Lesbók Morgunblaðsins - 31.01.1971, Blaðsíða 10

MARX
MAÐURINN
OG
GOÐSÖGNIN
Úr grein eftir Louis B. Halle
Sveinn Ásgeirsson þýddi
Þörf ok?;ar á hetjudýrkun er
svo mikil, að við höfum tilhneig
ingu til að afneita þvi, sem er
venjulegt við mikinn mann eða
sjást yfir það. 1 stað mannsins
sjáifs kemur heiigioögn og
meira að segja stu-ndum rmeð-
an hann er enn á lífi. Þannig
var það meðal annars, hvað
Gandhi snerti, að meðan hann
enn var lifandi, lifði jafnframt
Gaindhi helgisaignarimnar, sem
að mörgu leyti var frábrugðinn
hinum raunverulega. Sá raun-
verulegi var talsmaður vaid-
beiitirngar, þegar harjn áleit, að
ekki væri annar kostur betri
við ríkjandi aðstæður, en
Gandhi h el g iisag n ar i nm a r var
firiðarsimmi Skifliroálailaiusit. Hinn
raunverulegi Gandhi mælti með
efnahagsstefnu og aðferðum
án tillits til þess, hvers raun-
veruleikinn krefst á vorum tím
um, og hann lagði það eindreg-
ið ti'l á sínum tlítna, að aliir Gyð
ingar í Þýzkalandi Hitlers
fremdu sjálfsmorð. En Gandhi
heig isa gn arinnar er ávallt;
vaimml'a-!S og óskeákuitt í sikiln-
ingi sínum og ráðum.
Ósamræmið milli helgisagn
ar og raunveruleika virðist mér
vera meira, hvað Karl Marx
snertiir en noikikunn amman
seinmi tima mianm. I heigisögn-
inni er hann hinn óskeikuli spá
maður, sem byggir spádóma
sína á raunvísindum, sem voru
óþekkt fyrir hans daga. En
maður þarf aðeins að le«a verk
hans til að sannfærast um, að
hin raunverulega, sögulega þró
un hefur afsannað alla spá-
dóma hans, burtséð frá þvi að
þeiir eru fremiur rómam'tísk-
ir heldur en vísindalegir og
raunsæir.
Ég hef metið Marx fvrir hina
sagnrænu söguskoðun hans,
þótt skáldleg sé, en ég hef allt-
af haft megna óbeit á hinum
marxíiska rithætti, en hamn
má rekja til riita Marx sjálfs, á
hinum dómhörðu og skilyrðis-
lausu kreddukenningum, öfg-
unum, illyrðunum og bví hatri,,
sem mörg þeirra eru gegnsýrð
af.
Það virðist sem Marx hafi
ekki borið neina ást til með-
bræðra sinna, enga samúð,
enga mannvináttu, og að hann
hafi ekki haft neinar áhyggjur
af öðrum þjáningum en sínum
eigin. Mennirnir voru ekki til
fyrir honum sem mannlegar ver
ur, einstaklingar, heldur sem
óhlutlægar þjóðfélagsstéttir og
tölur í hagskýrslum. Og þótt
allt ævistarf Marx væri að
nafninu til heJgað verkalýðs-
stéttinni, sýndi hann engan
áhuga á verkamönnum og hafði
í rauninni ekkert samband við
þá. „Öreigi" hans var einfald-
lega hans eigið hugarfóstur.
Hann var túlkandi hinnar hefð
bundnu, þýzku heimspeki, þar
sem stórfenglegar, óhlutstæðar
huigmyndir koma í sitað raun-
verulegra fyrirbæra, en sem
fjallar síðan um þessar hug-
myndir, sem væru þær raun-
veruttegar persónur, gæddar vit-
und og vilja.
Öfgastefna Marx og sú að-
ferð, sem hin mairxís'ka hefð
hefur fylgt síðan, hefur ailtaf
verið sérstaklega snauð af til-
finningu fyrir þjáningum raun
verulegra, mannlegra vera, og
það er enginn vafi á þvi, að
oft kom það fyrir, að Marx
sjáifan dreymdi ofsalega
drauma um stórkostleg mann-
dráp, svo að blóðið fiæddi um
götumar. Það er von, að menn
freistist til að halda, að hin af-
dráttarlausa andstaða hans
gegn þvi, að kjör verkamanna
yrðu bætt stig af stigi með um-
bótum fremur en með blóðugri
byltingu, hafi að nokkru leyti
átt rætur siínar að rekja til
þessarra drauma. Lenin, Stalin
og Mao Tse-tung, sem hafa
annan hugsunarhátt en Marx á
sumum sviðum, eiga sammerkt
með honum í þessum skorti á
tilliti til raunverulegs fólks og
þjáninga þess við tilraunir sín
ar til að bæta þjóðfélags-
leg mein með því að fóma
mönnum af holdi og blóði
í stiærri stil en nokkrir aðrir i
veraldarsögunni hafa komizt í
námunda við, að Hitler undan-
skildum.
Allt þetta hefur stuðlað að
því ;<ð vekja andstyggð mína á
ritum Marx og lærisveina hans.
Ég vil einnig benda á þá
staðreynd, að fyrsta bók Marx,
„Um Gyðitnigavandamálið", var
aind-gyðimgleigt ádeíltuirit, þar
sem hann jós ókvæðisorðum
yfir þá þjóð (enn skoðuð sem
stétt eða heild), sem hann
sjálfur var kominn af, en sem
hann fjarlægðist með þvi hatri,
sem birtist í bókinni.
Það er furðulegt, hvemig
þeim, sem hafa dýrkað hina
msairxísku heiigisögn, hefur
tekizt að loka augunum fyrir
hinu sanna innræti bókarhöf-
undar eða að eyða þvi með
þeirri skýringu, að hann hafi
notað orðin „Gyðinguir" og
„Gyðinigdórouir" i óbeimnd meink-
ingu.
Ég hef heldiur aildreí ge<tað
skiflið, hvemig jxjssi maður ga.t
Ilátið koniur og böm lifa í
hinni ömuriegustu fátækt og
vesö'.d og hoift á, hvernig
mörg barnanna dóu og kona
hans leið andlegar og likamleg-
ar þjánliinigar vegna sikorts á
alimienníttiegri laeknishjálp —- í
sitað þess að gamgaisit uindir
eðlilegan sjálfsaga og vinna
fyrir fjölskyldunni. Kvaldi
samvizkan hann aldrei? Það er
erfitt að dást að því, hvernig
hann ato ævi lii'fðö. á vinuim og
ættingjum og meira að segja
„arðrændi" þá og notaði
vinnuafl þeirra, eins og þegar
hann lét Engels skrifa margar
greina sinna í „The New York
Tribune", greinar, sem birtust
undir nafni Marx, og sem hann
hirti ritlaiumlin fyrir.
Frá háskófliaárum siínum virðist
Marx haifia sameinað feikiiltetgain
menntahroka og tilhneigingu
til að dást að öllu, sem var
djöfuttttegt, — og tttl að líta á
sjál'fain sliig sem Saitan nr. 2,
sem eyðilagði sköpunarverk
hins hataða, himneska and-
stæðings sins og hlakkaði til
að sjá Hann drukkna í sinu
eigin blóði. Hinn eyðileggjandi
„anda" hans virðist ekki hafa
vantað þann spillta þátt, sem
er ^inkennandi fyrir nær alla
byltingarmenn, það er per-
sónulega valdafíkn. Hann vildi
ekki þýðast ríkjandi þjóðfélag,
afla sér lífsviðurværis og kom-
ast áfram innan þess, heldur
viidi hann bylta því. Og í því
þjóðfélagi, sem hann lýsti
á óákveðinn og óljósan hátt,
og vem hann ætlaði að reisa á
rústum hins, átti hann sjálfur
að vera æðsti maður.
Allt fram til þess að Marx
sjálfur var orðinn miðaldra,
hélt hann þvi íram, að sú bylt-
ing, sem hann hafði spáð, væri
á næsta leiti. Ef til vili varð
hann að trúa því, þar sem það
var hið eina, sem gat réttlætt
'lifnaðairháttu hams. Hann futtl-
vissaði áhangendur sina hvað
eftir ainnað umn það, að nú gæti
byltingin brotizt út, hvaða dag
sem væri, sú bylting, sem
myndi réttlæta hann og senni-
lega lyfta honum í hans rétta
sess sem hetju heimsins.
Nafn Engels er órjúfanlega
tengt nafni Marx, og ég hef
helduir ekiki nokikira samúð með
honum. Hann hækkaði stöðugt
í tign í fyrirtæki föður síns og
varð að lokum meðeigandi i
vefnaðarvöruverksmiðju hans í
Manchest'er. Ég get eikki fund-
ið neitt, sem bendir til þess, að
hann haifi haft nokikiui-n áhuiga
á kjöruim verkamaumanna við
verksmiðjuna. En hann kunni
vel að meta fagrar konur, góð-
an mat og góð vín, refaveiðar
og aðrar skemmtanir. Og þegar
hann dó 1895, lét hann eftir
sig 25.267 sterlingspund, —
sem hinir arðrændu verka-
menn höfðu skapað með vinnu
sinni. Hann lifði alla sína ævi
í þeiiirri ,,aðsitöðu“, sem hefðtt
gert honum kleift að aðlagast
byMiniguininii, þegair ag ef hún
brytíst úit. En á síðaPi árum
hafði hann tiihneigingu til
að líta með kaidhæðni á alla
hina mairxíslkiu hreyfiirBgu.
Hann gekk jafnvel svo langt
að fara niðrandi orðum um
sjálfa hina „sögulegu efnis-
hyggj'u", siem miarxismlimn
er byggður á.
Það er tímabil í ævi Marx,
þeigar miaöur fer að haifa
meðaiuimikiun með honum.
Me-ð hrottía og olliætli un.gs
manns hajf'ði hann heligað
iíf sitt óvissu og óábyrgu
starfi, sem byggðist á þeim
fölsku forsendum, að hann
gæti haft endaskipti á veröld-
inni. En þegar hann var hálf-
sextugur, og þessar forsendur
voru orðnar að óskahugsun,
vair of seint að sniúa við. Svo
lemgi hafði ham<n lttifað liiíi sínu
eins og honum sýndist, innan
þess efnahagslega ramma, sem
peningar Engels og annarra
mörkuðu, að hann var að lok-
um orðinn óhæfur til þess að
fá launaða stöðu í þjóðfélag-
inu. Smám saman hafði hann
oröið ófær uim að haifa nokikuirt
stairf á hendli.
Þótt Marx eltist snemma og
héldi áfram að ala á hatri sínu
og tjá sig á hrokafullan hátt,
var hann eigi að síður að veru-
legu leyti beygður og brótinn
maður. Vonirnar um byltingu
og persónuleg völd voru
brostnar, og hið eina, sem
sjálfsvirðing hans gat nærzt á,
vair, að Piinsitö'kiu siininium vair
niaíin hairas nefnit í blöðum. Haoin
dó 65 ára gaimaH.
Eftirmálinn er vel þekktur.
Karl Marx varð aldrei viður-
kennt mikilmenni, meðan hann
lifði, eins og hann hafði vænzt.
Við lok ævi sinnar var hann
brjóstumkennanlegur, gamall
maður og nær gleymdur, en þá
hafði hann mörgum árum áður
dregið sig í hlé og lifað að-
gerðalítið.
En næsta kynslóð þurfti á
spámanni að halda á tímum
iðnvæðingar til að koma í stað
Krists, sem að því er virtist
átti ekki við lengur. Svo að
Framhafld á bls. 14.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
31. jamúar 1971