Lesbók Morgunblaðsins - 22.09.1968, Blaðsíða 7

Vauxhall
Victor
1600
Bandaríski bílaiðnaðurinn hefur
smám saman verið að koma ár sinni
fyrir borð í Evrópu: ekki fyrst og
fremst með því að selja ameríska bíla
þangað, heldur með því að kaupa
gamalgrónar verksmiðjur og setja
upp útibú, sem framleiða sérstaka
bíla fyrir Evrópumarkað. Þannig hef
ur Chrysler Corporation eignazt
Simca og meirihluta í Rootes-verk-
smiðjunum í Englandi. Ford hefur úti
bú í Dagenham í Englandi og fram-
leiðir þar m.a. Cortina og Taunus
í þýzka útibúinu. Generai Motors er
með útibú í Englandi; framleiðir þar
Vauxhall og á sínum tíma keypti GM
Opei verksmiðjurnar í Þýzkalandi.
Margir hafa áhyggjur af þessari þró-
un og telja miður farið, ef banda-
ríski bílaiðnaðurinn nær áhrifavaldi
yfir gervallri bílaframleiðslu heims-
ins að hefta má.
Amerísku Evrópubílarnir, ef svo
mætti segja, hafa fengið nokkuð sér-
stakan svip og kippir þeim mjög í
kynið. Það er greinilegt, að formsmið
ir þeirra hafa ríkt í huga, að sýna
augljósan skyldleika við aðalstöðvar
nar í Detroit. Þó er þetta misjafnt:
Simca hefur fengið að halda sínu
lagi, Cortinan minnir ekki á amerísk
an Ford, en öðru máli gegnir með
Vauxhail.
Fyrir nokkrum árum var Vauxhall
í heldur litlu áliti, einkum þótti hann
ryðsækinn úr hófi fram, en bíllinn
hefur sífellt verið að batna og auk-
ast í áliti. Jafnframt hefur hann
stækkað. En þeir sem teiknuðu bílinn
hafa framar öðru haft eitt í huga:
Að búa til kópíu af Chevrolet. Það
er kannski ekki sem verst fyrir-
mynd, að minnsta kosti er Chevrolet
mest seldi bíll heimsins. En fyrir
bragðið líður Vauxhall af skorti á eig
in persónuleika. Hann er „jet-smooth“
eins og segir í auglýsingum frá Chev
rolet og yfirhöfuð afskaplega óað-
finnanlegur bíll. En það er að sama
skapi erfitt að lirífast af honum. Því
miður var bíllinn, sem ég prófaði með
heilu sæti að framan og það var
vægast sagt lélegt. An efa er bíllinn
miklu skemmtilegri með aðskildum
stólum. Þá er hægt að sérpanta í
Vauxhall 1600, en aftur á móti munu
þeir vera „standard“ í Vauxhall 2000,
lítið eitt sterkari og íburðarmeiri út
gáfu af bilnum. Að sjá virðast þeir
þó vera mjög lágir og afturhallandi
og lítur helzt út fyrir, að þarna sé
verið að reyna að búa til sportbíla
stóla í fjölskyldubíl. Vauxhall er af
skaplega fjarri því að vera sport-
bíll og sæti geta að vísu engu breytt
þar um. Sem f jölskyldubíll hefur
hann þá kosti, að vera frekar hljóð-
ur, sæmilega rúmgóður, nema það er
full lágt undir loft og útsýnið ekki
sem bezt. Vélin er af nýrri og endur-
bættri gerð, 84 ha og hámarkshrað-
inn er 160 km á klst. Viðbragðið er
mjög í meðallagi, f jöðrun á maiarveg
um fremur góð, en sannast sagna er
ekki eftirminnilegt að aka þessum bíl
Mælaborðið er augljós stæling á
Chevrolet og öðrum GM bílum, am-
erískum. Aftur á móti eru lugtirnar
fjórar að framan lítið eitt með „sínu
lagi“. í heild er Vauxhall laglegur
bíll, sem þræðir troðnar slóðir og
tekst það bærilega. Stærsti kosturinn
við hann er líklega verðið og það
skiptir vitanlega lieilmiklu máli.
Verðið eftir síðustu hækkun er 260
þús. kr. Allt um það, er Vauxhall
Victor 1600 óvenjulega stór og vel
úr garði gerður fyrir það verð.
germanischen Völker von 1494 bis 1535“.
Eðlilegt var, að Niebuhr væri hér fyr-
irmynd hans sem vísindamaður. Hann
tók aðferð hans, þróaði hana og færði
yfir á sögu síðari alda, tímans eftir
lok fornaldar. í einu atriði fór hann
þveröfugt að við Nibuhr, sem hafði
fellt rannsóknina inn í frásögn sína,
Rómverjasögu sína. Rit hans varð fyrir
vikið ákaflega bágborið fagurfræðilega
séð. Ranke fór héröðruvísi að. Hann
skrifaði sérstaka ritgerð um rannsókn
ir sínar á heimildum þeim, sem hann
hafði notað. Ritgerðinni, sem hann kall-
aði „4ur Kritik neuerer Geschichts-schr
eiber“, kom hann fyrir sem viðauka
aftan við söguyfirlit sitt, sem nefnt var.
Þessi viðauki er frægt rit í sögu sagna-
ritunarinnar. Hér tók hann til með-
ferðar, hvert væri heimildargildi þeirra
rita í einstökum atriðum, sem fjölluðu
um nefnt tímabil. Eitt höfuðatriði í
rannsókn hans var að komast að því,
hvernig heimildin hefði orðið til, og
tókst honum þannig að ganga á milli
frumheimilda, þ.e.a.s. fyrstu varðveittra
heimilda, — og „sekunderra" heimilda,
þ.e.a.s. heimilda, sem byggja vitneskju
sína á heimildum, sem enn eru varð-
veittar. Er þetta eitt af höfuð atriðum,
því að enginn hlutur vex að sannleiks-
gildi við að hann sé endurtekinn, sama
hve margir sem það gera.
grein fyrir markmiði sínu. Hann stefni
í formála bókar sinnar gerði Ranke
ekki, segir hann, að því að hafa áhrif
sem uppalandi með riti sínu. Markmið
fortíðin var. Hann orðar þetta á þessa
leið: „Til þess hefur verið ætlazt, af
sögunni, að hún sinnti því hlutverki
hans, leiðarljós, er að sýna, hvernlg
eínu að kveða upp dóm yfir hinu liðna,
með það fyrir augum að kenna samtím-
anum að taka réttar ákvarðanir varð-
andi framtíðina. Þessi tilraun (ritsmíð)
gerir ekki kröfu til að gegna svo há-
leitu hlutverki. Tilraun þessi vill ein-
vörðungu sýna það hvernig hið liðna
var.“ Þetta er hið hrein-vísindalega
sjónarmið. Ranke þykir hér hafa mótað
viðhorf sitt til sögunnar með þeim hætti
að öllum sem fást við sagnfræðivísindi
megi vera til eftirbreytni. Þessi orð
hans hafa orðið æðsta boðorð sgan-
fræðinga. Markmið þeirra er að sýna
„wie es eigentlich gewesen", eins og
það heitir á frummálinu.
Bókin hlaut ágætar viðtökur. Lær-
dómsmenn eins og Niebuhr, Schleier-
imacher, Varnhagen o.fl. luku miklu
lofsorði á hana. Hitt var og mikils
virði, að menntamálaráðuneyti Prússlan
áieit, að með riti sínu hefði Ranke
sýnt fram á, að hann væri verðugur
þess að setjast í prófessorsembætti við
Berlínarháskóla. Bókin kom út 1824 og
á páskum 1825 hlaut höfundur hennar
skipun sem prófessor við háskólann í
Berlín.
Þarna var hann prófessor í næstum
hálfa öld og hér vann hann hið geysi-
mikla starf sitt sem sagnaritari og kenn
ari. Reyndar var hann ekki sérstak-
lega góður fyrirlesari. Einn þeirra nem-
enda hans, sem náðu mestri frægð, von
Sybel, hefur gefið eftirfarandi lýsingu
aí' læriföður sínum sem fyrirlesara:
„Fyrstu áhrifin, er gerðu vart við sig,
er Ranke birtist í kennarastólnum, voru
viss undrun: höfuðið mikið með dökku
hrokknu hári, maðurinn lágvaxinn, sí-
felldar hreyfingar samfara ræðu hans,
snögg látbrigði, ýmist þegjandi í leit að
hinu rétta orði eða svo fljótmæltur, að
erfitt vár að fylgjast með, allt þetta
kom manni dálíið óvenjulega fyrir sjón
ir, en var ekki endilega hrífandi . . .
Ranke talaði upp úr sér, en hafði áður
þaulunnið efnið og tryggt sér þannig
fullkomið vald á því til að flytja það
niunnlega."
í kennslu hans var hins vegar ann-
að, sem aflaði honum varanlegrar frægð
ar. Það voru rannsóknaræfingar þær,
sem hann hélt fyrir nemendur sína. Á
þessum æfingum (seminar) æfði hann
þá í notkun hinnar „philologisk—krist-
isku“ aðferðar. Hér hlaut menntun sína
ÍHS-.- •
fjöldi frábærra lærdómsmanna og þeir
kenndu síðan öðrum. Rannsóknaræfing-
ar Rankes urðu skóli fyrir fremstu
sagnfræðinga Þýzkalands svo sem Georg
Waitz, Heinrich von Sybel, Fredrich
Wilhelm Giesebrecht, Philip Jaffé, Wil
helm Wattenbach, Rudolf Köpke o.s.frv.
Rannsóknaræfingarnar urðu ennfremur
fyrirmynd sams konar rannsóknaræf-
inga, sem teknar voru upp við háskóla
í Þýzkalandi og urðu þannig fastur
liður í menntun sagnfræðinga í því
landi. Þaðan breiddist þetta út, til
Frakklands, engilsaxnesku landanna,
Eanmerkur, Svíþjóðar o.s.frv. Til Dan-
merkur barst þessi nýjung með Krist-
ian Erslev, sem 1879—1880 stundaði nám
við háskólann í Berlín hjá lærisveinum
Ranke. Erílev varð einnágætis sagn-
fræðingur, sem Danir hafa eignazt.
Tveim árum eftir að Ranke varð pró-
fessor kom annað rit hans út: „Fursten
und Völker von Sudeuropa in sechzent
en und siebzehnten Jahrhundert.“ (Þjóð
ir og þjóðhöfðingjar í Suður-Evrópu
á 16. og 17. öld.) Byggði hann þetta
rit á heimildum, sem fram til þessa
höfðu verið sagnfræðingum lokaðar. Var
það safn af skýrslum sendiherra Fen-
eyjaríkis, sem var varðveitt í skjala-
safni Feneyjaborgar.
Upp frá þessu rak hvert ritið annað.
Hann skrifaði um sögu Serba („Die
serbische Revolution), um sögu Fen-
eyja, um sögu páfadæmisins á 16. og
'17. öld („Die römische Papste"), u
sögu Prússlands um sögu Frakklands
Sjöárastríðið, sögu Þýzkalands á sið-
skiptaöldinni („Deutsehe Geschichte im
4eitalter der Reformation"), stjórnar-
byltingartímana o.s.frv. — 16., 17. og
18. öld voru kjörsvið hans. Beztu rit
hans eru almennt talin Páfasaga hans
og Þjóðverjasaga, sem nefndar hafa
verið.
Afköst hans voru feiknar mikil og
vinnugleðin mikil. Árið 1865, er hann
var aðlaður, tók hann sér kjörorðið:
Labor est Volugtas (vinnan er nautn).
Hann lét af prófessorsstörfum árið 1871,
en var sívinnandi eftir sem áður. Heild-
arútgáfan á ritum hans nær yfir 54
bindi og er þá ekki talið með veraldar-
saga hans í sjö bindum. Er hann var
orðinn 83ja ára datt honum sem sé í
hug að steypa hinni gífurlega miklu
þekkingu sinni saman í eitt rit um sögu
mannkynsins. Hann komst fram á 10.
öld. Þá kom dauðinn og hreif hann
á brott. Þetta var árið 1886. Jöfur sagn-
fræðinga var fallinn fyrir ætternisstap-
ann.
Áhrif hans á sagnfræði og söguritun
hafa orðið mikil. Sumir telja jafnvel,
að árið 1824, er fyrsta rit hans kom
út, verði ein merkilegustu tímamót í
sögu sagnaritunar er um geti. Þá hafi
hafizt öld hinnar vísindalegu sagnarit-
unar. Sagan hafi hér verið að þróast
yfir í það að verða vísindagrein. Og
að því leyti varð sagan a.m.k. vísinda-
leg, að nú eignaðist hún viðurkennda
aðferð, sem allir sagnfræðingar verða
að fara eftir.
Útgefandi: H.'f. Árvakur, Heykjavík.
Fram'kv.stj.: Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar: Siguröur Bjarnascn frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
•Ritstj.fltr.: iGísli Sigurðsson.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 10100.
22. sep*. 19<58
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7