Lesbók Morgunblaðsins - 24.03.1963, Blaðsíða 7

Jónas Magnusson, Stardal:
taglegt líf
Búskapur Eggerfs Brlem í Viðey
heimilishættir
á vil ég minnast nokkrum
orðum á húsbændurna í
Viðey, heimilishætti þar og sam-
Bkipti húsbændanna og fólksins,
eins og það var í daglegu lífi og
Btarfi. —
Fólkið á Viðeyjarheimilinu var
óvenjulega frjálst. Þar gekk að heita
mátti hver að sínu verki. Það var
eins og fólkið vissi ekki í daglegum
Btörfum af húsbændunum. Fólkið
var mjög samrýnt, — og húsbænd-
urnir því. Ef einhver verkmaður
þurfti að fara í land, sem var oft-
ast til Reykjavíkur, bættu hinir á
Big hans verkum. Og sama var með
6túlkumar — þær skiptu með sér
mjöltunum, og piltamir gripu þá
í að mjólka líka.
Þannig var þetta ævinlega gagn-
kvæmt.
Aðrir slíkir frídagar þekktust ekki,
og datt engum í hug að ætlast til þeirra
á annan hátt. Þessu skiptu húsbænd-
urnir sér ekkert af, að öðru leyti en
því, að þau vildu að þau væru iátin
vita. Sama var að segja, ef koma skyldi
samdægurs aftur, og ganga þá auðvitað
inn á Klettinn; þá var það alltaf eins
og sjálfsagt hjá flutningamönnunum og
húsbændunum að sækja yfir. En aliar
elíkar ákvarðanir um að koma á Klett-
inn urðu að standa heima. Reyndar fcír
vinnufólkið slíkar ferðir mjög sjaldan,
einkum að vetrinum. Helzt voru það
Btúlkurnar, sem þurftu að fara fyrir
jólin.
Það þekktist aldrei í Viðey að fara
í land til að skemmta sér. Það var
hvergi skemmtilegra en einmitt þar. Það
var miklu tíðara að fólk, sem búið var
að vera í Viðey, kom þangað um há-
tíðir, einkum á jólum og nýárL
I Viðey voru allar viðgjörðir mjög
jgóðar; alltaf mikill matur og vel til bú-
inn, en í þá tíð var kannski ekki hvað
minnst metið að fá góðan og nógan mat
og að geta verið vel til fara að fötum.
Húsakynni í Viðey eru mikil og rúm-
'góð, og ekki þarf að lýsa þeim, því það
vita allir, sem séð hafa Viðeyjarstofu
og þekkja til. Herbergin á loftinu voru
rúmgóð og björt, sem starfsfólkið var
mjög ánægt með. Rúmfatnaður var ágæt-
ur, sem heimilið skaffaði öllu fólkinu.
Allt þetta gerði fólkið ánægt. Allt starfs-
fólkið borðaði saman í einni stórri stofu
xiiðri í húsinu, nema hjónin og gestir
eem oft voru.
Þessi borðstofa var líka nokkurs kon-
er baðstofa, sem fólkið sat og dvaldi
1 öllum sínum frístundum. Og ef eitt-
hvað var unnið í höndum inni, þá var
fólkið þar. Þessi rúmgóða stofa var allt-
af vel hituð upp strax að morgni á vet-
urna. Stúlkurnar unnu þar við fatavið-
gerð þjónustumanna sinna. Þar var stórt
strauborð inni, og eldhúsið var við hlið-
ina á borðstofunni. Þangað lét Katrín
Gunnlaugsdóttir smala öllum olíulömp-
um daglega úr öllum herbergjum húss-
ins, eftir morgunmat. Þar hreinsaði hún
þá og fægði og setti á þá olíu og lét
Eiðan hvern á sinn stað. Við urðum að
koma með fjósaluktirnar inn til hennar
til að hreinsa þær, og var það ekki svo
lítið verk, því þær vildu stundum reykja
hjá okkur.
Þessi staður var aðalmiðstöð heim-
ilisfólksins milli útiverkanna, og var þá
oft glatt á hjalla í borðstofunni, og þá
ekki sízt ef húsbóndinn var sjálfur með,
sem oftast var, þegar hann var heima
og ekki inni á kontór. sínum að skrifa.
Oft var mikið spilað á kvöldin, einkum
framan af vetrinum. Þá var Eggert oft
aðal driffjöðrin í spilamennskunni, eða
stundum að tefla við þá, sem það kunnu.
En Eggert þurfti líka endilega að kenna
okkur hinum að tefla, sem ekki kunnum
það áður. Ég hygg, að Eggert hafi verið
góður taflmaður, því hann var eldfljótur
að sjá út leikina, þegar hann var að
segja okkur til. Enda var það auðséð,
þegar hann tefldi við þá, sem við litum
upp til sem slíkra.
Fjórbi og siðasti hluti
S tundum var Eggert að kenna okk-
ur hinum yngri leikfimi og láta okkur
beinlínis æfa hana. Þetta var á kvöldin,
þegar búið yar að þvo sér og ræsta.
Eggert var góður leikfimismaður, mjúk-
ur og allvel sterkur.
Alltaf las Eggert einhvern tíma vetr-
arins góðar bækur fyrir allt fólkið.
Urðu þá allir að koma saman í baðstof-
unni að hlýða á. Þetta voru nokkurs
konar kvöldvökur, sem enginn vildi
missa af.
Stundum kom hann inn til okkar með
torráðnar setningar, eða eins konar gát-
ur eða reikningsdæmi, og var þá eins
og hann væri að tala við sjálfan sig,
bara til að vita hver yrði fljótastur að
svara rétt, og ef svarið kom rétt og
fljótt, sagði hann eitthvert hrósyrði,
kímdi og gekk inn til sín aftur.
Þetta m.a. mat og virti fólkið —
gerði það frjálsara, félagslegra og sam-
rýndara hvað öðru — eins og að einni
fjölskylduheild.
Það voru þessir aðlaðandi umgengnis-
hættir Eggerts Briem meðal fólksins,
sem hjá honum vann, sem gerðu hann
að ágætishúsbónda í víðtækustu merk-
ingu. Hann hafði yfirleitt öll dagleg
verk í föstum skorðum. Hann var um-
fram allt glöggur og fljótur að skipu-
leggja verk og réttar vinnuaðferðir. Þar
af leiðandi gengu störfin bæði rétt og
reglulega, og mátti næstum segja, að
hver væri húsbóndi síns úthlutaða
verks.
Vegna þeirrar niðurröðunar, sem Egg-
ert hafði á flestum verkum við búið,
þurfti hann ekki að vera neinn skip-
andi húsbóndi frá degi til dags. Hann
gat verdð heima svo skipti vikum, eink-
um á vetrum, og umgengizt fólkið í þess
dagiegu störfum, án þess að skipta sér
af verkum þess. En Eggert í Viðey átti
aðra hlið sem húsbóndi, sem ég hygg
að fáir eigi, og að minnsta kosti ekki
neinn sem ég þekki — og ég vil ekki
að sú minning glatist.
að var næsta lærdómsríkt öllu
fólki, og ekki sízt ungum mönnum, að
vera hjá Eggert og eiga hann fyrir
húsbónda. Sjálfur hafði Eggert gaman af
unglingum og hafði þá gjarna með
sér, ef hann var í einhverju verki. Þá
var hann æviniega að fræða mann um
eitt og annað, segja til og beinlínis að
kenna. Hann gat aldrei séð staðið
ambögulega að verki, horft á röng og
klaufaleg handtök eða verkfærum beitt
klaufalega og stirðlega, nema sýna rétta
stöðu og handtök og kenna það til hlítar.
„Yngismenn eiga að ganga fallega,
réttir og beinir, ekki álappalega og bogn-
ir eða letilega. Það gefur mynd af ó-
sjálfstæði og undirgefni. Ungir menn
eiga að rækta sjálfa sig, ekki sízt útlit
sitt. Menn eiga að virða sjálfa sig. Sjálfs-
virðing er dyggð, sem allir ungir menn
eiga að rækta með sér, hún hefur alla
kosti siðaðs manns“, sagði Eggert.
Sama var að segja, ef hann heyrði
talað skakkt orð, sagðar ambögulegar
setningar, hljóðvillur eða flámæli. Allt
þess háttar leiðrétti Eggert, og það svo.
eftirminnilega, að það sat í mönnum og
gleymdist aldrei. Ef þetta kom fyrir
inni í borðstofu okkar og mörg voru
þar saman komin, þá var eins og hann
talaði til allra, líkt og í kennslustund.
Einnig hvatti Eggert unga menn til að
lesa góðar bækur og leit beinlínis eftir,
að þeir gerðu það. Hann léði þeim fræði-
bækur og valdi þær sjálfur.
Hann útskýrði hvers virði væri lestur
góðra fræðibóka. Menn gætu öðlazt
mikla þekkingu af sjálfum sér, ef þeir
hefðu greind og vilja til að lesa góðar
bækur í frístundum sínum, sagði Egg-
ert oft við okkur. Hann beinlínis leit
eftir því, að við ræstum okkur, þegar
komið var frá verkum á kvöldin, áður
en borðað var, og að við færum úr
óhreinum vinnufötum. Þess utan fengu
menn aldrei að ganga til borðs nema
þvo sér um hendur og fara úr óhrein-
um utanyfirfötum.
Ég læt þessi fáu dæmi nægja, þó
ótal margs fleira mætti minnast, þegar
talað er um Eggert frá Viðey sem hús-
bónda. Ungt fólk a.m.k. gat alveg eins
tileinkað sér hann sem eins konar upp-
eldisfræðara í mannrækt og siðfræði
eins og húsbónda sinn.
E kki hafði heimilisfólkið í Viðey
eins mikil dagleg kynni og umgengni við
frú Katrínu eins og Eggert, þegar hann
var heima, nema stúlkurnar auðvitað,
og þá einkum þær, sem hirtu um húsið
niðri. Hún tók ekki eins mikinn þátt
í kvöld-gleðskap og spilamennsku og
Eggert, nema þá um helgar og á hátíð-
um. Enda var hún með börnin, sem
öll voru ung, þau er fædd voru. En þó
áttu allir í Viðey góða og nærgætna hús-
móður þar sem frú Katrín var. Sér-
staklega ef einhvers þurfti með og eitt-
hvað var að, veikindi eða annað. Þá
var hún sjálf komin til að sjá um, að
gert væri það, sem henni fannst að gera
ætti. Frú Katrín og nafna hennar Gunn-
laugsdóttir höfðu alltaf til einhver með-
ul og alls konar smyrsl, eða nokkurs
konar apótek, því það var ekki alltaf
hægðarleikur að hlaupa til læknis úr
Viðey, þótt stutt sé leiðin til Reykjavík-
ur. Svo gat stundum staðið illa á með
veður yfir „Sundið“.
Enginn gætti eins nákvæmlega báts-
ins og flutningsmannanna, þegar þeir
voru að fara yfir „Sundið“, ef eitthvað
var að veðri, eins og frú Katrin. Hún
hafði ekki augun af bátnum fyrr en
hann var lentur. Þá var oft, að hún bað
mig að skreppa ofan eftir og hjálpa þeim
Eggert Briem
að setja upp bátinn, þegar þeir komu
að, þreyttir eftir barninginn heim. Þá
tók hún sjálf á móti þeim með góðri
aukahressingu.
Frú Katrínu var mjög annt um sjó-
mennina. Fylgdist með búnaði þeirra —
og að þeir fengju hjálparmenn, ef slæmt
var talið yfir sundið. Enda held ég, að
frú Katrín hafi haft gott vit á sjólagi,
en hún var líka alin upp í hinu mikla
sjávarplássi, Bildudal. Hún hafði líka
gaman af að taka stundum í ár milli
lands og eyjar. Því var stundum, að hún
lagði til, ef illa leit út á sundinu, að þeir
færu fjórir á stóra bátnum.
Alltaf þurfti að hafa gát á Köll-
unarklettinum, eins og áður er á drepið
hér að framan. Einkum ef gott var veð-
ur og eins þó ekki væri fólk frá Viðey
í landi, sem von var á. Það mátti alltaf
búast við að einhverjir gestir kæmu,
því þeir, sem voru kunnugir í Viðey,
vissu að komið var yfir. En enginn gætti
Klettsins betur en frú Katrin. Hún hafði
það að reglu, þegar gott veður var, að
líta við og við yfir í sjónauka, sem
hafður var í gluggakistu einnar suður-
stofunnar. Annars fannst öllum í Viðey,
sem á gangi voru úti, það skylda sín
að líta yfir á Klettinn, því oftast sást
vel til manna þar í sæmilega björtu
veðri. Og allir kunnugir höfðu vit á því
að vera á hreyfingu. Eins heyrðist kall,
ef stillt var og farið að kvölda. En þá
var það eitthvert heimilisfóik — og fyr-
irfram ákveðið. Alltaf var talið eins og
sjálfsagt, ef gestir komu, eins þó þeir
væru að finna einhvern af vinnufólkinu
þar, að þeir fengju flutning yfir á Klett-
inn. Þá var það stundum ,að frú Katrin
bað okkur hina að skreppa yfir, ef svo
stóð á, til að hlífa flutningsmönnunum.
Og eins vissi hún, að okkur var það
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7
11. tölublað 1963