Lesbók Morgunblaðsins - 24.03.1963, Blaðsíða 9

„Maison Suisse“ í París —
þar sem áætlanir hans breytast í veru-
leika.
Le Corbusier vill skipuleggja manna-
byggðir á þrennan hátt: Búnaðareining-
in hefur það hlutverk að framleiða mat-
væli. Svo kemur „þráðlaga" iðnaðar-
borg, sem framleiðir varning og önnur
gæði, en geislunga-hringborgin er mark-
aðurinn, þar er aðsetur stjórnar, verzl-
unar og mennta. í þráðlaga iðnaðarborg
er legu íbúða og vinnustaða þannig
háttað, að nær engin umferð myndast,
©g þrátt fyrir nálægð íbúða og verk-
smiðja eru þær fyrrnefndu staðsettar
ineðal grænna valla og skógarlunda.
Hinar hringmynduðu „markaðsborgir“
mynda hinar miklu menningar- og verzl
unarmiðstöðvar landanna. Þær eiga það
að vísu sameiginlegt með stórborgun-
um, sem við höfum fengið að erfðum
frá 19. öldinni, að teygja sig í allar áttir,
en þó fylgja þeim engar útborgir, engar
„angalýjur" eða útvextir á jöðrunum.
Borgir Le Corbusiers eru aðallega
„láréttar garðborgir“, einstök húsbákn
er standa ein út af fyrir sig með græna
fleti á allar hliðar, sem ekki eru háðir
takmörkunum götulínunnar. „Gatan er
renna, djúp glufa, þröngur gangur.
Hjartað særist, er það nýst við múra
hennar, enn þann dag í dag, enda þótt
það hafi orðið að sætta sig við hana
í þúsund ár. , . . Gatan eyðir okkur.
CXkkur býður við henni. Hvers vegna
frá árunum 1930/32
er hún eiginlega enn við lýði?“ Til sam-
anburðar lýsir Le Corbusier framtíðar-
sýn sinni, er hann reynir að flytja
lesandann til „Ville radieuse", „geisla-
borgarinnar": „Þér eruð á mjúkri gras-
flöt undir trjánum, iðgrænni breiðu.
Loftið er tært, umferðarþytur er enginn.
Nú sjáið þér engin hús lengur. Jú, bíðið
við. Gegnum laufkrónur trjánna, gegn-
u>m fagurt knipplinganet laufblaðanna
sjáið þér tröllaukna kristalla bera við
loft . . . kristalla, sem endurkasta fagur-
bláma himinsins, en ljóma af eigin ramm
leik í grádrunga vetrarins. Þeir virðast
fremur svífa í lausu lofti en standa á
jörðinn'i“.
Corbusier vill ekki aðeins endurskapa
borgina, heldur líka minnstu einingu
hennar, húsið. Húsin, sem hann reisti
milli 1920 og 1930, vörpuðu engu
ljósi á þessar skipulagshugmyndir
Le Corbusiers, því að þau voru mun-
aðarbyggingar fyrir ríka eigendur,
enda lifði skapandi frönsk húsagerð-
arlist á þessum árum af náð auð-
ugra listvina. Hins vegar fengu slíkir
húsameistarar miklu fyrr opinber verk-
• efni í Þýzkalandi og tókst þar að komast
í forustustörf innan þess skrifstofubákns,
sem byggingum stjórnaði. En í einbýlis-
húsum Le Corbusiers má greina nærri
alla þá þætti, sem hafa einkennt hinar
stóru húsasamstæður, er hann hefur
reist frá og moð Unité d’Habitation í
Marseilles: breytilega grunnmynd, sem
leyfir óþvingaða og þjála skiptingu
grunnflata efri hæðanna, tveggja hæða
stofu, sem ganga má úr inn í önnur her-
bergi, súlur í stað veggja í neðstu hæð-
inni, svo að grænir vellir eru jafnt undir
húsinu sem í kringum það — og garða
á flötum þökunum.
annig litu þá hús út í gervi „íbúð-
arvéla“. Þetta orð hefur bæði orðið frægt
og illræmt. _ „Hin' eldri hús misnotuðu
rúmið. Maður verður (það er bæði nauð-
synlegt og ódýrara) að líta á húsið sem
íbúðarvél eða verkfæri". Hér er alls ekki
átt við, að íbúðir manna eigi að vera vél-
rænar, heldur að húsin — sem og borg-
irnar — þurfi að skipuleggja að nýju í
smóatriðum, til þess að hver hluti þeirra
eigi rétt á sér. Verkfæri eru reynd til
að athuga, hve lengi þau dugi við vinnu
manna, og hvers vegna má þá ekki rann-
saka, hve vel hús séu fallin til að búa
í þeim?
Le Corbusier hefur aldrei verið áhang-
andi hins hreina starfsstíls (funktional-
ismans). Hreinstefnumenn eins og Bruno
Taut höfðu fyrirlitningu á honum sem
skóldmenni, þótt hann væri nýddur opin-
beriega fyrir að finna upp „íbúðarvél-
ina“; þeir töldu byggingarlist hans eins
konar stofumálverk. Hvað áttu menn
líka að halda um húsameistara, sem
skrifaði vinnuveitendum sínum bréf, þar
sem hann líkti húsum sínum við eyju
Róbínsons Krúsós og málverk Carpac-
cios? „íbúðarverkfæri“ Corbusiers voru
alltaf ’myndir líka — myndir til að búa í.
En hvorki samspil hinna ljósu flata í
fyrstu verkum hans, hinn stórbrotni
skipsbógur, er myndar suðausturhorn
kirkjunnar í Ronchamp, né traustir, lok-
aðir veggir klaustursins La Tourette,
sýna óviðeigandi notkun á lögmálum
málaralistarinnar í bundinni list húsa-
meistarans, sem verður að þjóna ákveðn-
um tilgangi.
Ii e Corbusier hefur gert ótal skipu-
jagsuppdrætti að borgum um allan heim
iim ævina: Rio de Janeiro, Buenos Aires,
Algeirsborg, Antwerpen, Bogota, Berlín
og marga uppdrætti að París. En þegar
reist var Chandigar, höfuðborg hins ind-
verska fylkis Panjab, auðnaðist honum
í fyrsta sinn að skipuleggja og byggja
stóra borg.
I Chandigar má líta listina að byggja
myndir. Brasilia, sem er önnur helzta
borg, sem reist hefur verið á síðustu
árum, er reist yfir tóknmynd: krossinn.
í Chandigar er ekki um neina táknmynd
að ræða, enda hefði slík aðferð aðeins
leitt til umferðarvandræða sökum óeðli-
legrar legu gatna, eins og reyndin hefur
orðið á í Brasilíu.
í stað hinna stórfenglegu ása státar
Chandigar af stórfenglegri byggingarlist
einmitt þar, sem hún á heima; þ.e.a.s.,
Le Corbusier og Mies van der
Rhoe í Stuttgart árið 1926
þar sem heilli þjóð tekst að sýna sam-
bandið milli stjórnarstofnana sinna og
meira að segja afstöðu sína til alls sköp-
unarverksins. Stjórnarsetrið í Chandigar
með stjórnarráðshúsi, þinghúsi og dóm-
húsi er ekki aðeins snjallt skipulag þrí-
víðra mynda. Það er einnig eins konar
„aðsetur spekinnar", þar sem fjöldi tákna
er samstilltur í eina víðfeðma heild:
minnismerki hinnar opnu handar, turn
sjóndeildarhringanna fjögurra, hinn har-
móniski spírall, Modulormyndin og tákn
hinna tuttugu og fjögurra stunda.
„C orbusier er skáld!“ L—C þarf
ekki lengur að bíða opinberunar drukk-
ins skálds til að öðlast hina dýpstu full-
nægju. Tvo aðra mikla húsameistara á
20. öld mætti nefna skáld, þá Frank
Lloyd Wright og Mies van der Rhoe. En
það, sem hvorki duttlungafullri hug-
myndaauðgi Franks Lloyds Wrights né
erkibiskupslegum strangleika Mies van
der Rhoe tókst, heppnaðist hinum reglu-
bundna og félagskennda „skáldsakp" Le
Corbusiers: að draga upp nýja mynd
af box-gum mannkynsins.
„Pílagrímskapellaii“ við Notre Dame du Haut í Ronchamp, nærri Belfort
(frá 1950/53). — Corbusier hefir sagt, að hann hafi haft höfuðbúnað nunna
í huga, er hann teiknaði kapelluna.
11. tölublað 1963
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 9