Lesbók Morgunblaðsins - 22.09.1968, Blaðsíða 15

LITAZT UM
Ftamh. af bls. 9
í lítilli sókn. Sjálfsagt að at-
huga málið; ég snara bílnum í
heimreiðina og sé að gamla
bárujárnshúsið er tvær hæðir.
Það hefur ekki átt að spandera
túninu undir húsgrunn árið
1909. Það var annars Björn
bróðir Kristleifs á Kroppi, sem
byggði húsið. Það er búið að
lifa sitt fegursta, nærri sextíu
ára.
M. Bæ eru samtals þrjátíu
manns. Tvo bændanna hitti ég,
Halldór og Ólaf, þeir leiddu
mig í allan sannleika umkirkj-
urnar tvær. Sú gamla er síðan
1888. Hún var byggð af van-
efnum í þann mund er Amer-
íkuagentar fóru um sveitir og
lugu að fólki sögum um ávext-
ina, sem maður tíndi upp af
jörðinni í Vesturheimi. Allt
fyrirhafnarlaust. Þeir sem fóru
áttu eftir að reyna annað. En
kirkjan, hún er semsé orðin
gömul og feiskin þó hún standi:
Það var afráðið að reisa nýja.
Þetta var talsvert átak fyrir
söfnuð, sem spannar nítján
heimili. Samt kostaði kirkjan
1,2 milljónir. Það þurfti' ýmsar
fórnir til að sjá þetta hús rísa;
söfnuðurinn gaf á sjöunda
hundrað þúsund í peningum.
Auk þess var unnin mikil sjálf
boðavinna. Og kirkjan er fall-
eg; með fallegri kirkjum í sveit
virðist mér. Hún setur svip á
staðinn og kannski á fólkið
líka. Það ættu kirkjur að gera,
eða er sá tími 'liðinn?
Nú er kirkjan læst og eng-
inn kemst þangað inn í flýti
undan spjótum og brugðnum
sverðum. Aftur á móti stóð hún
opin Þorleifi Þórðarsyni í
Görðum á Álftanesi, þegar
hann leitaði þar griða eftir
Bæjarbardaga síðsumars 1237.
En hvað voru Álftnesingar að
vilja uppi í Andakíl með ó-
friði? Það var þátttaka í póli-
tíkinni og valdaspilinu. Snorri
hafði hrökklast frá Reykholti
undan Sturlu frænda sínum. Og
Sturia hafði setzt makindalega
í búið Snorra líkt og maður,
sem giftir sig til fjár; gengur
að eiga forríka heimasætu á
grónu búi og þarf ekki annað
en að hátta. Engin undur, að
Snorri Sturluson væri ekki á-
nægður. Hann samdi við Álft-
raesinginn um að berja á óróa-
seggnum. Þeir riðu saman norð
ur á bóginn með vopnaða menn
og ræddu aðförina. En sitt
sýnist hvorum; hershöfðingj-
arnir urðu ekki sammála um
stríðið. Snorri sneri við. En
Þorleifur mætti Sturlu í Bæ og
barðist. Og komst í kirkju.
í Bæ er nú ekki margt til
minja um klaustur það eða
munklifi, sem þar var sett á
laggirnar stuttu eftir kristni-
töku, menn segja, að það hafi
verið hin allra fyrsta tilraun
til þesskonar þjónustu við guð,
sem reynd var á þessu landi.
Hvatamaður þessarar nýjung-
ar á íslandi mun hafa verið
Rúðólfur nokkur eða Hróðólf-
ur, sá var talinn frændi Ját-
varðar hins helga Englakon-
ungs. Fáar sögur hafa farið af
því, hversu Hróðólfi tókst að
innræta munkum hlýðni við
skaparann og tiftun við hold-
ið. Hann staðnæmdist í Bæ í
nítján ár og hélt síðan utan
að nýju, hann sem var frændi
konungsins. Og þá af honum
ný metorð. En í Bæ seig klaust
urhald • á ógæfuhliðina að
Hróðólfi gengnum og lagðist
fljótlega niður með öllu.
N okkru norðar og nær
ánni er Laugaholt, þar býr
Björn Blöndal, rithöfundur og
veiðimaður. Hann var ekki
heima, sögðu börnin. Það voru
nokkur vonbrigði, en sá sem
ekki gerir boð á undan sér,
getur ekki vænzt þess að hitta
menn heima. Björn er einn af
þeim bændum, sem enn skrifa
bækur. Þeir eru raunar ekki
margir, og hvenær verður eng-
inn rithöfundur eða grúskari
eftir í þeim röðum. Hverjir
halda áfram að leysa gátuna
um höfund Njálu, þegar þeir
Helgi á Hrafnkelsstöðum og
Sigurður í Hvítárholti eru
gengnir. Kannski enginn. En
trúlega verða þeir búnir að
hækka meðálviktina um kíló
og koma allri mjólk uppfyrir
f jögur prósent.
Nú er bændum sífellt að
fækka á þingi. Og langt síðan
einhver úr þeirra hópi hefur
orðið ráðherra. Hinir sléttu og
felldu atvinnupólitíkusar, upp-
aldir í félögum ungra fram-
gangsmanna og lærðir í lög-
fræði, þeir hafa tekið við. Ég
tel alþingi verða fátæklegri
stofnun, þegar síðasti bóndinn
hverfur þaðan. Og menningin,
þetta brothætta ker, verður
hún ekki snauðari, þegar eng-
inn bóndi gefur sér lengur
tíma til að grúska í Njálu eða
skrifa bókarkorn.
M
ITJI. yndarlegur bær Varma-
lækur. Garður með hávöxnum
trjám við íbúðarhúsið. Sérstak-
lega eru þó peningshúsin
glæsileg. Jakob oddviti á töð-
ur sínar óhirtar, þær standa
vítt um túnin í gulbleikum
göltum. Nú er úr tízku að
breiða yfir hey. Það ku vera
of tímafrekt. Við hlöðuna
standa tveir menn við að moka
heyi í blásara, streitast við
kvíslarnar. Einhverntíma hefði
verið sagt, að það væri eins og
að skera torf. Fátt var erfið-
ara en torfskurður. En svona
er að vinna með handafli á
móti vélunum.
Línur landslagsins úr vestri
og austri mætast í Baulu, þess-
um pýramída, sem horfir yfir
byggðina miðja líkt og altaris-
tafla fyrir miðjum kór. Hér er
hlýlegt, jafnvel í norðanátt. En
ekki svipmikið. Austar eða
kannski norðar er dálítill
kjarrskógur. Hann slær mjúkri
álykju á landið, þannig ætti að
klæða það. Handan við hann
verða melar og blásin börð,
kjarrið sýnist í hættu . Og
þarna er fé. Allt í einu er allt
hvítt af fé. En við ána er eng-
inn að veiða. Ekki núna.
Flókadalur getur naumast
talizt hrífandi af veginum að
sjá. Nema maður kæmi norðan
úr Húnavatnssýslu. Svona er
fegurðin ,hún þarf alltaf ein-
hverja viðmiðun. Flestir staðir
eru fallegir á móti einhverjum
öðrum. Nú taka berglögin í
hæðunum að halla inin til lands
ins, líkt og stórkostlegt farg
hafi í fyrndinni sligað þessar
undirstöður innantil. Mundi
það ekki hafa -verið ísaldar-
jökullinn? Nú blasa Stafholts-
tungurnar fallega við í vestri.
Þó sjást þar ekki margir bæir.
Ekki héðan.
Stóri Kroppur og litli Kropp
ur, einkennileg bæjanöfn.
Stundum eru íslendingar snjall
ir í nafngiftum. Það sýnir bæj-
arnafnið Steðji hér í Flókadal.
En nú er eins og menn hafi
glatað þessum hæfileika. Flest
nýbýli bera flatneskjuleg og
óinnblásin nöfn, enda einhver
nefnd, sem samþykkir nýbýla-
nöfn. Menn fá að skýra nöfn-
um eins og Grund, Hóll og
Brekka. Mikið er þetta líkt op-
inberum nefndum. Andleysið
uppmálað. Hugsa sér á móti
nöfn eins og Fótaskinn, Steðja,
Roðgúl, Látalæti, Árkvörn,
Uxahrygg og Bólu.
Litli Kroppur stendur sunn
an í hlíð, nærri veginum, þar
tróna tvö eða þrjú gömul tré í
garði. Og á þaki íbúðarhúss-
ins er torf. En af hæðinni þar
efra verður ein fegurst útsýn
um Borgarfjörð, Reykjadalsá
bugðast fram slétt'lendið. Og
fjörðurinn í vestri.
(Framhald síðar).
skipuleggja og ákveða listsköpun af ríkis-
valdi, án þess að þrúga þar með sköp-
unarmátt listamannsins. Ríkisafskipti af
listum geta orðið slíkur fjötur að listastarf
koðnar niður. Listin og listsköpunin verð
ur fyrir stöðugum áhrifum af umhverfi
og lífskjörum, en mótast af eigin mati og
ber í sér eigin raunveruleika. List hlýtur
alltaf að snerta stjórnmál að meira eða
minna leyti, trúarbrögð, heimspeki en lifir
eigin lífi og skapar einingar, sem verða
rluti sameiginlegrar menningar. í bók
sinni „List og þjóðfélag" ræðir höfundur
efnið af sinni víðtæku þekkingu og sál-
rænu innsæi. Hann rekur listasöguna í
hnotskurn og þau starfsskilyrði, sem líf-
ræn list þarfnast til þess að geta blómgast.
í lokakaflanum ræðir hann framtíð listar
í heiminum.
The Cambridge History of Later Greek and
Early Medieval Philosophy. Edited by A.
H. Armstrong. Cambridge University Press
1967. 95 —
Saga síð-grxskrar og frum-miðaldaheim-
speki, sem Cambridge útgáfan gefur nú
út var í upphafi ætlað að vera tengd riti
W.K.C. Guthrie um gríska heimspeki. Þessi
tengsl m-ðu minni en ætlað var í upphafi
og þetta rit má teljast sjálfstætt og óháð
riti Guthries um uppbyggingu. Því er ætLað
að vera yfirlitsrit um þá myndun, sem
grísk heimspeki tók í þann mund sem
kristnir höfundar og Gyðingar kynntust
henni og á hvern hátt hún orkaði á þá.
Einnig er ritið saga þessarar heimspeki
eftir að kristnin aðlagaðist henni og um-
myndar hana fyrsta árþúsund e.Kr. Efnið
er það yfirgripsmikið og krefst slikrar
þekkingar, að nauðsynlegt þótti að leita
til nokkurra fræðimanna til þess að gera
efninu viðhlítandi skil. Tíminn sem bók-
in spannar nær frá fjórðu öid f. Kr og
til upphafs 12. aldar e. Kr. Grundvöllur-
inn að menningu nútíma Evrópu var lagð
ur á þessu tímabili og í þessu riti er
gerð tilraun til þess að skýra og tíunda
fyrri hluta bókarinnar. Verður hluti Plot-
inusar viðamestur, sem eðlilegt er, en reynt
er að gera öllum þeim nokkur skil, sem
þýðingu hafa fyrir þróun og myndbreyt-
ingar heimspekinnar, bæði heiðnum, kristn
um og arabískum, svo sem Philo, Klem-
ensi frá Alexandriu, Ogigen, Proclus Ágúst
inusi, Boethiusi og Al-Farabi. Þótt nokkr-
ir merm riti bókina, þá hefur ritstjóranum
tekizt að hamla gegn misræmi í framsetn
ingu, svo að bókin verður heilleg, þrátt
fyrir það að hún er verk nokkurra manna.
í formála kveðst ritstjóri ætla þessu verki
að gera allar alhæfingar um tímabilið erf-
iðari. Þetta telur hann mjög nauðsynlegt
vegna þess hve slíkar alhæfingar hafa ver
ið almennar um þetta tímabil og þá alltaf
reistar á hæpnum grundvelli. Ritinu fylgja
bókaskrár.
Freixfch Writing Today. Edited by Simon
Watson Taylor. Penguin Books 1968. 8,6
.Wriiing Today“ bókaflokkurinn á að
gefa hugmynd um einbenni nútímabók-
mennta frá öllum meginlöndum og þjóð-
löndum heims. Franskar bókmenntir nú á
dögum eru mjög lítið þekktar hér á landi,
bví er þesisi bók hentug og kemur í góðar
þarfir þótt á ensku sé og gefi takmarkaða
hugm.vnd um franskar bókmenntir nú-
timans, eins og reyndar er von í svo
þröngu úrvali. Safnandinn ritar greinargóð-
an formála, þar sem hann kemur lauslega
inn á þróun bókmennta á Frakklandi og
lýsir aðferðum sínum við val verka í
bó'kma.
Manlood. Preceded by the Autobio-
gropher as Torere. Michel Leiris. Trans-
lated f: om the French by Richard Howard.
Jonathan Cape 1968. 10.6
Þessi bók er talin vera klassísk I Frakk
landi : iöfundurinn hlýddi kalli Baudelair-
es urr. að rita bók um sjálfan sig, svo sanna,
að pappirinn myndi skrælna við snertingu
hins eldlega penna". Leiris rekur mótxin
sina c'ilt frá tilfinningalegum fantasíum
barnæskunnar. Hainn lýsir París milli-stríðs
áranna og hinni stöðugu leit sinni að þeim
konum sem höfðu altekið ímyndunarafl
h.m? Júdit og Lukretsia, tákn morðsins og
sjálfsmorðsins. Þessar táknmyndir mótuðu
viðbrógð hans til allra hluta og þær fann
hann sannastar myndir af frumhvötum
sjálfs un. Vægðarlaus sjálfskömnun er ein-
kenni Leiris sem rithöfundar. Hann er
mann.fræðingur og hefur ferðast víða, auk
þess 1 efur hann fengist við yrkingar en
me"kctta verk hans er ævisöguverk hans,
en þetta er fyrsta bindið af fjómm, og kom
út hjá Gallimard 1946.
Af gömlum blöðum
Framh. af bls. 5
legu mjólkurboði Laufáshjóna. Ég man
ekki eftir að hafa talað við ljúfari og
betri mann en Tryggva. Ég var vist
álappalegur í frásögn og skýringum, en
hann virtist skilja mig til fullnustu.
Og svo var pólitíski fundurinn í
Hafnarfirði, sem leystist upp í rifrildið
um ódýra sykurinn hjá Hannesi.
En stríðið var úti 1924. Garðar Gísla-
son bað mig í nafni heildsalanna að
hætta. Það var hráslagafriður í höndl-
uninni.
Ég keypti afarmikið af vörum hjá
A. Obenhaupt, bæði af birgðum hans
og svo pantaði hann fyrir mig. Hann
bauð mér heildsöluverð á vörum frá
Hohner verksmiðjunum, 20prs. afslátt.
Og þegar Disconto og Revisionsbank-
inn danski fór yfir um, varð Obenhaupt
hræddur og skipaði að selja allar birgð
ir hér. Þá keypti ég um 30 þúsund munn
hörpur fyrir lágt verð, oig ýmsa aðra
vöru. En mikið langaði mig til að kaupa
íorláta standklukku á 500 krónxir, og
þriggja tonna peningaskáp fyrir þús-
und.
Árið 1922 bauð Árni Einansson mér
sð kaupa húsið á Laugaveg 28, sagðist
annars verða að segja mér upp leigunni
á búðinni og selja öðrum. Verðið var
45 þúsund og ég keypti með hjálp Svein
bjarnar og Kristínar systur hans.
Já, ég hafði marga viðskiptavini, þar
á meðal börnin. Þau flöttu út nefin
þagar þau lágu á búðarrúðunum og
horfðu á leikföngin. Svo hlupu þau
heim, báðu, grenjuðu og heimtuðu aura,
aumingja mæðurnar, sem áttu enga pen-
inga. Ég skildi það síðar, er ég átti
enga peninga sjálfur, en börnin mín
báðu. Sonur minn bað um aura á bíó,
en ég varð að neita, og hann fór hnugg-
inn út. „Grenjaðu bara nógu mikið, þá
íærðu að fara.“ sagði félagi hans. Hann
hafði herjað peninga út úr pabba sínum.
Nú er þetta fyrirmyndar borgari.
Við afgreiddum af kappi allan morg-
uninn, það var blindös af börnum. Við
vorum búin að selja um 12 hundruð ílu-
blöðrur og ballóna, _ sem kostuðu frá 5
aurum til 25 auar. Ég þurfti að komast
í bankann fyrir hádegið og flýtti mér
niður Laugavcginn. „Nú, þarna kemur
Hannes," það komu á móti mér ungur
piltur og miðaldra bóndi, sem leit allt í
kringum sig og sagði: „Ha, hvar?“ „Þetta
er Hannes,“ isagði pilturinn er við mætt
umst, en bóndi horfði tortrygginn á
mig, rétti mér höndina og sagði: Komdu
sæll. Síðan þagði hann góða stund, horfði
á mig efst og neðst og segir svo: „Þú
ert bara duglegur, greyið, þó þú sért
ekki mikill fyrir mann að sjá.“
Þetta var Jón Brynjólfsson á Ólafs-
völlum, sem var að koma frá Ingimar
bróður sínum, 'en þurfti nauðsynlega að
sjá þetta manntröll, sem allir mikluðust
ýmist til góðs eða ills. Jón var hrein-
skilinn gáfumaður, en nokkuð sérkenni
legur ef hann var fullur.
Mér var aldrei hlíft við útsvörum.
Árið 1914 bar ég sama útsvar og efn-
aðir menn með miklu hærra kaup. Og
sem kaupmaður var ég langhæstur af
smákaupmönnum, bar útsvar á við 10
aðra. Ég kærði útxsvarið 1924, oig þá
kom niðurjöfnunarnefndin stormandi
með Sigurbjörn í Vísi í broddi fylking-
ar. Þeir ætluðu sýnilega að njósna og
heimtuðu bækurnar. Ég n1 itaði þverlega
og fékk enga lækkun. Ég er alveg viss
um að Sigurbjörn fær ákúrur hjá
Sankti Pétiú flokksbróður sínum, af því
hvað hann var vondur við mig, því Pét
ur er vinur minn, enda hefi ég alltaf
verið í íhaldinu, eins og Sigurbjörn. Og
þegar ég dó 1927 var útsvarið 2000
krónur. Reykjavík lét mig svo sem
ganga mér til húðar.
framhald síðar.
22. sept. 1968_______ ___________________ LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15