Lesbók Morgunblaðsins - 22.09.1968, Blaðsíða 11

ÍJestra er lengi vel það lágvær að naum
ast heyrist til þeirra í gegnum allan
rauða glamrandann.
Þegar hér er komið sögu er Guð-
mundur G. Hagalín orðinn einn af
fremstu og afkastamestu rithöfundum
þjóðarinnar. Hann h'efur þá þegar skrif
að sum af sínum beztu skáldverkum,
bæði smásögur og lengri skáldsögur. . .
Hvort sem kommúnistum er það ljúft
eða leitt, þá er Hagalínskan einn af
höfuðþáttum í nýíslenzkum bókmennt-
um, runnin upp af djúpri þjóðlegri rót.
Um stíl og sagnagerð Hagalíns hafa
bókmenntafræðingar fjallað af lærdómi
og víðsýni, einkum nú síðustu árin. En
fræðimennskan ein nær skammt til að
kenna okkur að m'eta og njóta lista-
verks. Það tekst okkur einungis með
nánum kynnum við listavekrið sjálft.
Fátt var Hamsun ver við á sínum efri
árum en útlegginigu bókmenntasérfræð-
inga á verkum sínum. Sá gamli Ham-
sum vissi þann sannleik, að jafnvel
góðir rýnendur geta átt til að þyrla
upp moldviðri í kringum skáldverk,
sem torvieldi lesandanum að njótaverks
ins á náttúrulegan hátt. — Hér verð-
ur ekki farið út í bókmenntalega skil-
greiningu á Hagalínskunni. En það er
með Hagalín eins og aðra listamenn.
Hann stendur einn. Hann verður ekki
bókaður undir neina eina listastefnu,
frekar en Kjarval í málaralistinni. Já,
nú minnist ég þess, að í Uppsölum í
Svíþjóð fyrir fáum árum, varð sænsk-
um fræðimanni að orði við mig: ÞaS eru
ekki til meiri íslendingar í verkum sín-
um en þeir Hagalín og Kjarval.
Á uppgangsárum rauðu bókmennta-
klíkunnar skrifaði Hagalín talsvert um
bækur og höfunda í blöð og tímarit.
Hann er ómyrkur í máli um leikbrögð
og áróðurstækni rauða páfadómsins. Ég
dreg í efa að aðrir en Hagalín hafi
orðlð fyrri til að gera sér það Ijóst,
hvert rauða hirðin stefndi í raun og
vteru með öllu sínu brambolti og fyrir-
gangi í listmálefnum þjóðarinnar. En
eins og kemur fram í skrifum Hagalíns
frá þessum árum, þá er hann hvergi
smeykur um leikslokin. Hann treystir
dómgreind þjóðarinnar þegar sverfur til
stálisins . . . Sem ritdómari er það hátt-
ur og eðli Hagalíns að fordæma ekki
bók fyrir það eitt, að þar séu boðuð
þau stefnumið í bókm'enntum og þjóð-
málum, sem hann er andvígur. Þess
vegna skrifar Hagalín jákvæða dóma
um bækur sanntrúaðra kommúnista, telji
hann þær listrænar og á einhvern hátt
sérstæðar. Hagalín hefur ekki áráttu til
að tíunda smásmugulegar veilur og galla
sem jafnan má finna í skáldritum. Hann
leitast við að benda á það,_ sem snjall-
ast er í hverju skáldverki. í bókmennta
skrifum Hagalíns er að finna megin-
forsendu fyrir heilbrigðri bókmennta-
gagnrýn-i, að dæma og meta skáldverk
samkvæmt anda og efni þess sjálfs. Sá,
sem brýtur þessa reglu, lætur annar-
leg sjónarmið skipa fyrirrúmið í bóka-
dómum sínum. Mega allir vita, að slík-
ir dómar gefa ranga mynd af bókmennt
unum og ieru verri en engir. — í bók-
menntaskrifum sínum færir Hagalín fyr
ir því gild rök, að blómgun skáldskap-
arins með hverri kynislóð, eigi vaxtar-
skilyrði sín mest undir því komin, að
hver rithöfundur leggi sig allan fram
um að rækta með sér þá listrænu eig-
inleika sína, sem skeri úr um sérstöðu
hans sem iskálds, og velji sér þau við-
fangsefni, sem hann þekkir bezt af eig-
in raun. Þess þarf naumast að
geta, að rauða hirðin leit frá upphafi
vega á Hagalín sem einn af höfuðand-
stæðingum sínum. Páfanum rauða kem-
ur aldrei til hugar að gera gælur við
Hagalínskuna, en ekki efnir hann til
stórorustu gegn henni fyrr ien við lok
valdaskeiðs síns.
Þeir sem ungir eru að árum og lítið
hafa kynnt sér sögu rauðu bókmennta-
klíkunnar, eiga sjálfsagt erfitt með að
trúa því, að þessir leiktrúðar og blekk-
ingameistarar halda völdum sem háyfir
hart nær tvo áratugi. Hins ber líka að
dómarar um íslenzkar bókmenntir í
geta, að eftir að gyllingin fer að molna
utan af rauðu hirðinni, fer veldi henn-
ar ört hrakandi, jafnvel örar en páf-
inn fær í fyrstu gert sér grein fyrir.
Hann er því óvar um sig til að byrja
með, og skellir skollaeyrum við þung-
um áföllum sem hirðmenn hans verða
fyrir í æ ríkari mæli út af bókaskrifum
sínum og gömlum og nýjum páfadóm-
um. En þar kernur að páfi fer að leggja
eyru við og fær að hieyra fleira en hon-
um gott þykir:Sumir af þeim bókmennta
dómum, sem hann réttilega telur undir
stöðuna að veldi sínu, eru nú vefengd-
ar af mönnum, sem hann verður að taka
tillit til. Þarna eru ekki bara gamlir og
grónir páfaandstæðingar á ferðinni,
heldur líka menn sem bans herradómur
h-efur fegrað og gyllt með því að þrýsta
á verk þeirra isínu háheilaga innsigli.
Það er orðið æði risjótt og hávaða-
samt í kringum páfastólinn. Sjálfur tal-
ar páfinn æ sjaldnar til lýðsins í björt-
um vanglö'ðum tón um þær heimsbók-
menntir sem obbinn af skáldum hans
semur, eða dýrð hins komandi kommún
istaríkis á I'slandi. En eftir sem áður er
hann aflið á bak við rauðu hirðina.
Óneitanlega ber hann þungan undir
niðri. Vongleðin horfin, áhyggjurnar
komnar í staðinn. Sigurherferðinni hief
ur verið snúið upp í harðskeytt varn-
arstríð. Að hann þyrfti að heyja varnar-
stríð, sízt af öllu hafði honum komið
-slíkt til hugar. En nú má hann engan
tíma missa. Nú er hver stund dýrmæt
til að endurheimta það sem tapazt hef-
ur. Og nýjum páfadómum rignir yfir
þjóðina. Mælskan er himinhrópandi. En
hvað skeður? Þetta, sem á að heita ölf-
ug sókn „fyrir hinn eina sanna mál-
stað í menningar- og félagsmálum",
kallar nýja ósigra yfir hirðina: Rauði
páfinn hefur fengið sinn dóm hjá þjóð-
inni. Páfinn ér fallinn. Orð hans um
íslenzkar bókmenntir eru ekki lengur
tekin gild sem óskeikul dómsorð. Al-
menningur lætur hann ekki lengur
segja sér fyrir um það, hvaða bækur
séu góðar og hvaða bækur séu slæmar
bókmenntir.
En hinum afsagða páfa er allt annað
í huga en að viðurkenna fall sitt. Eng-
inn valdastreytumaður gefur upp öll
völd sín — aldrei — ekki í eigin
barmi. Og þú þykir honum, sem hann
geti eflt veldi sitt á ný, með því að
ganga á milli bols og höfuðs á Haga-
línskunni. Skotmarkið er: Sturla í Vog-
um.
Þessi saga hefur löngu verið viður-
kennd sem eitt af meiriháttar skáld-
ritum íslenzkum. En rauða klíkan lætur
sig hafa það, að kveða upp yfir sög-
unni hvern níðdóminn á fötur öðrum:
Bókin átti að vera dæmigerður eldhús-
reyfari. Þarna á lífslygin að vaða um
berstrípuð, bjánaleg bjartsýni að ráða
ö’llum gangi sögunnar. Enginn skyldi
ætla að líf einyrkjans ætti á nokkurn
hátt skylt við lýsingarnar í Sturlu í
Vogum. Sturla í Vogum, fjölskylda hans
og nágrannar — , allt upp til hópa
gervipersónur, settar fram til að gylla
fátæktina í augum a'lmennings. Sturla
í Vogum — ,skrifuð til að þjóna undir
svartasta afturhaldið í landinu. Sturla
í Vogum — , bók þeirra sem vilja kné-
setja íslenzka alþýðu. Sturla í Vogum. .
Sturla í Vogum. . . . Sturla ....
Þessu rauða öskri er mætt á eftir-
minnilegan og verðugan hátt. Lærðir
sem leiknir bókmenrutamenn flykkjast
fram á ritvöl'iinn og skrifa ýtarlega
um Sturlu í Vogum — , dæma söguna
samkvæmt réttum gagnrýnireglum. Þann
ig tæta þeir í sundur kommúnistaníðið
um Sturlu í Vogum. Almenningur fylg-
ist af áhuga með þessari bókmennta-
rimmu, sem hvað mest hefur orðið á fs-
.landi til þessa, og gerir hið jákvæða
mat á sögunni að sínum dómi. .. Rauða
hirðin reynir árangurslausit að rétta
hluit sinn. Ennþá einu sinni hefur hún
sett á svið blekkingaleik, sem hún fær
ekki risið undir.
UppáLaldómatar
ei^inmannóinó
Margrét Eggertsdóttir, kona Páls
Þorsteinssonar múrarameistara, svar
ar spurningu þáttarins. Þau hjón-
in búa ásamt sonum sínum þremur
að Hjálmholti 6.
Margrét kveður sér engan vanda
á höndum að gera eiginmanninum til
hæfis í mat, honum þyki góður all-
ur vénjulegur íslenzkur matur, og
af veizlumat sé hann líklega hrifn-
astur af grilluðum kjúklingum og
hamborgarhrygg. En Margrét seg-
ist halda, að íslenzkar húsmæður
séu varla í vandræðum með upp-
skriftir að slíkum réttum.
Oft þarf Margrét áð undirbúa
máltíðir að miklu leyti fyrirfram,
sérstaklega á hátíðum, en þá segir
hún að áhugamál sitt, söngurinn,
vi'lji ódrýgja tímann nokkuð fyrir
sér. Margrét er alin upp við tón-
list og tónlistaráhugi. Faðir henn-
ar, Eggert Jóhannesson var einn af
stofnendum Lúðrasveitar Reykja-
víkur og sjálf syngur hún í Dóm-
kirkjukórnum og Kammermúsik-
kórnum.
Það er gestkvæmt hjá Margréti
og stundum margt í heimili. Verður
þá lítill tími að búa í haginn fyrir-
fram við matargerðina. Segir hún
uppskriftina gleymast fljótt að því,
sem henni hugkvæmdist að matbúa
í það og þáð skiptið. Hún er þó
minnt á margt af því, sem heimilis-
fólkið hefur þótt sérlega gómsætt,
og hér koma tvær uppskriftir að
hátíða- og hversdagsmat.
Steinselju-Iundir.
(Persille-mörbrad)
Nota má hvort heldur er, nauta-
eða svínalundir. Lundirnar eru
skornar að hálfu í gegn eftir lengd-
inni. Kjötið barið létt, perlillekvist-
um raðað ofan á, svoli'tlu rosmarin
stráð yfir og smjörbitum. (Ágæt
aðferð við al'la upprúllaða rétti er
að bleyta 1 blað af matarlími í
köldu vatni og leggja það ofan á
fyllinguna, áður en kjötið er rúll-
að upp). Nú er kjötið vafið saman,
bundið með bómullarþræði eða kjöt
nálum stungið í. Steikt meyrt á
pönnu við vægan hita í nokkuð
langan tíma. Sáiti stráð yfir. Með
kjötinu er borið
Rauðrófusalat
3 sýrðar rauðrófur eru rifnar á
rifjárni ásamt 2 afhýddum eplum.
Saman við þetta er blandað 1 dl
af súrum rjóma, sítrónusafa, salti,
pipar, rifinni piparrót (fæst líka á
glösum) og 1 dl af þeyttum rjóma.
Salatið má gjarnan vera bragð-
stert.
Lundirnar eru skornar í sneiðar
áður en þær eru bornar fram, rað-
að á fat og salatskálin, sem klædd
er innan sálatblöðum, áður en rauð-
rófusalatið er sett í hana, er höfð
með á fatinu. Nota má með þessu,
ef vill, flutes eða franskar kart-
öflur.
Hangikjötsréttur
Smátt skorið hangikjöt (saltkjöt)
harðsoðin egg
soðnar kartöflur, skornar í sneið-
ar.
Lauksósa:
3% dl mjólk
25 g smjörl.
25 g hveiti
150 g laukur
sal't
Laukurinn er skorinn í sneiðar
og soðinn í litlu vatnii í 5—10 mín.
Búin ti'l venjuleg sósa, laukurinn og
vatnið látið út í. Kartöflusneiðun-
um raðað í eldfast mót, síðan hangi
kjötinu og efst sneiðum af harð-
soðnum eggjum. Lauksósunni hellt
yfir. Bakað í ofni um það bil 10
mín., eða þar til rétturinn er vel
heitur, en ekki brúnaður. Með þessu
er borið fram ristað brauð með
kældu smjöri.
í næstu Lesbók gefur Mragrét
uppskrift að eftirrétti og köku, sem
bæði er ljúffeng og hampalítil í
bakstri.
Og svo kemur uppskriftin af heit
um eftirrétti:
Smjörsnittur
2 bollar smjör
2 bollar hveiti
1 bolli rjómi
Hnoðið deig. Flatt út, ekki mjög
þunnt. Stungið undan stóru glasi,
eða jafnvel undirskál. Lagt saman
eins og hálfmáni, með evlamauki í
milli. Penslað með rjóma. Möndlur
og sykur eða kanill og sykur látið
yfir heitt. Borið fram strax með ís-
köldum rjóma.
f þessa uppskrift af smjörsnittum
má nota það eplamauk sem fólk vill
en bezt finnst mér heimatilbúið
mauk sem ég sýð úr 3 bo’llum af
sykur á móti 6 eplum, sem eru af-
hýdd og skorin í litla bita. Soðið
í 5—6 mínútur.
Að lokum gefur Margrét eina
kökuuppskrift.
Kaffikaka
200 gr smjörl.
250 gr sykur
3 egg
150 gr hveiti
1 tsk lyftiduft
100 gr suðusúkkulaði
50 gr möndlur (má sleppa þeim
1 sítróna
3-4 msk flórsykur.
Hrært á venjulegan hátt, rifinn
sítrónubörkur látinn í. Súkkulaðið
og möndlurnar brytjaðar, sett út í
deigið. Kakan er bökuð við frek-
ar vægan hita í 1 klukkustund.
Flórsykur hrærður út með sítrónu-
safa, smurt vartega ofaná.
22. sept. 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H