Lesbók Morgunblaðsins - 18.05.1969, Blaðsíða 15

HEIÐIN
Framh. af bls. 2
áranina í landinu lorðum daga
nú loks vera að færast til hlít-
ar yfir á fólkið. Þetta var að
verða ruslaraiýður.
Mér þykir illt að gerast
hrakspár, dótíir sæl, en þú
mátt trúa mér til þesa, að bið,
sem eftir hjarið, þegar við,
gamla fólkið, hverfum undir
torfu, eigið eftir að súpa seyð-
ið af þeirri óprúttm í öllum
hlutum, sem nú er uppi á ten-
ingnum! Menn stóðust ekki eld
raunirnar. — Menn guggnuðu
. .. Fyrst sviku menn sjálfa sig,
síðan landið, síðast samvizkuna.
Líttu í kringum þig! Ættjarð-
arást? — Berðu ekki það, sem
svo er kallað, á borð fyrir mig
. . . Þetta er væl fálkans yfir
rjúpunni: kvæði, kórsöngur —
orðagjálfur.
Fregnin um eymdarástand
Búanna þóttu Bjargföstu ótrú-
legar og allt eð því óskiljan-
legar. Gat þetta verið satt?
Sárast fannst henni að hugsa til
þess, að þarna voru það ekki
lengur menn, er börðust við
blind náttúruöfi, sem voru ofur-
liði bornir. Þarna var það fræg
þjóð, sem gekk um byggðir
annarrar minni máttar þjóðar
brennandi og brælandi, rupl-
andi og rænandi, evðandi og.
deyðandi. Hún talaði helzt ekki
um þessi mál við aðra en Odd
bónda sinn einan og í trúnaði.
Hlýtur ekki jörðin að vera
baneitruð, þar sem annað eins
athæfi á sér stað? — Sjálfur
jarðvegurinn, á ég við? ...
Finnst þér ég vera ósköp ein-
föld að hugsa þannig? ... Æ,
Oddur — ég skal segja þér.
Stundum hef ég á tilfinning-
unni, að jafnvel grasið á tún-
unum og engjunum hérna heima
hjá okkur sé ekki alveg sama
hreina grasið og áður! . ..
Hún táraðist yfir þessu. Odd
ur sagði: Elskan mín — og
þótti nóg um, en lét á engu
bera. Þegar hún hafði þerrað
sér um augun, sagði hún:
Ég er svo hrædd um, að þetta
breiðist út um allan hnöttinn,
að eitthvað illt komi fyrir hér
heima líka, að eitthvað voða-
legt bíði allra manna í neim-
inum . .. Finnst þér ég ósköp
heimsk? ... En því ættum við
að sleppa? Og guð horfir á
þetta og gerir ekki að. Skilur
þú, hvernig það má vera?
Stundum finnst mér, að ég skilji
það, en ég get ekki komið orð-
um að því. Ég hef verið að
hugsa um það nú lengi, hvort
ég ætti að trúa þér fyrir því.
Mig dreymir um særða menn og
dauðastunur. Mig hefur
dreymt, að jörðin byltist og
börnin okkar sykkju í svarta
moldina. Þetta hefur mig
dreymt. Moldin var eins og úf-
inn sjór, og allt lék á reiði-
skjálfi. Þetta var hérna fram-
an við bæinn, en túnið mold-
arflag ... Æ, fyrirgefðu mér,
að ég skuli vera að segja þér
frá þessu ...
— Svo leið og beið. Menn
vöndust því í Þrídölum, að
þjóðir ættu í stríði og stæðu í
bíóðsúthellingum jafnvel sjálfa
jólanóttina, vöndust því og
gengu til verka sinna, eins og
ekkert hefði í skorizt. Bændurn
ir seldu kjötið sitt, ull og gær-
ur og syndaselirnir á Tai.gan-
um fiskinn sinn fyrir skaplegt
og fremur hækkandi verð. Við-
skiptin höfðu glæðzt við stríð-
ið. Hagur manna var yfirleitt
heldur að lyftast. Heimur b-tn
andi fer.
Þá allt í einu einn góðan vsð-
urdag var stríðinu lokið og
hafði legið niðri langa stund,
áður það fréttist í Þrídölum.
Búagreyin höfðu gefizt upp, og
Bretum var hæ'lt á hvert reipi
fyrir veglyndi og hagfellda
samninga. Ranglætið hafði að
vísu borið sigur af hólmi, en
snúizt í stórmanniegt réttlæti
um leið. —
Langtímunum saman var nú
tíðindalaust rneð cllu í Þrídcl-
um, ef ekki skal telja barn-
eignir og mannalát, sem fá voru
merkileg. Þetta tíðindaleysi gat
haldizt misserum saman. Þá fór
allt í einu ýmislegt að gerast,
sem helzt ekki hefði átt að ger-
ast. Það er svo stundum. að
það, sem gerist, hetði helzt ekki
átt að gerast.
HVAÐ SÉRÐU
Framih. atf bls. 3
ur. Þó að hann sé skáld, en
ekki prédikari, var það kannski
ekki út í hött, þegar litla dótt-
ir skólastjórans í Askov skýrði
föður sínum frá því — að það
væri kominn prestur frá ís-
landi.
Fyrir Gunnari Gunnarssyni
er lífið heilagt.
Meðan Gunriar Gunnarsson
starfaði í Danmörku, kynntist
hann mörgum dönskum skáld-
um og rithöfundum .Af þeim
eru honum hvað minnistæðast-
ir Johannes V. Jensen og Pont-
oppidan. Kynni hans og Jo-
hannesar V. Jensens voru með
skemmtilegum hætti. Gunnar
Gunnarsson skrifaði kjallara-
grein í Politiken og gat þess
að hann hefði reynt hvað hann
gæti til að fá útgefanda að
nýrri þýðingu íslendinga sagna,
en ekki tekizt. Nú hefði hann
ákveðið að gefast upp. Þá fékk
hann bréf frá Joh. V. Jensen,
„Nej, nu begynder vi“, sagði
danska s'káldið. Gunnar þýddi
Grettis sögu, Johannes V. Jen-
sen Egils sögu, eins og kunn-
ugt er. Nú er þetta orðinn
hinn merkasti bókaflokkur og
hefur fjórða útgáfa hans selzt
meir en nokkur önnur.
Þá er Gunnari Gunnarssyni
einnig tiðhugsað til Blichers,
og þýddi fyrir nokkrum árum
á ís’jenz'ku Puæsten i Vejlby,
sem hann kallar Vaðlaklerk í
þýðngunni.
„Blicher er ódrepandi", hefur
Gunnar sagt, „han.n er einn
endingarbesti höfundur Dana“.
Hann las verk hans mikið, þeg
ar hann var drengur fyrir aust-
an, áður en hanr, hélt til Dan-
merkur: „Það er svo mikil al-
úð bak við alilt sem hann
skrifaði . . . Það er ekki nóg að
vera skáld, það er líka nauð-
synlegt að vera maður. Blich-
er var maður.“
Enginn kann betur að meta
manngildi en Gunnar Gunnars-
son. Það er því engin hend-
ing, þótt Blicher hafi orðið
snemma á vegi hans.
Gunnar Gunnarsson og kona
hans komu til íslands vorið
1939 og tóku við búi á æsku-
slóðum skáldsins að Klaustri.
Síðan hafa þau átt hér heima.
Fluttust til Reykjavíkur haust-
ið 1948, og gáfu ríkinu jörð-
ina. Áður fyrr (nema þegar
hann skrifaði Ströndina) fór
skáldið alltaf mjög snemma á
fætur, settist við skrifborðið
léttklæddur, sat þar fram á
miðjan dag og skrifaði. Þá var
dagsverkinu lokið. Það sem eft
ir var dagsins notaði hann svo
til að svara bréfum — og lifa
lífinu. En þegar þrótturinn
minnkaði, entist hann ekki til
að vinna dagsverk sitt í einni
lotu. Tók har.n þá upp á því
að fara enn fyrr á fætur, nú
klukkan 6 á morgnana vinnur
í 2—3 tíma, fær sér göngutúr,
heldur heim og borðar, leggur
sig, sest síðan aftur við skrif-
borðið og verður þá að ráð-
ast, hve lengi hann heldur út.
En lítill tími er aflögu. Og flest
það sem menn telja sér nauð-
synlegt er honum til trafala.
Hann kemur' ekki inn í mið-
borgina nema einu sinni eða
tvisvar í mánuði. Hann skirr-
ist jafnvel við að láta klippa
sig.
Gunnar Gunnarsson á ekki
hægt um vik. Hann vinnur á
tveimur málum, og getur varla
hugsað sér að gefa út bók, án
þess að breyta einhverju í
henni. Hann vill hafa hönd í
bagga með — og helst sitt orð-
færi á nýjum útgáfuim verka
hans á íiulenzku, og hann gefur
ek'ki huigsað sér að neitt komi
út eftir hann í Danmörk, sem
hann hefur ekki sjálfur haft
yfirumsjón með. Hann metur
mikils danska tungu. Vart get-
ur ólíkari mál en dönsku og
íslenzku, ef að er gætt. Samt
hefur hann fullkomið vald á
báðum málunum. Og þetta vaid
sitt hefur hann notað til þess
að — „nálgast sannleíkann,
reyna að skýra hið cukýranlega
fyrir sjálfum mér og öðrum.
Það eina, sem er óþolandi, er
að skilja ekki hin yztu rök“.
(Grein þessi er upphaflega
skrifuð fyrir danska blaðið
Berlingske Tidende).
PETROSJAN
Frarnh. af bls. 7
og sælgætismolum frá Yerev-
an í Armeníu. Petrosjan nart-
ar af skyldurækni í þetta, and
varpar og óskar þess með sjálf-
um sér, að hann sæti jafnvel
andspænis Botvinnik á ný.
Þegar haran teflir virðist
hann slappa af og blekkir það
suma. Hann er frægur fyrir
hógláta og hirðuleysislega fram
komu í hita bardagans, þó að
araraað verði uppi á teningnum
á taílborðirau. Haran geragur
gjarnan um og rabbar við á-
horfendur meðan hann bíður
eftir lei'k andstæðing.ins oig á
það jafnvel til að fylgjast með
öðrum skákum. Hann afneitar
algerlega hugmyndinni um sál-
fræðilega taflmennsku, enda
þótt framkoma hans hafi sál-
ræn áhrif á alla, noma kannski
þá allra sterkustu.
Petrosjan hefur ekki þurft að
verja titil sinn nema einu sinm
og það var 1966 gegri vini sín-
um, Boris Spassky. Á þessu
ári hefur Spassky, sem er 31
árs Moskvubúi og stundar
sund af kappi til að búa sig
undir skákkeppnir — aftur
skorað á hann. Spassiky lagði
hina síðustu átta kappa í loka-
úrslitunum að velili í haust er
var. í þeim hópi var ek'ki cg
vakti það vitaskuld athygli —
hinn duttlungalynti og
þrætugjarni Bandaríkjamaður,
Bobby Fischer, sem er banda-
rískur meistari. Fischer datt úr
keppninni í byrjun vegna
þrætu um tímann, sem honum
var ætlað að tefla á.
Petrosjan hefur sigrað Fisch
er, sem enn er ungur, aðeins
26 ára, þrisvar af þeim fjórum
skiptum, sem þeir hafa keppt
hvor við annan.
„Það er algeng skoðun skák-
unnenda, að menn geti verið
góðir skákmenn án þess að
vera hugsandi menn, en vizk-
an kemur með aldrinum. Það
er ágætt að vera Wunderkind
(undrabarn) — en það færir
manni ekki þekkingu né
vizku.“
Petrosjan er manna fúsastur
á að játa, að þau hljóti að
verða örlög hans, að hann tapi
heimismeistaviatitliraum. Ein-
hvers staðar í Rússaveldi er
metnaðargjarn piltur að grand-
skoða skákir Petrosjans og
sigra hans til þess að fá á hon-
um höggstað með svipuðum
hætti og hann fékk sjálfur á
Botvinnik. Það virðist eins og
Petrosjan horfi fram til þess
tíma að hann verði sviptur titl-
inuim með nökkrum feginiieik og
létti. „Ég skal segja ykkur, að
mig hefur lengi langað til að
skrifa bók. Á árinu 1962, þeg-
ar ég var að berjast við að fá
að skora á heimsmeistarann,
sagði ég oft við sjálfan mig, að
ég skyldi byrja strax og ég
hefði tapað. En sivo tapaði ég
ekki og ári síðar, þegar að
sjálfri keppninni um heimsmeist
aratitilinn var komið, endur-
tók ég hið sama fyrir sjáifum
mér og það fór á sömu lund,
ég tapaði ekki, og nú hef ég
ákveðið það sama enn einu
sinni, ef ég tapa fyrir Spasský.
.Kannski væri það hið bezta sem
fyrir mig gæti komið — að
tapa, svo að ég gæti byrjað á
þessari bók, sem ásækir mig.
Ég ætlla að kalla hana: Tiu
auðveldir kennsluþættir um það,
hversu erfið þraut skákin er.“
FRAMMISTAÐA Friðriks Ól-
afssonar á alþjóðlega skákmót-
inu í Hoilandi í janúar sl.
vakti að vonum mikla athygli,
ekki einungis hér á Islandi
heldut- og einnig erlendis.
Hann hlaut 5. sæti með 9%
vinning, en þeir Botwinnik og
Geller sigruðu, hlutu 10% vinn
ing og 3. og 4. sæti hlutu þeir
Keres og Portkch með 10 vinn-
inga. Með tillitit til aðstæðna
Friðriks að undanförnu, en
hann hefur lítið getað teflt,
er frammistaða hans mjög
góð. Það var því mikill skaði
að Friðrik skyldi ekki vilja
tefla á Olympíus'ákmótinu í
Lugano, en með þátttöku
hans hefði sveitin getað
bætt árangur sinn að miklam
mun. Eitt aðalvandamál stjórn-
enda skákmóta af þessum styrk
leika, er hversu mikill fjöldi
skákanna endar með friðsam-
legu jafntefli eftir aðeins örfáa
leiki. Með tilliti til þess höfðu
stjórnendur skákmótsins í Bev-
erwijk reynt að bjóða þeim
skákmeisturum, sem sýnt hafa
minnsta tilhneigingu til skjótra
jafntefla. Verðlaun voru mjög
glæsleg eða frá 3000 gyll-
inum niður í 1000, en átta verð
laun voru veitt. (3000 gyllini
samsvara 73.000 ísl. kr.) Frið-
rik byrjaði mjög glæsilega með
því að sigra í 1. umferð Kava-
lek frá Tékkóslóvakíu. (Kava-
lek mætti til keppni í Lugano,
en neitaði síðan að tefla í mót-
mælaikyni við innrás Rússa
inn í Tékkóslóvakíu).
Hvítt Friðrik Ólafsson.
Svart: L. Kavalek.
Kóngindversk vörn.
1. Rf3 Rf6 2. g3 g6 3. b3 Bg7
4. Bb2 o-o 5. Bg2 d6 6. d4 Rf6-
d7 (Með þessum leik er vart
hægt að mæla. Betra er 6. —
e5 7. dxe5 Rg4). 7. Rc3 e5 8.
Dd2 He8 (Þessi leikur reynist
heldur hægfara; sterkara fram
hald var 8. — Rc6. Hvítur sýn
ir framá þetta með næstu leikj
um). 9. dxe5 Rxe5 (Svartur
varð að taka peðið aftur með
sínu peði). 10. Rxe5 Bxe5
(Svartur lendir í miklum erfið
leikum eftir 10. — dxe5 11.
Dxd8 Hxd8 12. Rd5 Hd7 13
o-o-o). 11. o-o-o Rd7 12. h4
(Hvítur blæs að sjálfsögðu til
sóknar, því svartur á mjög erf-
itt um varnir á kóngsvæng).
12. — h5 13. f4 Bg7 14. g4 hxg4
15. h5 Rf8 16. h6 Bf6 17. Rd5
Bxb2 18. Kxb2 Rh7 19. Dc3 f6
20. Rxc7 Bf5 21. Dc4 Kf8 22.
Rxa8 og nú gafst svartur upp.
Þessi skák hlýtur að hafa haft
góð áhrif á Friðrik, því að í
2. umferð tefldi hann við Port-
isch og vann einnig.
K. JUNKER.
Hvítur leikur og viranur.
Rétt lausn: 1. Ra5 alD 2. De4
Ka2 3. Da4 Kbl 4. Ddl Kb2 5.
Rc4 Ka2 6. Dc2 og mátar.
Ekki: 1. Rc5 alD 2. De4 Ka2
3. Da4 Kb2 4. Dd4 Ka2 o.s.frv.
K. JUNKER.
Hvítur leikur og heldur jafn-
tefli.
Lau-n: 1. g4 (hótar Kg2 og
Bg3 mát) 1. — Kxh3 2. Khl!
a2 3. Bgl alD (H) patt. Ef 3.
— alB 4. Bd4! Ef 3. — alR 4.
B’b6 Rb3 5. Bxc7 Rxd4 jafnt.
18. maí 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15