Lesbók Morgunblaðsins - 22.09.1968, Blaðsíða 8

Litazt um í landnámi
Skallagríms 2. hluti.
Eftir Císla Sigurðsson
S íðan í tíð þeirra Skal'la-
Gríms og Egils hafa fáir stór-
höfðingjar búið á Borg. Þó
hreppti Snorri Sturluson jörð-
ina með konu sinni og bjó þar
um hríð. Ef Snorri hefur skrif-
að Egilssögu, sem sumir telja
líklegt, hefur hann ef til vill
gert það á Borg. í annálum og
frásögnum liðinna alda er ann
ars ekki oft getið um Borg og
raunar er ekki svo ýkja langt
síðan prestsetrið fluttist þang-
að og sér það á. Margir prest-
ar voru ágsetir búmenn og
gættu þess ekki síður að safna
veraldlegum auði, en gæta
þeirrar hjarðar er þeim var
trúað fyrir. Þeir kappkostuðu
að vanrækja ekki þau ítök, sem
kirkjur áttu út um allar jarð-
ir, enda eru mörg prestsetur
vildisjarðir. Nú verður það sí-
fellt algengara, að prestar
hirði ekki um búskap, enda
eru þeir fastir starfsmenn
ríkisins og ættu að hafa mann-
sæmandi laun. En ekki eru þeir
allir sammála um að svo sé.
Séra Leó kvartar eins og fleiri
um, að laun presta séu álltof
lág en aðspurður um kirkju-
sókn taldi hann hana að
minnsta kosti ekki verri en
fundarsókn stjórnmálaflokk-
anna, ef engir trúðar væru
með í ferðinni. Séra Leó mess-
ar í kirkjunni í Borgarnesi og
sex öðrum kirkjum í héraði.
E nn er norðanátt og kul.
Vindurinn þrífur rykmökkinn
af veginum og leggur hann út
í mýrina. Á túnum meðfram
veginum eru menn við hirðing-
ar, lyftitækin taka galtana í
heilu lagi og stafla þeim á
vagna eða vörubíla. Það er
næstum eins og að segja: Upp
í garð til Sæmundar, 'líkt og
gert var í Odda forðum. Svona
hafa galdrar fortíðarinnar orð-
ið að veruleik í samtímanum.
Nú þykir varla taka þvi að
mannshöndin komi nærri verk-
inu að öðru leyti en að stjórna
vélunum. Það er með heyskap-
inn eins og síldveiðarnar, allt
verður að ganga í loftinu,
þegar hrotan hefst. Það verð-
ur að liggja með tæki sem
kosta tugi þúsunda til að nota
þau nokkra daga á ári. En
þessa fáu daga er afkoman
tryggð.
Undir kvöldið varð Hafn-
arfjallið eins og svartur
veggur í suðri. Þeir héldu á-
fram að moka göltunum á vagn
ana, notuðu ljósin og enginn
virtist hirða um dreifarnar.
Annars eru þær nánast engar,
þessar nýju vélar vinna svo
vel. Samt er gaman að hafa
kynnzt gömlum vinnubrögðum,
er verið hafa við líði í þessu
landi í þúsund ár. Ég man eft-
ir því úr mínu ungdæmi í Bisk-
upstungum, að stundum var
verið seint að á kvöldin í
ágúst. Við hirðingar voru ungl
ingarnir hafðir í hlöðu, látnir
velta inn sátum og 'leysa úr.
Við kepptumst við að hafa
undan, veltum sátunum inn eft
ir hlöðunni í svartamyrkri,
kipptum í lykkjurnar, drógum
úr höldum, gerðum upp reip-
in og létum þau fljúga út um
hlöðugatið. Kannski gafst smá-
stund til að hvíla sig þangað
til næsta lest kæmi og þá var
hægt að fleygja sér í heyið og
finna ilminn, sem fýllti loftið,
hlusta á þögnina og síðan fjar-
lægan, þungan undirganginn,
þegar heybandslestin nálgaðist
að nýju.
Merkilegt hvað myrkrið í á-
gúst gat orðið svart á kvöld-
in. Við hirðingar af engjum
voru fengnir hestar að láni og
reynt að fara sem flestar ferð-
ir. stundum með 20 hesta í lest
eða meira. Og yfir langan veg
og blauta mýri að fara. Ég
held, að það hafi yfirleitt tíðk-
ast, að bóndinn færi sjá'lfur á
milli. Kaupafólkið sætti og batt
en krakkarnir rökuðu dreifar
og stóðu undir, þegar látið var
upp. A slíkum dögum var unn-
ið af kappi, keppzt við tímann
og birtuna. Sumum hugmönn-
um þótti ósvinma að s:tjast
niður til þess að fá sér kaffi-
sopa. Það var líka talað um að
»tyggja skyrið“ og þótti það
tímafrekur óþarfi í hirðingar-
törnum.
Síðasta ferðin var venjulega
farin í svartamyrkri og allir
farnir að -slípast og þreytast,
menn, hestar og ekki sízt ungl-
ingarnir. Mér er minnisstæð
mörg gangan heim eftir blautri
mýrinni. Við krakkarnir vorum
'látin ganga meðfram lestinni
og stundum héldum við í reipis
enda á sátu til að létta göng-
una og reyndum eftir mætti að
kíkja eftir því í myrkrinu,
hvort einhversstaðar hallaðist
á.
Nú heyra vinnubrögð af
Borg á Myrum. — Borgarnes
þessu tagi fortíðinni til, líkt
og útróðrar undan Jökli og
þorskhausaferðir til Suður-
nesja. En það er fróðlegt að
hafa kynnzt klifberaöldinni.
Fróðlegt að hafa kynnzt því,
hvað hleypiklakkar þóttu mik-
il framför. Síðan hestaverk-
færin, sláttuvélar og rakstrar-
vélar, sem nú er víst allsstað-
ar hætt að nota og heyra
byggðasöfnum til.
U m þetta var ég að hugsa,
þegar ég sá þá moka upp
göltunum meðfram þjóðveg-
inum í Borgarhreppi. Það er
annars ekki tiltakanlega bú-
sældarlegt þarna, það virðist
vera svo grunnt á klöppunum.
Og fúin mýrarsund á milli. Þeg
ar komið er uppundir Hvítár-
brú verður afleggjari á hægri
hönd niður að ánni. Þar er lít-
ið býli sem heitir Ráðagerði og
þar býr hann Bjarni Víborg,
líklega eini íslendingurinn,
sem barðist í skotgröfum fyrri
heimsstyrjaldarinnar í Frakk-
baksyn.
landi. Ég kom fyrir nokkrum
árum að Ráðagerði og heimsótti
Bjarna og sá orðurnar, sem
hann fékk frá Bretakonungi
fyrir frækilega frammistöðu í
stríðinu. Hann hafði verið í
Kanada, en þar hafði verið at-
vinnuleysi. Hann gekk í her-
inn upp á sport, nokknu áður
ein heimstyrjöldin fyrri brauzt
út. Þá varð honum það ljóst,
að hermennskan var ekki það
sport, sem hann hafði búizt
við. Líkt og fjö'ldi annarra her-
roanna lifði hann við ósegjan-
legar hörmungar í skotgröfun-
um, stundum í forarvilpu,
stundum í frosti, stundum í
kúlnaregni svo félagarnir
hrundu niður allt í kringum
hann. En þeir sögðu að Bjarni
væri fæddur með skeifu um
hálsinn og gæti ekki fallið. Sú
varð líka raunin á; hann lifði
þetta alit af og síðar þega-r
heimskreppan þjarmaði aS
fólki á fjórða tugnum flutti
hann heim til íslands og fór að
búa í Ráðagerði. Þar hefur
hann búið litlu búi og lifað í
ró og spekt.
í stofunni hjá Ragnheiði á Hvítárbakka. Stólinn smiðaði
Guðmundur á Hvítárbakka á fyrstu búskaparárum þeirra.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
22. sept. 1968