Lesbók Morgunblaðsins - 30.08.1970, Blaðsíða 14

Hannes Jónsson
VIÐVÖRUN
til mín og annarra
The Taking of the BastiIIe
July 14th, 1789. Jacques
Godechot. Translated by
Jean Stewart. Faber and
Faber 1970.
Taka Bastillunnar átti sér
langan aðdraganda í ókyrrð og
upphlaupum, ekki aðeins á
Frakklandi heldur fremur á
Englandi, Svisslandi, Belgíu og
víðar. En sú ókyrrð og upp-
hiaup leiddu ekki til þeirra
breytinga, sem taka, Bastillunn
ar leiddi til, afnám hins forna
stjórnskipulags. Höfundurinn
leitast við að svara því, vegna
hvers afleiðingar þessa upp-
hlaups urðu slíkar á Frakk-
landi en enn þá alvarlegri upp
hlaup t.d. I London 1780 ollu
engri breytingu á stjórnarformi
rikisins. Höf. rekur aðdragand
ann að töku vígisins eftir sam-
tíma skjölum og heimildum og
rekur atburðarásina þessa ör-
lagaríku júlídaga fram til þess
14. Þessi samantekt er vand-
lega unnin og ágœtlega fram
sett.
American Power and the
New Mandarins. Noam
Chomsky. Penguin Books
1969.
Þessi bók kom út snemma árs
1969 og vakti feikna athygli.
Höfundurinn er meðal fremstu
málvísindamanna heims. 1 þess-
um samantektum rekur hann
ástœðurnar fyrir styrjöld
þeirri, sem Bandaríkjamenn
heyja i Vietnam og á hvern
hátt þeir réttlœta styrjöldina.
Höfundur telur réttlœtingu
styrjaldarinnar glæpsamlega,
reista á heimsku, fáfræði og
róbótisma, auk efnahagslegrar
nauðsynjar.
Epochen der deutschen
Lyrik. Herausgegeben von
Walther Killy. Band 6: Ge-
dichte 1770—1800. Band 7:
1800—1830. dtv. Wissen-
schaftliche Reihe 1970.
Sjötta bindið er gefið út af
Gerhart Pickerodt og spannar
Stúrm und Drang tímabilið I
þýzkum skáldskap. Það sjö-
unda gefur Jost Schillemeit út
og þar er komið út í róman-
tíkina. Ljóðin eru prentuð eft-
ir fyrstu gerð eða prentun og
raðað í tímaröð. Þetta eiga alls
að verða tíu bindi og er þetta
hið þarfasta verk eins og svo
mörg þeirra sem dtv hefur lát-
ið frá sér fara. Stuttir og
greinargóðir inngangar fylgja
hverju bindi og nauðsynlegar
skrár um upphöf kvaeðanna.
Drafts and Fragments of
Cantos CX-CXVII.
Ezra Pound. Faber and
Faber 1970.
Pound hóf samantekt Cantos
1917 og hefur unnið að þeim
siðan. Nú er tölunni 117 náð og
höfundurinn er nú 85 ára gam-
all, eins og titillinn segir um
eru þetta frumdrög og brot,
ekki fullfrágengin. Þó oft sé
masað um að söngvar Pounds
séu óskiljanlegir þá fer oft svo,
að þegar menn taka að lesa þá,
verður þetta stórkostlega víra-
virki skynjanlegt sem stórkost-
legasti skáldskapur nútímans.
The Plant Hunters. Tyler
Whittle. Heinemann 1970.
Blaðgrænan er forsenda alls
lífs á þessari jörð. Áhugi
manna á plöntum er jafngam-
all mannkyninu. Jurtir hafa
verið notaðar til lækninga frá
örófi alda og þess vegna hafa
menn löngum veitt þeim
nána athygli og ástundað rækt
un ýmissra lauka og grasa til
lækninga. I þessari bók segir
frá leit manna að sjaldséðum
og undarlegum jurtum, allt frá
því um 1482 fyrir Krists burð
og einkum þeim mönnum og
manngerðum, sem stunduðu
þessa leit. Höfundur lýsir ferð-
um þeirra og viðbrögðum við
hinum og öðrum atburðum.
Plöntusafnararnir stunduðu
söfnun sína sem tómstundaiðju,
sumir þeirra voru í þjónustu
kirkjunnar, biskupar, trúboðar
og ábótar, aðrir stunduðu vers-
legri iðju, einn var blóðþyrst-
ur sjóræningi, annar sendi-
herra hjá Tyrkjum og meðal
þeirra var rússneskur hershöfð
ingi. Fyrrum var miklum erfið-
leikum bundið að flytja plönt-
ur heimshorna á milli og ekki
gekk siður skrykkjótt að varð-
veita þær og koma þeim til
þroska í annarlegu umhverfi,
en áhugamennirnir sigruðust á
öilum þeim erfiðleikum, sem
þessu voru samfara'. Fyrstu til
raunir til þess að flokka plönt-
ur voru gerðar snemma á öld-
um og segir hér frá þeim til-
burðum.
Bók þessi er einkar skemmti
leg aflestrar, hún er ekki að-
eins grasafræði heldur einnig
ferðasaga og eðlisútmálun
þeirra manna, sem lögðu á sig
mikla erfiðleika til þess að
finna jurtir allt frá annesjum
Ástraliu og til hálendis Mið-
Asíu.
Portugal. Cedric Salter. B.T.
Batsford 1970.
Portúgal á mikla fortíð en
nú á dögum er landið lík-
ast safni. Síðustu ár hefur túr-
ismi aukizt stórlega i landinu,
landstjórnarmönnum hefur tek
izt að gera það að einu ódýr-
asta ferðamannalandi Evrópu
til mikilla hagsbóta fyrir þá,
sem hafa það að atvinnu, að
selja ferðamönnum greiða. 1
þessari bók lýsir höfundurinn,
sem er blaðamaður, ýmsum
merkustu borgum og stöðum
landsins, hann hefur dvalið í
landinu síðustu átta árin og
þekkir því aðstæður öðrum bet
ur. Sérstakur kafli fjallar um
Madeira. Nokkrar myndir
fylgja. Bókin er einkum ætluð
túristum.
Pigeon’s Blood. Michael
Pereira. Geoffrey Bles 1970.
Pereira hefur sett saman
nokkrar skáldsögur, ferðabæk-
ur og reyfara og er þessi í hópi
þeirra síðasttöldu. Sagan gerist
í suð-austur Asíu, Thaílandi,
Kambódíu og Hong-Kong.
Roðasteinn veldur atburðarás-
inni, en þeim steini fylgir
ógæfa og dauði þeirra, sem
hann eiga. Hér koma við sögu
glæpaflokkar, njósnarar og alls
kyns bandíttar. Pereira kann
að segja spennandi sögur og
slík er þessi saga.
Reel of Deatli. Roger Simons.
Geoffrey Bles 1970.
Roger Simons er duinefni
hjóna, sem hafa sett saman
nokkra reyfara í sameiningu.
Samvinna þeirra virðist
hnökralaus eftir þessari bók
að dæma, sem gerist í hálönd-
um Skotlands, þar sem fræg-
ur bófi hefur fundizt dauður.
Fadiman Wace lögregluforingi
er sendur til þess að athuga um
orsökina að morði bófans og
uppgötvar smátt og smátt það
undarlega víravirki marg-
þættra orsaka, sem leiddu til
morðsins.
liiul Jimmy ging zum Regen
bogen. Roman.
Johannes Mario Simmel. Dro
emer Knaur 1970.
Skáldsaga þessi kom fyrst út
í febrúar 1970 og í marz var
búið að prenta 75 þúsund ein-
tök af henni í Þýzkalandi. Höf-
undur er löngu víðfrægur fyr-
ir skáldsögur sínar, eða allt
frá 1948, þegar fyrsta skáld-
saga hans „Mich wundert, dass
ich so frölich bin“, kom út.
Þessi skáldsaga er rúmlega sjö
hundruð blaðsíður, höfundur
byggir hana á atburðum, sem
áttu sér stað í Þýzkalandi á ár-
unum 1934—1964, en á þann
hátt, að úr verður skáldsaga
sbr. nokkurs konar formála höf
undar. Sögusviðið er Vinar-
borg, persónur vísindamenn,
njósnarar og morðingjar, ásamt
fjölda mútuþægra embættis-
manna, stjórnmálaróna og
menningartrúða. Efnið er synd
og sekt, svik og hollusta,
spenna milli persónulegrar holl
ustu og samfélagslegrar nauð-
synjar, ástar og ótta. Höf. kem
ur víða við og dregur upp þá
mynd nútímans, sem hann telur
vera.
Mi,g dreymdi í nótt tað ég væri
strætisvatgnsstjóri, og hefði
lagt vagninium við Uppsala-
hornið, með stefnu upp Tún-
götuna. Sjálfur stóð ég á gang-
stéttinni austan Aðalstrætis.
Allt í einu fór vagninn af stað
upp Túngötuna, mér fannst leið
in vena suður Garðastræiti, nið-
ur á rnela, og á Nesveg.
Mér fannst ég elta vagninn
í ofboði, en var mi'kið búinn,
máttlaus og haltur. En á Nes-
veg var ég koiminn einhvern-
veginn í vagninn, sem var full-
ur af fó'lki og ég við stýrið.
Ég var a'ð fara -af stað af stoppi
stöð, en þá var vagninn opnað-
ur af góðlegum, nosknum manni
sem bað mig afsökunar, hann
þyrfti að afhendia mér send-
intgu frá öðrum. Það var frí-
merkit bréf, gult frímerki, Ev-
rópa 1959—1969 kr. 14,50. Mér
fannst vera í því peningar.
Hann satgði það vena frá
biskupiinium í Lamda'koti,
Marteini Meultenberg, til mtnn-
ingar uim slys, sem ung stúlka
hefði orðið fyrir í vagninum
fyrir 10 árum. Hann hefðifermt
hama. Þá hafði Pétur heitiinn
læknir, bróðir mánn, verið stræt
isvagnssitjóri. Mér fannst ég
sjá stúlkuna, í hvítum ferming-
arkyrtli.
Nýlega var ég níðri í Seðla-
banka, að fá útborguð tvö 10
þús. kr. vísitöluitryggð skulda-
bréf, sem ég hafði keypt fyrir
annan árið 1965, en fék'k nú
fyrir kr. 42893.00. Ég hafði orð
á því við vin minn, sem hjá
mér stóð, að ég hlakkaði bara
tdl að komast til Himnaríkis,
því íslenzka krónan væri ekki
skráð þar liengur. En ungi
bankamaðurinn brosti og sagði,
að vissulega væri hún skráð
þar.
Eftiir að ég kom heim, sótti
að mér löngun til að tala við
vin minn og flokksbróður,
hann sankti Pétur, og ræða við
hann ástand og horfur á Is-
landi. Mér fannst það nokkuð
sitrákslegt, og ákvað að vita
’hvort mig dreymdi nok'kuð í
nótt. Og hér er draumurinn að
ofan, svo ég læt það bara gossa.
Ég vatr á gainigi á mjóa veg-
inum, stsm liggur að Gullna
hliðinu. Mikið er hliðið tignar-
legt, úr s’kíru lýs'itgutlli. Teiikn-
inigiin hefði ekki verið gerð
'gratiis, ef ísilieinzikir arkitekt-
ar hefðu komið þar nærri. Ég
bankaði hæversklega, og kail-
að vair með valdsmannslegri
rödd: „Kom inn“.
„Komdu blesisaður og sæll, og
hvað er nú í fréttum“ sagði
Ijúfmennið hann sankiti Pétur
minn, hann er svo einistaklega
alþýðlegur, þegiar bainn hittir
flokksbræður sína úr fhaidinu.
Ég sagði honurn, að ég kæmi
úr Seðlabankanum, og frá er-
indi mínu þar. „Já, við skráum
nú ekki íslenzku krónuna
hérna uppi, eikki friekar en rúbl
una. í neðra skrá þeir hana
valfalaust. Við 'hættum að sfcrá
krónuna þegar hann Maignús
minn Sigurðsson bankastjóri
dó. Það var miaður, sem hafði
vit á bankamálum otg fjármál-
uim. Hvernig á þetta að vera
annað, þegar blessuð ríkis-
stjórnin fer eftir stefnu manna
sem hafa víst ekki nægilegt
vit á fjármálum. Þetta eru svo
sem eikki vondir menn, en eng-
inn þeirra hefir vit á verk-
iniu, sem iþeir eiga að vimna.“
„Ég man hvernig Jón heit-
inn Þorlá'kss'on kvaldist árdð
1921, þegar krónan var fyrst
felld opinberle'ga. Enda vair
hamn Húnvetninigur, heiðar-
legur, og hafði vit á fjánmál-
um“, hélt sankti Pétur áfram.
„Og Jón hækkaði krónuna
1924, það mátti bann eiga. En
frekjan í umboðsmönnum ein-
oku n ar f or ing j anna, he ild s al-
anna og annarra svikara við
þjóðsfélagið bar hærri h'iut. Síð
an hefir fjármálastefnian a-lltaf
verið röng, og nú er 100 króna
seðiUiinn í mörguim tilvikum 30
aura viirði við það, sem áður
var. Fátækldngar, láglaunastétt
innar og samhaldsisamir menn
blœða, og mi'llisté'ttirnar eru að
þurrkast út. En sérréttinda-
mienn safna auði í bönkium er-
lendis, og kaupa þar fasteign-
ir og hlutabréf.“
Svona sagðd hann við mig,
hann sankti Pétur minn. Hann.
hafði dálæti á íslendingum, sér
staklega Húnveitninguim, en það
er óðum að hverfa.
Hvað draumu'rinn merkir í
byrjun greinairinnar, veit ég
ekki. Vafalaust er hann viðvör
un til mín, eða þjóðfélagsins.
Nú eru hættutímar, ég hiaikka
til, að minu lífi er nær lokið.
Oig þó, ég lifi með börnunum
minum og barnaibörnunum.
Það il'la er til, „og aldriei er
andskotinn iðjulaus“, sagði
gamlia máltækið. Bankarnir
lána sitórfé til braskara og stór
eignamanna, en bjangálnamenn
berjast í bökkum, og eru að gef-
ast upp. Brennivíns'sialar leiða
almenning í gl-ötun, og kvelj-
ast eftdr dauðann þar til þeir
sjá að sér. Fyrsti Hafnfirðing-
urinn, sem ég kynnitist, lenti í
hvalkjafti. Nú eru Hafnfirðing-
annir að lenda í kjafiti áfeng-
isins.
iHér er umboðsmaður fyrir sér-
staka tegund bifreiða, Ólyginn
segir mér, að hanin borgaði ekki
hærri skatta en símastúlka. Þó
byggir hann su'marbústað norð-
ur í kunidi upp á fieiri miiiljónir.
KRON styrkir st’órain kiomim-
únis'tafloikk mietð viðakipt-
um við Au'Stur-Þýzkaland og
Kína. Geta fleiri umboðsmenn
ekki verið eins?
Og Saimvinnulögin. Hvernig
ge tur F r am sók n arf lokkur in n
staðizt, ef bankarnir hætta a'ð
styðja kaupfélögin, sem eru
fl'est sögð á barmi gíötunar?
14 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
30. ágúst 1070