Lesbók Morgunblaðsins - 18.05.1969, Blaðsíða 13

Stefáni. Þau voru að vísu ólík
um margt. En sambúð þeirra
varð með þeim ágætum að bet-
ur varð ekki á kosið Ég tel
hiklaust, að einmitt í þessu vali,
hafi komið fram hin dulræna
skynjun Stefáns. Hann sá til
framtíðarinnar, hin duldu rök,
sem fólgin voru í því ókomna.
Fáum mönnum er þessi gáfa
gefin, en séu menn gæddir
henni, og beiti þeir henni rétt,
verða slíkir menn ávallt ham-
ingjumenn.
Halldór Pétursson
Framlh. af bls. 10
föt, brydduð með silfri og bró-
deruð með gulli.
— Já, það verður vízt ekki
ofmælt, að karlmannafatatízk
an á vorum dögum er htldur
lágkúruleg, bæði í formum og
litum. En þegar þú horfir til
baka, gætir þú nefnt mér ein-
hverja menn, sem þú hefur mál-
að og hafa orðið þér sérlega
minnisstæðir?
— Þetta er dálítið erfið
spurning, því margir eru mér
mjög vel minnisstæðir. Þó skal
ég gjarnan nefrxa hér tvo menn.
Annar er Sigurbjörn í Vísi og
hinn Guðbrandur Magnússon.
Það var sameiginlegt með þeim,
að hvorugur gat verið kyrr,
þeir voru alltaf á iði af lífi og
fjöri, og einu sirmi vissi ég
ekki fyrr til en Sigurbjörn var
búinn að taka á mér glímutök.
Það er gaman að kynnast glík-
um mönnum, sem halda þessu
ungæðislega fjöri fram á efri
ár.
— Einu sinni voru menn
hræddir um að ljósmyndatæknin
gengi af portretmálverkinu
dauðu.
— Á því er ekki mlkil hætta,
og ég held að ekkert geti kom-
ið í staðinn fyrir portretmál-
verkið. Hvað mig sjáifan snert
ir, þá hafa þessi verkefni he'ld-
ur farið vaxandi með árunum.
— Portretmálverkið rúmar
líka margskonar tækni og við-
horf?
— Já, og það er misjafnt
hvaða aðferðir menn nota. Einn
bezti portretmálari samtímans,
Bretinn Graham Sutherland,
gerir einungis nokkrar skyss-
ur, en lætur menn ekki sitja fyr-
ir meðan hann málar. Eitt þekkt
asta portret, sem hann hefur
málað, var af Churchill. Það
er frábær mynd, dálítið rosaleg
að vísu, og Cnurchill var ekki
ánægðari með hana en svo, að
hann bannaði að hún væri
sýnd opinberlega. Það sýnir, að
gott portret fellur ekki alltaf
fyrirmyndinni 1 geð.
SMÁSAGAN
Framih. af bls. 13
leit á konu sína, sem stóð í
miðju rúmi hálfbogin undir súð
inni, sköpuð í guðs mynd, en
náföl í framan eins og fram-
liðin manneskja. Þá varð honum
litið yfir í hitt rúmið, og nú
skildi hann samhengið, hló við
og tilkynnti konu sinni — ekki
með öllu kjökurlaust:
Kötturinn . . . Það er þá ekki
annað en helvítið hún kisa!
fari hún í 'logandi!
Eiki varð að fleygja frá 3ér
eldspýtunum, hálfbrunnum, en
var fljótur að komast á knén og
ná sér í fleiri, — það var í
honum einhver kveifa. Honum
var meinilla við myrkrið þá
stundina:
Ég kveiki á lampanum, sagði
hann — og gerði það.
Skjálfhentur þreifaði hann
undir koddann, náði í úrið sitt,
— klukkan var tólf . .
Hvað er nú þetta? varð hon-
um að orði — og vissi ekki
hvaðan á sig stóð veðrið: spá-
dómurinn hafði brugðizt! Hjón
in litu hvort á annað, grallara-
laus, þangað til Eiki áttaði sig:
Ég'hef hana heldur fljóta, eins
og þú veizt, sagði hann í af-
sökunartón.
En atvikið með kisu hafði
leyst Tobbu úi læðingi speki
og blaðaskrifa:
Ég held það verði ekkert úr
neinum dómsdegi í bráðina,
sagði hún hressilega og brá yf-
ir sig pilsgopa: Ætli hún ver-
öld gamla standi sig ekki, bætti
hún við og fikraði sig fram úr
rúminu, gerði sig líklega til að
ræsta baðstofuna.
Þegar hún sá hvað skálin
var illa brotin, varð hún hálf
ergileg, mátaði san.an stærstu
brotin, en það yrð: engin leið
að spengja hana. Leiðinlegt méð
jafn fallega skál:
Einu skálina, sem við áttum
heila! sagði hún.
Þá þótti bónda skörin vera
farin að færast upp í bekk-
inn, hjólbeinóttur og nötrandi
af kulda og kvíðahrolli rétti
hann úr sér eftir getu, þetta var
að hafa hugann um of fastan
við tímanlega hluti:
Hvað er að heyra til þín,
kona? sagði hann virðulega:
Herrann gaf, Herrann tók, lof-
að veri nafnið Drottins!
Að svo mæltu sneri hann
beru baki við konu sinni og
fór upp í, dró yfir sig sæng-
ina og blés við mæðulega:
Nú hefði verið gott að eiga
grautarspón í aski:
Sleiktu hann upp af gólfinu
— annan graut fær þú ekki í
kvöld, lét kona hans hann vita
og rigsaði fram með leifarnar
af skálinni góðu.
Að stundu liðinni færði hún
eigi að síður bónda sínum hrær-
ing í fötu, og ekki stóð á Eika
að háma í sig góðgætið. Dóms-
dagur og heimsendir voru farn
ir veg allrar ver&ldar, reikn-
ingsskilin miklu voru horfin
þangað, sem þau eiga heima —
langt fram í óvissa eilífð.
En hvað er þetta með hana
Stjönu? sagði Eiki allt í einu:
Hvað er orðið &f henni?
Húsfreyja virti ekki bónda
sinn svars í þ&ð sinn, var að
enda við að gera hreint eftir
kisu, síðan fór hún að hátta.
Þegar þar að kom lagðist hún
við stokk. Þess varð ekki langt
að bíða að Eiki heyrði að hún
var sofnuð, hrothljóðin yfir-
gnæfðu gang tímanna, og voru
eitthvað það viðkunnanlegasia,
sem hann hafði Leyrt á þessu
sumri.
Þegar hjónin vöknuðu dag-
inn eftir dómsdag var Stjana
komin í leitirnar stóð fyrir
framan rúmið sitt, var að tína
af sér sparifötin og fær-a
sig í hversdagsspjarirnar. Þeg-
ar hún varð vör við hreyfingu
í hjónarúminu, sneri hún sér
við og sagði glaðlega:
Guði sé lof, að ég sé ykkur
aftur heil á húfi, og að ekki
varð af heimsendi i þetta sinn!
Og komið þið nú sæl!
Tobba tók varia undir það,
var búin að ná úr sér napur-
leik syndarinnar og gerðist
langorð og þó kjarnyrt um
bannsettar ekkisens bláðalygar,
angurgapa og \ izkusnakkav
sem ætu hver eftir öðrum sömu
delluna. Að svo mæltu tók hún
fyrir skálarmissinn. Eiki fékk
orð í eyra fyrir lystarleysi og
þá bölvaða vitleysu að þurfa
endilega að velja skálinni stáð
undir strompinum — og sjá
ekki um að loka ekki köttimn
úti, honum hefði verið mátulegt
að fá hvort tveggja í koll-
inn! ...
Eiki gerði sér upp hálfgert
hugarvingl og allmikla iðrun.
En um leið og kvensurnar voru
farnar, stökk hann fram úr
rúminu, blístrandi og engan
veginn óánægður með áð halda
áfram tilverunni sem bónda-
nefna búkonunnar miklu ®g
traustu, sem í raun réttri var
jafn ábyggileg og sjálf Ritn-
ingin. Kisa var óvön því >áð
heyra slík hljóð í bónda, hóf
sig úr beygju og starði á hr.nn
bísperrt. Eiki rétti henni sel-
bita á trýnið, og í annað
sinn á tæpum sólarhring ilúði
blessuð skepnar. í ofboði báð-
stofu og mannfélag
g'íogur á allt er laut að störf-
um bóndans, veðurglöggur og
kunni skil á margs konar svip-
brigðum dags og nátta til veð-
urbrigða. Hann bjó yfir dul-
rænum gáfum, en flíkaði þeim
lítt. Þó kann ég nokkrar fleiri
sögur af dulbrigðum hans.
Lífið sjálft er í rökum sínum
líkt og hverfleiki virks dags.
Svipbrigði þess og mótun
eiga oftast sköp lík og mótun-
in í líðandinni á hverjum degi
ævinnar. Hverfleiki birtu og
hlýju er dvínandi, í rökum sín-
um er mátturinn til að skynja
og skilja, hvað er samofið
manninum sjálfum eða hinu, sem
er fjarrænt og ekki verður skil
ið, órænt og dult. Sumir menn
verða aldrei í snertingu við hin
eðlilegu rök þessara sanninda.
En aðrir eru aftur á móti bún-
ir þeim náttúrulegu gáfum að
vera alltaf í athöfnum sínum,
vilja og framkvæmdum í sam-
ræmi við það. Slíkir menn
verða raunsæir í gerðum sínum
og ætlunum. Verða hamingju-
menn í starfi sínu og lífi .Skiln
ingur þeirra á mönnum og mál-
leysingjum, eru samofin rökum
náttúrunnar, jafnt í lífi sjálfra
þeirra og þeirra, sem þeir um-
gangast mest. Þannig var Ste-
fáni Eiríkssyni á Litlu Reykj-
um farið. Ég þekkti hann vel.
Hann var að vísu orðinn gamall
maður, þegar ég man eftir hon-
um, en þrátt fyrir það, eru mér
minnisstæð atvik og sögur, er
ég man í sambandi við hann.
Að lokum vi'l ég segja frá einni
glíkri sögu.
Þegar Stefán var orðinn gam-
all maður og gat ekki lengur
nýtt jörð sína að fullu, aug-
lýsti hann, að hann vildi leigja
hluta jarðarinnar. Fjöldi ungra
manna sótti um ábýlið, því
þetta var á þeim tíma, sem
ungir menn vildu enn þá gjarn
an festa ból í sveit. Hann valdi
úr umsækj endunum, og þótti
mörgum val hans ekki 1 sam-
ræmi við það, sem þeir héldu
að hann myndi gera. En árin
liðu og ungi bóndinn og kona
hans bjuggu á jörðinni á móti
E g hitti nýlega gaimlan
vin minm á Túngötunini, hamin
Filipus Ámiundason járnsmið á
Bráðræ'ðiaholtinu. Þar voru öll
húsin kennd við holt í gaiml'a
daga, og þar átti óg heima fyrst
í Reykjavík. Ég var í keng aif
gigtinini, en hann einis og uing-
lamb og brosti út að eyrum,
þrátt fyrir sín 92 ár. Satt að
segja hélt ég að Filipus væri
kominm til Himmiairikis fyrir
löngu. Ég vissi að harnrn hefur
alltaf verið Alþýðuflokkamað-
ur af eldri sortinni, hatað
kommúnista og auðvaldið eins
og ég, svo ég efaðist ekki uim
samastaðinm.
Filipuis er Ramgvellinigur úr
Holtunum, þar hafa alltaf ver-
ið góðir prestar, og séra Egg-
ert í Fljótslhl'íðinmii í nágrenin-
imiu, sem ekki færði neina
hreklklaiusa sál á viligötur. Svo
var sýslumaðurinm, hanm Her-
mann á Velli, ljúfmenmið, sem
alla vildi sætta. Um hanin var
kveðið:
Herm'anin reyndist þjófum þjáll,
þá var erfitt glæpi að samma.
En nú er sa'gt að sverfi Páll
að gamviskunmi Fjallamanoa.
Hannes Jónsson :
Þn
klökknoði
Jón
söðli
Ég var að kvarta yfir því,
hvað heimurinm ætti bágt að
missa mig, því nú væri ég á
förum. En Filipus vildi ekki
heyra það nefnt, gaf mér jajfn-
vel í skyn, að haran ætlaði að
verða hundrað ára, eða meir,
nú væri allt betra en þegar
hanm var barn, og færi enm
batnandi. Hamm saigði mér sög-
urta af því, þegar hann sem
barn var viðstaddur á Rauða-
læk niðurboð á sveitairlim, þar
sem grátandi barn var rifið frá
brjósti grátandi móður. Filipus
sagðist sjálfur hafa farið að
gráta, og þessu atviki hefði
hanrn aldrei gleymt.
Ég heyrði aldrei um niður-
boð á sveitarlim í Þverár-
hreppi, en líkl'ega hefir Jón
Grímsson reynt það. Ég kynnt-
ist honum er ég var urugling-
ur, þá var hann roskinn maður.
Sagan um hann er svonia:
Jón söðli bjó í Vesturhóps-
hólum. Hann hafði lært iðn síoa
í Danmörku, og var talinm fyr-
irferðamikill og ribbaldaleigur.
Síðar fluttist hann ti'l fsafjarð-
ar. Það var norðan niepja og
frost, er Jón söðli barði að dyr
um á bænum, sem Jón Gríms-
son var niðursetningur á. Ekki
var gengið til dyra, en Jónii
söðla heyrðist eittlhvert þrusk í
bæjarsundi. Þar hék'k hross-
skrokkur, frosinn, og Jón sá
ungbarn haniga í öðrum bóg
Skrokksins og naga hrátt ket-
ið og frosið.
Það var eniginn heimia á bæn-
um, allir við útivininu. En þeg-
ar svo var, vair barnið buindið
við rúmstólpa, jafnvel daigl'amgt.
En nú hafði því einJhverm veg-
inn tekizt að losna við fjötr-
ana, og fáklætt hafðd það Jaigt í
Jeit að æti vegma humgurs.
Jón söðli klökknaði við þó
harður væri og kærði til
hreppsmefndarinmar meðferðima
á barnimu, Jóni Grímssyni, sem
þá var útvegaður anmar veru-
staður.
Þeir bræðurnir Guðmann og
Jón Gríimssynir höfðu umgir
misst foreldra síma. Guðmamn
komst á gott heimili, harnn var
ljúfrmemmi og prúður. Jón var
harður og óvægimn í orðum. Ég
þekkti bræðurma báða.
1902 dó á Tjöm í Vatrasmesi
maður úr berklum. Þetta hafði
verið hraustur veirkamaður, tal
in-n tveggja manna rmaki tii
vinmu. Hamn varð að hafiast við
í hesthúsi, það var hams spí-
tali og jatan sjúkrarúmið. Það
var ekki af mamimvoraskiu, sem
homum var úthýst úr bænum,
svo var víðar, því annars vom
börnin í veði. Heilar fjölskyld-
ur dóu úr berklum eða afleið-
imgum þeinra. Við vorum rúm
þrjátíu, sem vorum fermd á
Breiðabólstað í Vesturhópi
1906, og við erum tvö ein eftir.
Það voru dkki margir brjál-
aðir, þegar ég var ungur, en
óðir rnemn voru bundnir við
stoðir í skúmaskotum, svo þeir
yrðu ekki sér eða öðrum að
skaða. Geðbi'laðir rnemn vom
látnir fara bæ frá bæ, éf etig-
in hætta stafaði af þeim.
En þegar ég miranist þess
tíma, er ég var barn, hugsa ég
m-eð aðdáun til fyrstu lækn-
anna, sem lögðu stund á géð-
veiki og bs-rkla, þeirra Þórðar
á Kleppi og Sigurðar á Vífils-
stöðum. Mikið brautryðjanda-
starf og kærleiksverk unmu
þessir mikilhæfu menn og góðu
lækimar.
Biblían segir okkur frá holds
veikuim í Gyðimgalandi, sem
voru grýttir, ef þeir nálguðust
aðra menin en þjáningarsyst-
kini sín. Nú erum við lausir
við berklan-a sem böl, en þriðji
hver ísliendingur er meira eða
mimna geðbilaður af drykkju-
skap, ofbeldi, leti og allskyns
hégómaskap, sem v ið höfum
tekið upp eftir erlendri skríl-
mien.nsku. Við ættum að hætta
að tala um hungrið í heiminum,
við erum tæolega 200 þúsund.
Við ættum að byggja fullikom-
inn geðveikraspítala og heilsu-
hæli fyrir sálsjúka. Og við ætt-
um að byggia sjúkralhúsin, serm
koraurnar ógka eftir. Flfestir
hafa átt góðar mæður, og marg-
ar góðar konur, sem við eigum
allt að þakka.
18. rnaí 1969 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13