Lesbók Morgunblaðsins - 24.03.1963, Blaðsíða 12

BÚSKAPUR
Framhald af bls. 8
mér hálft glas af rommblöndu — ég
yrði að kveðja árið eins og hinir. Eftir
það fór hún með mig út á gólfið og
kenndi mér fyrstu danssporin þetta
kvöld. Ég var ekki eins feiminn og rag-
ur á eftir.
Á nýjársdag las séra Eiríkur húslest-
ur inni í stofu (eins og hann gerði oft
á sunnudögum). Þá urðum við, sem úti
vorum, að skipta snöggvast fötum. Síð-
an var drukkið sameiginlega hádegis-
kaffið. Að öðru leyti var nýjárskvöld
sem jólakvöldið, spilað mikið og skemmt
sér. Þessari mynd er brugðið upp, að-
eins til að sýna félagslífið á heimilinu
og þau nánu samskipti og samfélag hús-
bændanna við f ólkið sitt, hvort heldur
var í störfum þess eða á gleðistundum
hátíða og tyllidaga.
Aldrei fóru hjónin að heiman um há-
tíðar, þó þau færu oft þess utan á
skemmtanir og boð í Reykjavík saman,
ef gerður var einhver dagamunur, til
dæmis afmæli litlu systkinanna eða hús-
bændanna, þá var það fyrir allt fólkið
sameiginlega.
Þegar Ásta, systir frú Katrlnar, giftist
í Viðeyjarkirkju Jóni Hermannssyni,
skrifstofustjóra, árið 1907, var haldin þar
mjög íalleg veizla nánustu ættingjum
brúðhjónanna. >á sýndi Katrín Gunn-
laugsdóttir okkur veizluborðið áður en
sezt var við það. Var það yfirtak fallegt.
Á því voru meðal annar 4 eða 5 mis-
munandi vinglös hjá hverjum diski, og
á miðju borðinu var heill soðinn lax
með sporði og haus. Þegar brúðhjónin
og gestirnir voru farin fyrir kvöldið, þá
var veizluborð fyrir okkur öll á eftir.
Þannig var þetta ævinlega.
ð lokum vil ég geta nokkuð um
gestakomu í Viðey, sem alltaf var nokk-
uð mikil á þessum árum.
Hér um bil á hverri helgi kom séra
Eiríkur Briem og á öllum hátíðum. Oft-
ast kom hann með mjólkurbátnum á
á morgnana, lét sjaldan sækja sig yfir
á Klettinn. Nálega aldrei kom hann svo,
að hann færi ekki út í fjós að líta á
skepnurnar og tala við okkur um þær —
og líta á heyin í hlöðunni — og líta í
kúabókina, ef hún lá á borðinu í mjólk-
urhúsinu. Stundum kom frú Katrín með
gesti út í fjós. — Fínar frúr úr Reykja-
vík eða vestan af landi. Oftast reyndi
Katrín að láta mig vita af því áður, ef
hún sá mig. Sagði hún þá: „Ég ætla að
koma út með kerlingarnar". Þetta þótti
manni vænt um. Maður var líka stoltur
fyrir sinu starfi.
Hermann Jónasson frá Þingeyrum kom
nolckuð oft. Þau árin var hann ráðs-
maður á Laugarnesspítala. Oft gisti
hann. Sérkennilegur maður að sjá, og
næsta eftirminnilegur. Mér hefur oft
komið í hug síðar, þegar ég sá hann
ganga frá naustinu í Viðey heim götuna
að bænum, Þorgeir Ljósvetningagoði,
þegar hann reis upp undan feldinum í
búð einni á Þingvöllum og gekk til Lög-
bergs. Göfugmannleg hetja með áhyggj-
ur þjóðar sinnar á herðum.
Konungskomu-sumarið 1907 var mikil
gestakoma í Viðey, eftir konungsförina
austur. Þau Viðeyjarhjónin fóru í þá för,
eins og svo margir þá, sem góð ráð
höfðu. Þá komu dönsku þingmennirnir
út í Viðey í boði þeirra hjóna. Var þeim
gerð þar virðulega veizla. Heimafólki
þar fannst mikið til um þann höfðings-
brag. Dönsku þingmönnum þótti mikið
til koma að sjá og skoða gamla land-
fógetastaðinn (Viðeyjarstofu). Stórt og
veglegt hús. 150 ára gamalt. Þetta sagði
Eggert Briem eftir þeim.
Það bar oft við, einkum á vorin, að
ýmsir embættismenn úr Reykjavík komu
út í Viðey, m. a. bræður séra Eiríks,
Bréf úr leiðindum
HEIÐRAÐI ritstjóri Lesbókar.
Já, ég meina það, að ég hef þig
í heiðri — ekki af því að þú sért vel
æruverðugur öðrum fremur, heldur af
því að þú þorir að hætta á að gera
axarsköft og vilt takast á við nútím-
ann. Hvað höfum við að gera við ein-
tóma lýrikk, þegar heimurinn dinglar
eins og kónguló í bandinu sínu? Það
má nota hana fyrir ívaf, en eintóm er
hún eins og sósa, sem kjötið og kartöfl-
urnar vantar í. Ekki þykir mér betri
hin persónubundna bölmæði og er
hjartanlega sama um, hvort hún birtist
í atómformi eða í gamla stílnum, sem
nú nefnist „hefðbundið ljóðform".
Hringsnúningur í kringum sjálfan sig
á sjaldnast nokkuð skylt við raunveru-
lega sjálfsskoðun. Það þykir fínt að fást
við „sjálfsskoðun“, en lendir oftast út
í persónulegum sárindum yfir að vera
ekki metinn að verðleikum. Slíkt nefn-
ist á íslenzku sjálfsvorkunnsemi, en
ekki sjálfsskoðun. Mér er ókunnugt
um, að fornhetjur hérlendar fengjust
við sálfræði, en ég held, að þá hafi
verið meiri skilningur á hættunni, sem
í sjálfsvorkunnsemi felst, en nú ger-
ist. —
Er vílsjúkir skáldfuglar skæla
og skammlaust við eymd sína gæla
og breimandi bölmóðir væla
mig barasta langar að æla!
Þetta er „tjáning" mín á þessu við-
horfi og vona ég að hún skiljist, þrátt
fyrir „hið hefðbundna ljóðform“.
Ég á þá bjargföstu sannfæringu, að
í flestum mönnum séu verðmæti fal-
in, sem mögulegt á að vera að leiða
í ljós.
Ég er ekki vitund í vafa
það' vitnar svo margt um það
að flestir í heiminum hafa
hjartað á réttum stað.
En það væri synd að segja, að gjöf-
um andans hafi verið útdeilt sam-
kvæmt sjónarmiðum jafnréttis þess,
sem flestir vilja sjá í almannatrygg-
ingum og velferðarríki. Sumir eru skap-
aðir til að ganga fremstir, aðrir eru
skapaðir til að vera eftirbreytendur.
T ilefni bréfsins er ánægjan yfir
grein eftir ritstjórann, sem nefnist „Æ,
hvað allt er leiðinlegt!" Leiðindi eru
sjúkdómseinkenni þess manns og þeirr-
ar siðmenningar, sem er í misræmi við
innra eðli (og þar með lífslöngun)
manns og þjóðar. Þeim, sem skapaðir
eru til að ganga fremstir, leiðist, ef þeir
gera það ekki, og hinum, sem er eðli-
legt að vera eftirbreytendur, leiðist líka,
ef engir eru eftirbreytnisverðir. Þeir
einir eru eftirbreytnisverðir, sem leysa
úr læðingi verðmætin, sem í mönnum
eru falin. Þar sem þrældómsok hefðar-
innar ríkir ofar frelsi mannanna, verð-
ur foringjaefnið aðeins lífsleiður em-
bættismaður og eftirbreytendur verða
heldur engir — aðeins lífsleiðir eftir-
apendur. Þannig breytir dautt lögmál
mönnum í apa. Ef það er ekki öfugþró-
un, þá er öfugþróun ekki til!
Þeir, sem skynja þrældómsok hefð-
arinnar á herðum sér, finna með sér
hvorutveggja í senn: löngun til að brjóta
hlekkina og ótta við að gera það. Lausn
gungunnar á þeim vanda er venjulega
sú að segja sig úr lögum við gamla hefð
og ganga annarri nýrri á vald. Þannig
gerast menn tízkuþrælar. Hin gamla
hefð á sér oft rætur í verðmætri erfð,
sem getur verið menningar og fjörgjafi,
ef rétt er á haldið, þ.e. ef sá sem brýzt
undan þrældómsokinu hefur vit á að
hagnýta hinn fyrri húsbónda sinn, hefð-
ina, í virkri þjónustu við það frelsi sem
hann vill lifa við. Þjónusta eða frelsi?
Er það frelsi? Þjónusta er það að leita
að þörf og leitast við að uppfylla hana
af frjálsum vilja. Annað er ekki raun-
veruleg þjónusta. Aðeins frjáls maður
getur innt sanna þjónustu af hendi.
Þannig er vandanum varið.
— Ég vek á því athygli, bróðir —
að gæta þarf gamalla erfða
en ganga þó nýjar slóðir.
Frjáis maður gengur aðeins nýjar
slóðir, því að arfurinn sá, sem í hefð-
inni er fólginn, er honum ekki ytri
þrældómur framar, heldur innri veg-
sögn.
að er ekki aðeins skoðun mín,
heldur trú og fullvissa, að leiðindin og
þreytan, sem mest ber á í nútímalífi,
stafi ekki af orkuleysi, heldur gjósi þessi
einkenni upp með svo miklum krafti
einmitt vegna þess, að fullt er af inni-
byrgðri lífsorku, sem nær ekki réttri
iramrás.
Er ég nú orðinn of hátíðlegur og al-
varlegur?
Hvers vegna ekki taka það hátíðlega
og með alvöru, sem varðar lífið á jörð-
inni? Þessi innibyrgða orka skapar
spennu, sem kemur fram í því eirðar-
leysi, sem lífsleiðanum er samfara.
Hugurinn ástundar flöktandi leit að
einhverju, sem gæti vakið þá lífsfyll-
ingu, sem hvert einasta mannshjarta
veit með sjálfu sér að hlýtur að vera
til — einhvers staðar. Samfara eirðar-
leysinu og þáttur í því er óljós sektar-
tilfinning. Þetta er hin eðlilega afleið-
ing þess ,að hið innra skyn — hjartað,
veit, að það er að bregðast helgustu
skyldum mannsins við sjálfan sig og
lífið. Við fæðumst til þess að lifa í
raun og sannleika. Það er hér og nú,
sem á að lifa. Þetta er ekki biðsalur
heldur verksmiðja lifanda lífs.
Að lifa og unna er lífsins gaman.
Og ekki er verra að vita
að vit er í öllu saman.
Það er víst ekki gott að „lifa í synd“,
eins og það er stundum kallað, eink-
um meðal þeirra, sem telja sjálfa sig
betri. Samt er til annað og verra: að
þora ekki að lifa. Skemmtanaæði get-
ur verið tilraun til að lifa. Kynórar
geta verið tilraun til að unna. Betra er
að reyna en reyna ekki.
E nginn skilji mál mitt svo, að ég
mæli með misheppnuðum tilraunum til
að lifa og unna. Ég mæli með heppn-
uðum tilraunum eða öllu heldur með
því, að menn fari heppilegar leiðir,
þegar þeir gera sína eigin tilraun til
að lifa mannlífi, sem á það nafn skilið.
Ég minntist á lífið á jörðinni. —
Þessari jörð. Innibyrgð lífsorka með
tilheyrandi leiðindum, eirðarleysi og
Halldór, kennari og Sigurður, póstmeist-
ari, og fieiri frændur Eggerts. Voru þeir
þá mest að skoða jarðabætur og fleira,
sem þar var verið að gera. Þá komu
þeir !íka skipstjórarnir af póstskipun-
um Lauru og Vestu. Eggert ferðaðist
með þessum skium, þegar hann fór trt
til Kaupmannahafnar, og fékk allar sin-
ar vörur með þessum skipum.
Fjöldi fleiri gesta kom til Viðeyjar á
þessum árum, sem hér verða ekki tald-
ir. Mátti næstum segja að þar væri aldrei
gestalaust, og sumir voru þar dögum
saman — vinir og ættingjar hjónanna.
Hér lýkur þessum frásöguþætti um
Eggert Briem og frú Katrínu og búskap
þeirra í Viðey á fyrsta tug aldarinnar.
Þau fluttu til Reykjavíkur sumarið 1908,
og þar byrjar Eggert á mikilli ræktun,
og setur þar upp stórbúskap, sem ekki
verður frekar frá sagt hér.
Þessum frásöguþætti er í megin atrið-
um ætlað að lýsa heimilinu í Viðey,
störfum þar, framkvæmdum og bú-
rekstri, áður en skeflar yfir spor þeirra
síðustu, sem enn eru á lífi og voru þar
og eiga ennþá í huga sér skýra rnynd
af húsbændunum góðu og hinu mikla
menningar og athafnaheimili í Viðey.
Jónas Magnússon
Stardal.
sektarkennd er kjörjarðvegur sefjunar-
áróðurs. Það er ekki hægt að æsa og
espa orkulausa menn. Þeir verða aldrei
upphaf og eldsneyti styrjalda. Og þeg-
ar efla skal hatur í garð manna, sem
menn þekkja ekki, er það gert með því
að yfirfæra eigin sekt á andstæðing-
inn. Mönnum er kennt að segja: „Þeir
eru djöflar!“ og hafa svo á eftir á til-
finningunni að þeir hljóti sjálfir að
vera englar. Og þó eru það þeirra eig-
in djöflar, sem þeir sjá í hinum. Þetta
loddarabragð dugar ekki á þá, sem
þora að lifa lifandi lífi í önn dagsins.
Hvað það tekst oft hér á landi, bæði í
innanríkispólitík og afstöðu til utanrík-
ismála, er vitnisburður um það, að hér
hlýtur að vera mikið af mannleysum,
sem þora ekki að lifa sínu eigin lífi.
Hvað á að gera við saltið, ef það glatar
seltu sinni? „Það er þá til einskis fram-
ar nýtt, heldur er því kastað út og fót-
um troðið af mönnum." Upprunalega
var það, sem nú gengur undir nafn-
inu kristindómur, ekki trúarbrögð —
ekki kenningakerfi, heldur þekking á
staðreyndum. Ég á við raunverulega
þekkingu. Sá, sem t.d. þekkir fátækt
af afspurn, en hefur ekki lifað hana í
sjálfum sér, annað hvort fyrir djúpa
innlifun eða eigin raun, á ekki þá þekk-
ingu sem hér er við átt. Kenninga-
kerfi, sem glatað hafa andanum og
boðendur þeirra eru hið daufa salt, selt-
an er farin, lífið sjálft. — Burt með
það! Hvað hafa menn, sem eru að drep-
ast úr deyfð að gera við dauft salt?
Tesús frá Nazaret boðaði engin
trúarbrögð — ekki einu sinni kiistin-
dóm. Hann leiddi lærisveina til þekk-
ingar á staðreyndum — og leiðir enn.
Þeir, sem komnir eru til þekkingar á
þeim staðreyndum, hafa lifað þær í
sjálfum sér, deila ekki innbyrðis, því
að þeir hafa séð hið sama á sama hátt.
Út á við kjósa þeir að standa utan við
deilur, en eru knúnir til að taka þátt I
jákvæðum átökum og fúsir til sam-
skipta við alla, sem sannleiksþekk-
ingar leita.
Ekki má misskilja orð min svo, að
ég vilji troða þessari skoðun inn á aðra.
Því er öfugt farið. Skoðanir sem gleypt-
ar eru með húð og hári, án þess að á
siig sé lagt að lifa þann veruleika, sem
þær eru sprottnar af, eru dragbítur á
mannlegri þróun. Betra að lifa lífinu
sjálfu og bíða þess með rósamd að skoð-
anir vaxi innanfrá. Þannig eru meixi
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
11. tölublað 1963