru hærra en
það er nú, en mikið magn af
jarðvegi var flufct úr holtinu i
hafnargarðinn i Vestuihöfninni
og uppfyllinguna, þar sem nú
er Tollhúsið.
Gufukrani gróf úr holtinu og
var kamburinn, sem myndaðist
við gröftinn kallaður stálið.
Hæðin frá torfiuinnii efst í sitái-
inu og nliður að lægsta jarð-
skurði gröfunnar var frá 5—15
metrar og nam lækkun holts-
ins þeirri hæð. Það voru flutt
mörg tonnin úr holtinu á sínum
tíma, því að í nokkur ár voru
fluttir þaðan að jafnaði 250
vaigmair á dag og 6 taran í
hverj’uim, hætit var að grafa í
holtinu 1916, en byrjað var á
hafnargerðinni 1913.
Sem dæmi um hve margar ást
arbrautirnar i holtinu voru má
nefna er sjómaður einn kom til
Hannesar einsetukarls, sem bjó
við holtið og spurði hann um
„Ástarbrautina". Karl vildi þá
ekki segja neitt ákveðið um
þa'ð. „En þær llggja hérna um
allt holtið,“ bætti hann við og
gdiotti. Ofatrleiga í hoMiniu, þar
seim Vitiaistíigunimi er nú, var
mjög stór steinn, sem var kall-
alður Mellllliinkvoliiiustieiinn eítir
þeirri grænu lækningajurt.
Þar er sagt að hafi verið gott
skjól fyrir stefnumót, ef norð-
angjóla var á, en fyrst og
fremst var Skólavarðan móts-
staður alls ungs fólks. Frá
vörðunni var hið fegursta út-
sýni til allra áfcta og margur
Framliald á bls. 12.
Ef lífið á engan lausan hest,
það lætur þig ofan í milli.
Og þá minnkar þú drauminn.
En þú hefðir viljað
halda sjálfur í tauminn.
Því þú varst alltaf
einn af þeirri gerðinni,
sem vi'ldi ríða einn
og ráða sjálfur ferðinni.
Hægan, hægan.
Ef þú hottar á blakkinn,
öll hersmgin kippir í verstu gjótunum.
Emn er langt til bæja,
Ijúfur,
láttu þér nægja
að halda í klakkinn
og dinigla fótunum.
L
31. jamúair 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3