Lesbók Morgunblaðsins - 10.11.1968, Blaðsíða 13

Eftiríarandi staða kom upp í skák
milli þeirra Matulovic frá Júgóslavíu
og Zwetkov, Búlgaríu, í Varna 1965.
Zwetkov
Matulovic
1. Dcl! Rxd4f
BÓKMENNTIR
Framh. af bls. 3
svo mjög á samræðum. Þegar sýningar
voru hafnar aftur vorið 1968, var þetta
stutta leikverk um fánýti veraldlegs
gengis fellt niður, en í þess stað hafn-
ar sýningar á gamansömum eintalsþætti
úr: „On the Harmfulness of Tobacco"
eftir Chekhov (Stjórnandi: Alvin Ep-
stein) og einnig eftirhermuleiknum
„Blueprints" (Stjórnandi: Mr. Lasko).
Hin verkin nutu stöðugra vinsælda,
sökum þokka þeirra og kýmni og þess,
hve leikræn þau eru. Hinn stílfærði
japanski kabukileikur var einkanlega
við hæfi leikflokksins, sem túlkaði hann
með nákvæmni og yndisþokka balletts-
ins. Skarprar andstæður koma fram í
hinum viðburðarríka ítalska farsa, sem
fjallar um munaðarsjúka fjölskyldu.
Þrátt fyrir kröftugan látbragðsleik, býð
ur leikurinn einnig upp á mýkt og
þokka ballettsins.
En það sýningaratriði, sem hlýtur
hvað mest lof gagnrýnenda, er „upp-
iestur“ á skáldskap, því að þar koma
greinilegast fram áhrif þess, sem Hays
nefnir „litauðgi málsins“. Allt fra róm
antískri túlkun hinnar þokkaful'lu Au-
dree Norton á „How Do I Love Thee?“
eftir Elizabeth Barrett Browing til hinn
ar glaðværu skopstælingar Joe Velez
á öfgaljóðinu „Jabberwocky, eftir Le-
wis Carroll.
Við leiksýningarnar eru tveir hvísl-
arar, sem standa venjulega afsíðis.er
þeir inna hlutverk sitt af hendi, en í
„Gianni Schicchi" eru þeir á sviðinu
ásamt leikurunum, á meðan þeir mæla
fram textann. Einnig er mikilvægt sýn-
ingaratrfðið „sculptures for music“ eft-
ir Francois Bashet. Þá er leikið á stór-
fengleg alúmínhljóðfæri, sem gefa frá
sér margvísleg hljóðmerki til skemmt-
unar áheyrendum, og einnig skírskota
þau til hinna heyrnarlausu leikara. Öll
þessi mismunandi atriði, mögnuð með
hjálp ásláttarhljóðfæra, búninga og ljósa
stuðla að því að gera sýninguna að
töfrandi og áhrifamiklu sjónarspili.
Auk þessara opinberu sýninga, held-
ur leikflokkurinn skólasýningar í mennta
skólum víðs vegar um Bandaríkin, þar
sem Lou Fant, eini leikarinn í hópnum,
sem hefir heyrn, — foreldrar hans voru
(Ef svartur leikur öðrum R leikjum,
t.d. Re7, leikur hv. Dc7 og peðin á dr.
væng falla).
3. Kd3 Dxe5
(Svartan grunar ekki hvað 'hvítur hef-
ur í huga).
3. Dc8! Kg7
4. Dh8t!! Kxh8
5. Rxf7f Kg7
6. Rxe5
Svartur verður að horfast í augu við þá
óþægiilegu staðreynd að R á engan
undankomureit; fangaður úti á miðju
borði og þó svo fáir menn á borði!
EFTIRFARANDI skák var tefld í Whit-
by í Englandi nú í sumar á alþjóðlegu
skákmóti.
Hvítt: J. G. Cockroft
Svart: Heinrich Jiihe
1. f4
(Þessi byrjun er af mörgum álitin held-
ur meinlaus byrjun og gefi hvít litla
möguleika á forskoti, en þó hefur Lar-
sen komið mörgum á óvart með þessari
byrjun — einmitt vegna þeiss hversu
fáir búast við henni).
1. — d5
3. Rf3 Rf6
3. g3
(Hvítur reynir að tefla Leningrad-kerf-
ið í 'hollenzku vörninni: 1. d4 f5 2. Rf3
g6), en heppilegra er fyrir hvítan að
leika e3, því með leiknum g3 gefur hann
svörtum ákjósanlagt iskotmark 'eins og
síðar kemur í Ijós).
3. — c5
(Einnig er gott að byggja upp stöðuna
ir.eð g6, síðan Bg7 og í framhaldi af / •
c6 og e5).
4. Bg2 Rc6
5. 0-0 h5?!
6. d3 Bg4
7. Rc3 (Eðlilegra virðist Re5)
7. — Bxf3
8. Bxf3 e6
9. e4 d4
10. e5??
(Táknrænt dæmi um algjöra
blindu)
10. — dxc3
11. exf6 Dd4t
(Að sjálfsögðu! Slíkt tækifæri lætur
góður skákmaður sér ekki úr greipum
•ganga. Þennan millileik hefur hvítur
ekki séð fyrir).
12. Kg2 cxb2
13. fxg7?? hxalD
og hvítur gefst upp. Hann ræður ekki
við tvær drottningar.
heyrnarlausir — útskýrir eðli og not-
kun táknmálsins.
Að sjálfsögðu er stofnunin: Vocation-
al Rehabilation Administration hæstá-
nægð með árangur leikanna, og það er
Hays einnig.
„Stjórnin hefir þjóðfélagsleg mark-
mið, en okkar markmið er eingöngu að
þjóna listinni, og báðir aðilar eru á-
nægðir, segir hann.
Hann finnur, að þessi félagsskapur,
sem hann hefir átt þátt í að stofna,
er í þann veginn að 'leggja stórkost-
legan skerf af mörkum í þágu leiklist-
arinnar. „Heyrnarlaust fólk er stolt af
því að móta nýja leikhúsreynslu, og að
starfi þess hefir verið fullur gaumur
gefinn. Fólk, sem heyrir, hefir komizt
að raun um, að þessir heyrnarlausu
leikarar eru myndarlegir, duglegir og
einstökum hæfileikum búnir.
Auk þess eru þeir vísir að nýju leik-
húsi, sem hleypt geti nýju lífi í starf-
semi hins hefðbundna leikhúss.
ARNCRÍMUR LÆRÐI
Framh. af bls. 11
heima í flokki hinna síðarnefndu. Með
henni lauk hálfrar aldar ritferli Arn-
gríms.
V.
Enginn hefur gengið feti framar Guð-
brandi biskupi að hörku og óbugandi
kjarki við að berja inn í íslendinga
evangelisk-lúterskan rétttrúnað og
mo'la niður þær leifar fyxri siðar, sem
enn þóttu uppi. Var biskup vakinn og
sofinn í þessu, meðan hann fylgdi fötum
og mátti halda á penna. Hér sem ann-
ars staðar var Arngrímur honum traust
stoð, ef grípa þurfti til að þýða guðs-
orðabækur í bundnu máli eða lausu.
Ekkert þeirra verka hefði þó enzt hon-
um til varanlegs frama, en eifct þeirra
átti þó síðar fyrir sér mikla sögu í ís-
lenzkum bókmenntum: Eintal sálarinnar
við sjálfa sig eftir Martin Möller, þýzk-
an guðfræðing. Frumprentun bókarinn-
ar kom út á Hólum 1599, en hún var
endurprentuð fimm sinnum fram á miðja
18. öld. Þess verður ekki freistað að
rekja guðfræði bókarinnar, en þess eins
getið, sem hún varð ágætust af, að þang-
að sótti Hal'lgrímur Pétursson að ein-
hverju leyti uppistöðuna í Passíusálma
sína.
Hér skulu aðeins talin heiti þeirra
guðsorðabóka, sem Arngrímur þýddi, og
eru þær allar prentaðar á Hólum: 1.
Biblia parva. Edur Vor Almenelegur
Catechismus (1596). 2. Hinn stutte Da-
vids Psalltare (1611), úrval úr Davíðs
sálmum. 3. Si0 Krossgöngur Herrans
Jesu Christi eftir Martin Hammer (1618).
4.Krosskuediur Þess Heilaga Kienne-
faudurs Bernhardi (1618), þýðing í
bundnu máli á Rhytmica oratio eftir
Bernard frá Clairvaux. 5. Psalmur í
Davids Psalltara sá XCI. . . stuttlega
yferfaren Af Sijra Arngrijme Jonssyne
(1618). Sú bók, sem er sjö prédikanir,
hefur þá sérstöðu, að hún er venju-
lega talin eftir Arngrím sjálfan.
VI.
Skal nú þessu ritatali lokið með fá-
einum bókum af ýmsu tagi, sem Arn-
grímur tók saman. Honum er eignað
hið elzta almanak, sem vitað er með ör-
uggri vissu að prentað var á íslenzku:
Calendarivm Islendskt Rijm, Hólum
1597, Latneska málfræði, Grammatica
latina, tók hann saman eftir ýmsum
heimildum handa skólasveinum á Hólum,
og var bókin prentuð þar 1616. Loks
skulu nefnd tvö rit, sem runnin eru
aif persónulegum toga og frændsemi og
vináttu við Guðbrand biskup. Biskup
átti löngum í útistöðum, og oftar en
hitt mun hafa blásið kalt um sæti hans:
Varla er að efa, að Arngrímur hefur
stundum goldið þess. hjá sumum and-
stæðingum biskups. Þeir virðast hafa
lostið upp þeim orðrómi, að Arngrímur
væri ekki heill biskupi og vildi losna
við hann, en setjast sjálfur í sæti hans.
Ritaði Arngrímur þá varnarrit: Apo-
tribe ... calumniæ (Óhróðri. . . hnekkt),
sem prentað var í Hamborg 1622. Hitt
ritið er æviminning Guðbrands biskups
á latinu: Aþanasia . . . Dn. Gudbrandi
Thoriacii (Ódau'ðleikaminning . . . herra
Guðbrands Þorlákssonar), Hamborg
1630. Bókin er að stofni líkræða, sem
Arngrimur flutti við útför biskups og
ómetanleg heimild um ævi hans, þótt
stutt sé og þess vart að vænta, að hún
geymi hlutlægt mat á manninum og hin-
um sundurleitu viðfangsefnum hans.
Sitthvað fleira hefur Arngrími verið
eignað af ritum, en flest er það smá-
vægilegt og sumt g^átað, t.a.m. latnesk-
íslenzk orðabók eða orðakver.
VII.
Af Arngrími eru til tvær dálítið mis-
munandi myndir, sem efalaust eru báð-
ar runnar frá sömu frummynd, gerðri
af honum 24 ára, trúlega í Kaupmanna-
höfn, veturinn, sem hann dvaldist þar,
1592-1593. Myndin þykir bend/a til
nokkurs þótta, að þar fari maður, sem
var óljúft að setja ljós sitt undir mæli-
ker. Sitthvað í ritum hans bendir til hins
sama, yfirlætis og drambs, ekki sízt ef
fjallað er um menn, sem fögnuðu litlu
trausti og áliti, þótt mjúklegar sé tek-
ið á hinum, er meira máttu sín. Jón
Grunnvíkingur segir, að hann hafi ver-
ið „yfirlætismaður, að sögn manna, og
'lét syni sína ganga á kápum þegar á
unga aldri . . . þóttalegur í fasi og fram-
göngu og státaði sig nokkuð". Jón var
alinn upp hjá Páli lögmanni, dóttursyni
Arngríms, og var þar samtíða Hildi
Arngrímsdóttur, móður Páls. Hann gat
því trútt um talað. I sömu átt bendir
skopvísa, sem Hallgrímur Pétursson
orti um einhvern hefðarmann og ístru-
belg, og ætla menn það kveðið um Arn-
grím:
Eins og forinn feitur
fénu mögru hjá
stendur strembileitur
stórri þúfu á.
Þegir svo og þykist frjáls,
þetta kennir prjáls,
reigir hann sig og réttir upp
rófuna til hálfs.
Sprettir úr sporum með státi
og sparðar af gravitáte.
Arngrímur fékkst töluvert við skáld-
skap bæði á latínu og íslenzku, og er
latínukveðskapur hans talinn í góðu
lagi af fróðum mönnum, en lítið hrós hefi
ur hann fengið fyrir það, er hann
kvað á íslenzku. Páll lögmaður líkti
skáldskap hans við „óheflaða staura,
rekna saman með ryðguðum járngödd-
um“, og Árni Magnússon kváð Am-
grím meiri mann, ef kvæðin væru frá
honum tekin.
En engum er allt léð, og helzti slakur
skáldskapur dregur ekki vitund úr
hróðri Arngríms, sem er á allt öðru
sviði. Með bókum sínum og bréfaskipt-
um við erlenda fræðimenn, einkum
danska, vakti hann þann áhuga á ís-
lenzkum fræðum, sem aldrei hefur kuln-
að út, þótt á ýmsu hafi gengið. Minna
varð honum ágengt að kveða í kútinn
óhróður þann, er erlendir menn settu á
bækur um ísland. Hann ritaði aldrei þá
lýsingu lands og þjóðar, sem David
Chytræus hvatti hann að skrifa, og
sennilega hefði orðið árangursríkari en
ófrjótt pex við rótgróna hleypidóma.
En þótt Árngrímur hefði ekki í þessum
sökum erindi sem erfiði, munu verk
hans jafnan skipa honum á bekk með
beztu sonum íslands.
Útgefandi: H.f. Árvakur, fteykjavík.
Frarr.kv.stj.: Haraldur Sveinsson.
Eitstjórar: SigurSur Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
iRitstj.fltr.: Gisli Sigurðs.-on.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sirai 10100.
10. nóvember 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13