Lesbók Morgunblaðsins - 30.08.1970, Blaðsíða 6

Hitler
sagður stíga í vænginn við frú
von Seydlitz, í annað skiptið
var það Viktoria von Dirksen
og Carola Hoffman. Jenny
Haug, systir bílstjóra hans,
ekkja Trosts prófessors, Maria
Reiter og balletdansmærin Inge
Ley nutu allar athygli hans.
Hann hafði gelgjulegt dálæti á
kvikmyndaleikkonum og sá
myndir Gretu Garbo hvað eftir
annað. Hann skrifaði aðdáun-
arbréf til kvikmyndastjarna og
sendi þeim blóm. Fyrsta bréf
hans til hinnar ljóshærðu
Margaret Slezak hófst á þess-
um orðum: „Þér afsakið þótt
ég, sem er yður óþekktur . .
Síðar sáust þau oft saman á
bökkum Tegernsee. Hann lét í
ljós aðdáun sína á hinni fögru
Olgu Tékovu, frænku Tékovs
og hyllti fegurðardísina Lil
Dagover; hann naut félagsskap
ar þeirra Polu Negri, Jenny
Jugo, Birgitte Helm, Hilde
Krahl; hann átti varanlegt vin-
áttusamband við Leni Riefen-
stahl. Listinn er óendanlegur.
Enda þótt samböndin væru
mörg átti Hitler aðeins tviveg-
is í alvarlegum ástarævintýrum
— annað var með Geli Raubal,
sem var dóttir hálfsystur hans,
Angelu; hitt með Evu Braun,
sem var hjá honum til dauða-
dags og varð eiginkona hans
áður en þau frömdu sjálfsmorð
saman. Geli var fjörug, dökk-
hærð og þybbin — Eva var
daufgerð, grannvaxin og ljós-
hærð. Geli var ör, greind, dað-
urgjörn; Eva var fámál, hlé-
dræg og fremur treggáfuð.
Hitler gat ekki beygt Geli und
ir vilja sinn; Eva var ambátt
hans í einu og öllu.
Hann dró enga dul á ástriðu
fulla ást sína á Geli. Hún bjó
hjá honum í rúmgóðri ibúð við
Prinzregenten Platz og þau
voru saman öllum stundum.
Síðdegis sá ég þau oft í Carlton
testofunni; á kvöldin snæddu
þau saman á Osteria Bavaria.
Væri óperettusýning í borg-
inni fóru þau að sjá hana. Hitl-
er þjáðist af svefnleysi og
myrkfælni og vakti því fram-
eftir nóttum.
Geli var espandi. Henni þótti
gaman að dansa og henni þótti
gaman að karlmönnum. Miin-
chen var glaðvær borg og laus
við kynferðislegar hömlur,
einkum á kjötkveðjuhátíðun-
um. Karimenn og konur skiptu
oft um félaga og Geli var eng-
in undantekning. Hún var
hreykin af athygli frænda síns
og þóttl mlklð tn hennar koma;
henni var ánægja að þvi að
viðhalda hrifningu hans. Það
aftraði henni þó ekki frá að
fara út með öðrum. Allir vissu
um samband hennar við Emil
Maurice, vin Hitlers og öku-
mann. Maurice gortaði af því
en það fékk engin hörmuleg
eftirköst. Hitler varð afbrýði-
samur en hann tók vægt á þess
um víxlsporum hennar. Ástar-
ævintýri þeirra fékk nokkuj
ofsalegan endi — eftir rifrildi
við hann skaut hún sig. Ástæð-
an fyrir sjálfsmorði hennar var
aldrei upp gefin. Þeir, sem ef
til vill vissu eitthvað um hana
voru myrtir síðar. Altalað var
að hún hefði viljað fara til
Vínarborgar og læra að syngja
en Hitler ekki viljað heyra
það nefnt. Geli á þá að hafa
skotið sig í örvæntingu og leiða
yfir því að vera handbendi
hans.
Að líkindum hafa fleiri
ástæður legið að dauða hennar.
Sumir kunnugir voru á þeirri
skoðun að hann væri í tengsl-
um við ófullnægjandi kynferð-
issamband þeirra. Miinchen
var lítil borg — fólk þekktist
og sögur gengu manna á milli.
Hitler átti vingott við margar
konur og þær lögðu sitt til mál-
anna. Orðrómurinn var á þá
leið að hann væri „einskisnýt-
ur i rúminu" — hann væri of
æstur, of ákafur, funi hans var
um garð genginn áður en mót-
leikararnir gátu byrjað. Við
ófarirnar kom grimmdin upp í
honum. Hann vildi refsa kon-
unum. Stúlka nokkur, sem eitt
sinn átti skammvinnt ástasam-
band við hann, sagði mér að
hún væri þess fullviss að hann
hataði konur. Þetta kann að
vera rétt. Honum leið betur i
karlmannlegum félagsskap.
Hann var of teprulegur og for-
dómafullur til að hneigjast op-
inberlega að kynvillu en lét sér
nægja að gleypa með augunum
vöðvastælta líkama íþrótta-
manna og aðskornar buxur SA
manna sinna.
Geli var ekki sú eina, sem
reyndl að flnna örlausn I dauð-
anum. Suzi Liptauer, sem var
önnur ástkona hans, hengdi sig
árið 1921. Eva Braun reyndi að
fyrirfara sér árið 1932, aðeins
ári eftir sjálfsmorð Geli. Unity
Valkyrie Mitford, dóttir Redes-
dale lávarðar, hleypti af tveim
ur skotum í höfuð sér daginn
sem styrjöldin hófst árið 1939.
Þessi sjálfsmorð og sjálfsmorðs
tilraunir hafa ef til vill staðið
í einhverju sambandi við
kvalalosta Hitlers. Samskipti
hans og Evu Braun minntu á
grimmlyndan herra og ambátt
hans. Hún varð að gera
það sem hann sagði henni.
Hann kallaði hana „heimska
belju“; hún kallaði hann
„Herrchen". Er Göbbels sagði í
ræðu, að Hitler helgaði sig föð-
urlandinu algerlega og ætti
ekkert einkalíf, varð Evu
Braun beizklega að orði: „Ég
er Fráulein Keinprivatleben."
En síðustu árin fann hann kyn
ferðislega ró í auðsveipni henn
ar og í tilbreytingaleysi hins
borgaralega heimilishalds.
Ég sá hann síðast i Berlín
30. janúar árið 1933. Rétt áður
en ég fór úr skrifstofu minni
til hádegisverðar, barst fregn
um að Hindenburg myndi ekki
útnefna Hitler. En er ég var
hálfnaður með máltíðina, kom
blaðasöludrengur með aukaút-
gáfu. Risafyrirsagnir tilkynntu
að Hitler væri hinn nýi
kanslari. Ég hraðaði mér til
Wilhelmstrasse. í Kanslarahöll
inni höfðu ljósmyndararnir þeg
ar komið sér fyrir til að ná
myndum sínum af hinu nýja
ríkisráði. Hitler kom út úr
fundarherberginu. 1 skjálfandi
höndum hélt hann á einhverj-
um skjölum, tilraun hans til að
brosa varð að grettu. Hann virt
ist fara hjá sér og líða illa. Er
hann kom auga á mig meðal
blaðamannanna, brosti hann til
gerðarlega eins og hann vildi
segja: „Þarna sérðu, mér tókst
það.“ Já, honum tókst það víst
— og ég bið þess að við eigum
aldrei eftir að sjá hans líka
aftur.
Áherzla var lögð á að mynda Hitler, þegar liann lét vel að börnum. Hér er hann með börnum AI-
freds Speers, en Eva Braun er að taka mynd.
Eru efnahags-
sjónarmið
Framhald af bls. 1
nýju, öðru vísi, frumlegu. Ef
þetta er rétt, ef unga fólkinu
leiðist, þá held ég, að skólarnir
ættu ekki að bregðast við þess-
um leiða með því að skemmta
nemendum sínum meira en orð-
ið er. Þeir ættu heldur að
reyna að opna augu ungs fólks
fjurir þeim sannindum, sem fólg-
in eru í „öfugmæli" Halldórs
Laxness í nýjustu skáldsögu
hans, að „leiðinlegt er ekki
neitt nema skemmta sér.“
Þá kem ég að siðara atriðinu,
sem mig langar til að nefna. Öll
vitum við, hversu efnahagssam-
vinna Norðurlanda hefur auk-
izt á síðari árum. Nú eru Norð-
urlöndin öll aðilar að EFTA.
Óvissa ríkir að vísu um það,
hvað verður um hugmyndina
um Nordek og hvort og þá með
hvaða hætti Norðurlönd tengj-
ast Efnahagsbandalaginu. En
eitt er víst: Með einhverjum
hætti mun efnahagssamvinna
okkar aukast í framtíðinni. Ein
mitt af þeim sökum og einmitt
hér langar mig til að leggja
áherzlu á, að samhliða aukinni
efnahagssamvinnu verður auk-
in menningarsamvinna að eiga
sér stað. Þess vegna er ánægju
legt, að Norðurlandaráð skuli
hafa látið aukna menningarsam
vinnu Norðurlanda til sín taka
og sé í alvöru farið að ræða
um Nordkult. Við, sem hér er-
um, ættum að styðja þessa hug-
mynd af öllu afli.
Aukin menningarsamvinna
Norðurlanda þarf ekki að
verða til þess að eyða því, sem
ólíkt er með þjóðum okkar og
menningu þeirra, nema siður
sé. Og hún mun efla allt aþð,
sem er okkur sameiginlegt. En
sannleikurinn er sá, að hinar
miklu efnahagsframfarir nútím
ans og aukin alþjóðasamvinna
í efnahagsmálum færa okkur
vanda á hendur, sem er bæði
mikill og torleystur. Þennan
vanda finnst mér stórþjóðirnar
ekki hafa gert sér nðgu ljósan
— og jafnvel ekki smáþjóðirn-
ar, sem eiga þó meira i húfi.
Öllum er ljós sú þýðing, sem
menntun og skólar hafa fyrir
framfarir í efnahagslífi og at-
vinnulifi. Eins og ég gat um áð-
an, er hún mörgum jafnvel of
Ijós. Nú þarf iðnaðurinn sér-
hæft vinnuafl á óteljandi svið-
um í stað ómenntaðs verkafólks
áður. Og það er hlutverk skól-
anna, æðri sem lægri, að
sjá honum fyrir því. En þar
með skapast hætta á, að skól-
arnir lendi í þjónustu iðnaðar
og efnahagsframfara.
Menntun er ekki aðeins tæki
til að komast áfram i lífinu og
öðlast hærri tekjur. Hún er
takmark í sjálfri sér. En sá ótti
er ekki ástæðulaus á síðustu
tímum, að efnahagssjónarmið
séu farin að setja óþarflega
mikinn svip á skólastarfið,
einkum i háskólunum. Og þetta
ber okkur að varast. Við verð-
um að varðveita skólamenntun
sem menningarþátt.
Hin öra iðnþróun nútímans
og aukin alþjóðaviðskipti
vinna að ýmsu leyti gegn þeirri
þörf manna fyrir fegurð, sem
eitt höfuðhlutverk menningar-
innar er að fullnægja. Iðnaður
og viðskipti spyrja um það eitt,
hvað sé ódýrast og hagkvæm-
ast. Það er ódýrast að leggja
beinan veg, en hann spillir þá
ef til vill fögru landslagi. Hag-
kvæmasta staðsetning fyrirtæk
is kann að hafa mengun lofts
eða vatns í för með sér og gera
áður yndislegt umhveríi óbyggi
legt. Að vísu eru menn nú að
vakna til vitundar um mengun-
arvandamálið og freista lausn-
ar á því. En sú lausn, ef hún
finnst, er aðeins eitt fyrsta
skrefið á langri leið. Ætli það
hafi ekki farið fram hjá mörg-
um, sem einn kunnasti hagfræð
ingur samtimans hefur bent á,
að í raun og veru hefur ekki
verið byggð fögur borg í heim-
inum síðan fyrir iðnbyltingu?
Flest það, sem menn ferðast
land úr landi til að skoða, er
aldagamalt.
Þannig bendir ýmislegt til,
að í iðnaðarþjóðfélagi nútím-
ans sé að skapast andstæða
milli hagsældar og menningar,
framfara og fegurðar. Slikt má
ekki verða. Auðvitað eigum við
ekki að sætta okkur við að
vera fátækir fagurkerar. En
skynsamlegt meðalhóf verður
að finnast.
Hér er um svo viðamikið
vandamál að ræða, að líklega
leysir engin þjóð það út af fyr-
ir sig, hvorki stór né smá, frem
ur en þær leysa efnahagsvanda
málin hver fyrir sig. En gæti
ekki menningarsamvinna þjóða
sett sér það markmið að stuðla
að lausn þessa vanda? Gæti
hún ekki stuðlað að varðveizlu
skólanna sem menningarstofn-
ana? Gæti hún ekki stuðlað að
því, að fegurðin gleymdist ekki
í framfaraviðleitninni ?
Ef menningarsamvinnu Norð
urlanda tækist að stuðla að
þessu, yrði það ekki einungis
okkur Norðurlandabúum til
gagns. Norðurlönd kynnu þá
að geta orðið heiminum ný fyr-
irmynd, eins og þau hafa þegar
verið með þvi að koma á fót
þjóðfélagi, þar sem frelsi og fé-
lagslegt öryggi haldast í hend-
ur og mannréttindi og mann-
helgi skipa öndvegi.
Hér finnst mér vera mik-
ið verkefni einmitt fyrir skóla-
menn. Þess vegna nefni ég
þetta hér. Og síðustu orð mín
skulu vera ósk um, að norræn-
ir skóiamenn verði í forystu í
baráttunni fyrir aukinni menn-
ingarsamvinnu þjóðanna á
Norðurlöndum, ekki aðeins
okkar sjálfra vegna, heldur
allra þjóða.
6 LESBOK MORGUNBLAÐSINS 30. ágúst 1970