Lesbók Morgunblaðsins - 22.09.1968, Blaðsíða 10

ÓSKAR AÐALSTESNN:
RAUÐI
PÁFADÓMSTÓLLINN
I BÓKMENNTUM
ÍSLENDINGA
„Sökum sinna raunhæfu sjðnar-
miða eru það kommúnistarnir ein-
ir, sem geta lýst veruleikanum
á sannan og hlutlausan hátt. Aðrir
verða að dylja eða ganga duld-
ir sannleikans um hlutina. Því er
það kommúnistanna að skapa lista
verkin, sem fela sannleikann í
sér.“
Kristinn E. Andrésson í Rétti 1953
1. Rauði fáninn.
Fyrir sanntrúaða kommúnista er en,g-
inn annar fáni til en sá rauði, og engir
aðrir pennar en þeir rauðu, og engin
önnur stefna en kommúnisminn á að
vera þess megnug að búa Islendingum
réttlátt þjóðfélag. Já, bara ef íslend-
ingar væru nú svo framsýnir, að þeir
megnuðu að sjá fyrir allar þær dásemd-
ir, sem kommúnistar færðu þeim upp í
hendurnar, ef flokkur þeirra réði lög-
um og lofum í landinu: Já, góðir ís-
lendingar, hvað finnst ykkur um hag
og afkomuhorfur? Hvernig tekst ykkur
að halda í við dýrtíðina, sem þegar
hefur riðið ykkur á slig? Getur nokkr-
um ykkar fundizt gæfulegt að horfa
fram á veginn, í þessu margrómaða
frjálsa þjóðfélagi, sem sérhagsmunasegg
imir eru sífellt að reyna að telja ykk-
ur trú um að þið búið við? En á hinn
bóginn, já, ef ykkur bara gæfist færi
til að líta eigin augum, þótt ekki
væri nema agnarstund, austur fyrir jám
tjaJdið, þá mundi önnur og glæsilegri
mynd blasa við sjónum ykkar en hér
heima. Þið munduð sjá sællegt og glað-
legt fólk. Þama eru 'ekki verkföll, ekki
aldeilis, og einfaldlega vegna þess að
fólkið þarna fyrir austan er að vinna
fyrir sjálft sig, en ekki auðvaldskónga
fyrir vestan. Og þarna fyrir austan er
kaupið hátt, þótt það sé lágt út frá
mati í auðvaldsríki, því öll gildi og öll
viðmiðun er og verður til önnur fyrir
austan en fyrir vestan. Til að mynda
er ekki þröngt um fólk fyrir austan,
þótt þar búi saman tíu manns í her-
bergisboru, aftur á móti yrði æði þröngt
um tíu manna hóp, væri hann settur
í herbergisboru fyrir vestan. Og þarna
fyrir austan er nú ekki aldeilis at-
vinnuleysið. Fólk er flutt „hist og her“
eftir ástæðum og þörfum kerfisins. Svo
leiðis tilfærslur framkvæmdar á há-
vísindalegan hátt, eiga sér að sjálfsögðu
ekkert fordæmi í kapítalistaríkjum. Þar
vilja ráðam'enn ekkert hafa með þá
skipulagstækni að gera, sem ein megn-
ar að skapa stéttlaust þjóðfélag .. .
Enda þótt kommúnistum þyki gott að
lofa þannig hin rauðu sæluríki í austri,
þá eru þeir fynst í essinu sínu þegar
þeir lesa íslenzkum stjórnvöldum pist-
ilinn. Af þeim lestri má helzt ætla, að
ráðamenn þjóðarinnar noti valdaaðstöðu
sína í þjóðfélaginu í þeim megintilgangi
að eyðileggja atvinnuvegina, koma á al-
mennu atvinnuleysi, draga úr allri sam-
hjálp, drepa niður allt heilbrigt mennta
líf, og þar með stefna ljóst og leynt
að því, að gera þjóðina að efnalegum
og andlegum vesalingum.
Þannig hefur áróðursvélin lengst
af gengið með stórum höggum
og slögum, eða síðan Kommúnistaflokk-
ur íslands var stofnaður árið 1930. En
samt—, já, þrátt fyrir öll þessi kommún
istafróðárundur, hefur aðeins örlítið
brot þjóðarinnar tekið kommúnistasýkil
inn.
Hvernig ber að skilja þetta?
Svarið er einfalt: íslendingar þckkja
vel til þeirra þúsundáraríkja, sem komm
únistar hafa stofnsett, svo þeir séu
ginnkeyptir fyrir að leiða yfir sig slíkt
skipulag í sínu eigin landi.
íslenzkir kommúnistar hafa aldrei
komizt neitt nálægt því, að öðlast það
fylgi með þjóðinni, sem þeir í upphafi
gerðu sér vonir um. Og þar kom, og
það fyrir löngu, að flokksbroddarnir
viðurkenna ósigur sinn í verki. Það er
til nýrra vopna og baráttuaðferða. Fyrst
er rokið til og skipt um nafn á flokkn-
um. Sem sagt orðið kommúnisti er allt
Kristinn Andrésson
í einu orðið að skammaryrði á íslandi.
Ástæðan er öllum kunn, hryðjuverkin
í kommúnistaríkjunum og leppríkjum
þeirra . . Jafnvel þeir örfáu íslendingar
sem enn eru kommúnistar meir en að
nafninu til, vilja ekki lengur láta kalla
sig kommúnista. Nei, nei, þeir eru ekki
kommúnistar, þeir eru sósíalistar. Flokk
ur þeirra heitir ekki lengur Kommún-
istaflokkur íslands, hann heitir Sam-
einingarflokkur alþýðu, Sósíalistaflokk
urinn. Og hann heitir líka Alþýðubanda
lagfð, Þjóðvamarflokkur íslands, Mál-
fundafélag jafnaðarmanna, Samtök her-
námsandstæðinga —, já, allt, allt, nema
bara ekki Kommúnistaflokkur íslands.
Hver kallar Hannibal Valdimarsson
kommúnista? En nú hafa þessir ekki-
kommúnistar egnt fyrir H.V. og náð
honum á öngulinn. — Já, góðan daginn
og gleðilega hátíð.
Lengst af hefur Einar Olgeirsson ver-
ið í fararbroddi íslenzkra kommúnista
og þeytt flokkslúðurinn af eldmóði. í
dag er það Magnús Kjartansson sem
fer fyrir liðinu, þessum rytjum sem enn
eru eftir af því, og hefur uppi mis-
heppnaða tilburði við að blása í Einars-
lúðurinn. Rauði fáninn er enginn gunn-
fáni lengur. Flokkurinn ier sundraður
í misrauðar smáeiningar, sem deila hart
sín í milli um flokksyfirráðin. Þannig
er rifizt og bitizt fram í rauðan dauð-
ann.
2. Rauðir pennar.
Kommúnistar grípa fljótt til þess ráðs
að beita listamönnum, einkum skáldum
og rithöfundum fyrir pólitískan vagn
sinn. Þetta á að líta þannig út í augum
almenninigis, að hér sé um að ræða
„nýja menningarvakningu með þjóð-
inni.“ . . . Það er ævintýri líkast hversu
skjótt rauðliðum verður ágengt í þess-
um lefnum. Mörg skáld og rithöfundar
sverjast í fóstbræðralag við þá. Hafin
er útgáfa á tímaritinu Rauðir pennar.
Þetta fellur í góðan jarðveg og upp-
skeruhorfur virðast góðar. Fyrr en var
ir eru kommúnistar orðnir allsráðandi
um bókmenntagagnrýni í landinu. Stimp
illinn er rauður. Sem sagt, ef vottar
fyrir rauðri hugsun í sögu eða kvæði,
þá er þetta góður skáldskapur jafnvel
ódauðleg list, ien ef hvengi finnst rauð-
ur neisti, þá er verkið dæmt ónýtt og
óalandi, snautt af list og lífsgildi.
Rauður páfadómstóll í bókmenntum
er risinn upp í landinu.
Kristinn E. Andrésson er hinn krýndi
bókmenntapáfi. Umhverfis hann fylkja
sér hinir sjálfkjörnu páfalegátar: „eld-
legir áhugamenn um fagrar menntir og
stéttlaust þjóðfélag." f hirðisbréfi rauða
páfans er þessi setning hvað þyngst
á metunum:
Enginn getur orðið skáld, nema að
hann sé kommúnisti.
Nokkrir ungir höfundar hneigja sig
þegar í duftið fyrir páfavaldinu, og
fá í staðinn innsigli hans heilagíeika
á verk sín: Þessir ungu gáfumenn
,(skapa listaverkin sem fela sannleikann
í sér.“ . . . Aðstreymið til hirðarinnar
eykst með hverju nýju tungli. Fleiri
og fleiri höfundar hljóta hina einu
sönnu skáldavígslu. En þeir rithöfundar
jafnt ungir sem gamlir, sem ekki kyssa
fót hans herradóms, fá þessar kveðjtrr
frá rauðu 'hirðinni: Fátt bendir til þess
að þarna séu gáfaðir höfundar á ferð-
inni. (Páfinn hefur valið sér orðið gáf-
aður að markorði). Þessa höfunda skort
ir réttan þjóðfélagslegan skilning. Af
þeim sökum renna skáldskapartilraunir
þeirra út í sandinn....Þetta útleggst
þannig samkvæmt hirðisbréfinu: Sjáðu
rautt, þá skrifar þú góðar bókmenntir.
Þá færð þú páfainnsiglið á vterk þín.
Þar með er allt fengið sem prýtt getur
einn rithöfund. Hann er ekki lengur
gáfnasljór auli, sem skrifar ómerkileg-
ar bækur. Það er komin „stór sveifla“
í stíl hans. Honum blæðir í pennann.
Hann skrifar lifandi skáldskap. Hann
er allt í einu orðinn stórgáfað skáld.
Þetta ieru megindrættirnir í rauðu
bókmenntagagnrýninni. Helzta undan-
tekningin frá reglunni er sú, að páf-
inn hefur sett nokkur skáld, sem standa
utan hirðarinnar (Davíð, Gunnar, Tóm-
as og nokkra fl.) á sérstakan lista.
Fyrir þessum skáldum smjaðrar hans
herradómur á fínu hálærðu bókmennta
máli. Hann reynir að laða og lokka
þessi skáld að hásæti sínu, og töfrar
fram svo undurljúfa tóna úr mál-
hörpu sinni, að telja verður góðan
skáldskap.
Nú færist mikið líf í rauðu dulurnar.
Undinn er bráðum bugur að því að
istofna bókmenntafélag fyrir íslenzka
alþýðu, Mál og menningu —, og tíma-
rit þess leysir Rauða penna af hólmi.
En pennarnir sem skrifa í Tímarit máls
og menningar eru að sjálfsögðu eftir
sem áður hárauðir. Inn í tímaritið kom-
ast ekki aðrir bókmennta- og menning
arstraumar en þeir rauðu. Þá eru bæk-
ur Máls og menningar og systurfélags
þesis, Heimskringlu, mest af rauðum
toga spunnar. Sér í lagi á þetta við
um bækur eftir íslenzka höfunda. Hinn
ráðagóði og margvísi páfi hefur þann
háttinn á, að velja til útgáfu á ári
hverju nokkur úrvalsrit, þýdd úr er-
lendum málum, sem lítið eða ekkert
eiga skilt við kommúnisma. Og páfinn
lætur legáta sína syngja þessum ritum
sama lofsönginn og rauðu bókmennt-
unum. Þetta er ekki ónýtt áróðuxs-
bragð. Enda verða menn ekki bókmennta
páfar fyrir ekki neitt. Þeir verða að
hafa mikið til síns ágætis, ef þeir eiga
að ná öðrum eins árangri og rauði páf-
inn meðan veldi hans stóð hvað hæst.
Þrátt fyrir blóðrauðan pólitískan áróð-
ur, tekst honum lengi vel að gera það
að einskonar trúaratriði með þjóðinni,
að hann sitji inni með alla bókmennta-
vizkuna, að skyggni hans á fagurbók-
menntir sé óskeikul, að undan hjarta-
rótum hans spretti sú skáldskaparins
vísdómslind, sem allir verði að bergja
af, vilji þeir kunna full skil á því
sem er að gerast markverðast í heimi
bókmenntanna.
Hvernig þessi páfavilla komst al-
mennt inn í fólk, því verður seint svar-
að til hlítar. En lítum aftur á það, að
í kringum rauða páfann raða sér nokkr
ir þjóðkunnir rithöfundar, líka flestir
nýgræðingamir á skáldaþingi íslend-
inga. Þá er um sinn mikið fjör og kraft-
ur í útgáfustarfsemi Máls og menning-
ar. Bókmenntapáfinn brennur af eld-
móði, hefir lipran penna, skrifar af inn
lifun oig sannfæringarkrafti hins heitt-
trúaða. Það gneistar af setningum hans.
Þarna er maður Sam trúir á sitt mikla
forystuhlutverk. Bókmenntatrúboð hans
smýgur léttilega inn í allan blaðakost
landsmanna. Það þykir hvarvetna fínt
að birta visdómsorð rauða páfans.
Þetta er sagan um sigurför rauða
bókmenntapáfans á íslandi, jafnframt
er þetta sagan um ósigur hans. Má
skýra þetta sjónarmið í tveim stuttum
setningum:
1. Megintilgangurinn með rauðu bók-
menntaherferðinni ier að gera kommún-
ismann að burðarás í íslenzkum stjóm-
málum. Þetta mistekst gersamlega. Pól-
itískt eru kommúnistar alltaf að tapa,
þrátt fyrir upphefð sína á bókmennta-
sviðinu.
2. Gagnrýni rauða páfans er í megin-
atriðum rangtúlkuð á bókmenntunum.
Hann spyr aðeins, rautt eða ekki rautt?
En valdið er allt mieðan það blífur.
Og um alllangt skeið er rau'ði páfinn
fastur í sessi.
3. Hagalínskan.
Þeir fáu bókmenntamenn sem and-
mæla páfadómunum, fá sína bannfær-
ingu og það er reynt að koma á þá
sama afglapaorðinu og þá rithöfunda,
sem þráast við að játast undir rauða
valdið. Og það er svo sem hægt að
skilja það, flestir páfaandstæðingar fari
sér heldur hægt í andstöðunni, svona
til að byrja með, gegn alvaldinum í
bókmenntum þjóðarinnar. Þeissir menn
bafa engin samtök á bak við sig. Þeir
tala hver úr sínu horni. Rödd þeirra
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
22. sept. 1968