Lesbók Morgunblaðsins - 24.03.1963, Blaðsíða 8

Le Corbusier hefur aldrei verið áhangandi
hreins starfsstils
sumum kærkomin tilbreyting að mega
fara með bát upp á eigin spýtur yfir.
Þegar mikla sjóslysið varð — að heita
mátti upp við landsteina í Viðey'' í of-
viðrinu 7. apríl 1906, og enginn Við-
eyingur getur gleymt, sem þar var þá,
klæddi frú Katrín sig í karlmannsföt og
fór með karlmönnunum út í ofsaveður
og hríð til geta verið viðbúin að veita
hjálp, ef hugsanlegt væri að einhverjir
af mönnunum skoluðust að landi með
lífi. Var lengst af vonað, að skipið bæri
af „skerinu" og. að því skolaði nær
landi. Hún lét flytja niður að sjó mikið
af teppum og ábreiðum, hahdbörur, ef
með þyrfti, heitt kaffi var í brúsa o. fl.
Þarna stóð Katrín niðri við fjöru, þar
til vonlaust var um björgun. Þannig var
frú Katrín Briem, ef eitthvað var að,
sem skipti máli. Þá var hún ævinlega
komin sjálf, orðfá, stillt og einhuga, og -
vökul fyrir því, sem heimilið gat veitt
og látið í té.
Það grúfði mikil þögn og alvara yfir
Viðeyjarheimilinu lengi eftir þennan
sorgaratburð, og hjónin tóku þetta mjög
nærri sér.
Eitt sinn urrt vorið á sunnudegi fór
Eggert sjálfur að hreinsa til í fjörunni,
þar sem slysið varð. Ég var þá með hon-
um, eins og svo oft, þegar hann var
eitthvað sjálfur að gera. Þarna lágu til
og frá um fjöruna og malarkampinn fata
ræflar, snærabuskar, eitt og eitt stígvél,
brotnir dallar og skrínur, seglrifldi og
ýmis önnur brotin áhöld, sem Eggert
sagði að sér væri mikil raun að sjá þegar
hann gengi þarna um. Þetta dót týnd-
um við saman í eina dæld eða gryfju,
og mokuðum síðan. Þá sagði Eggert:-
„Mikið hefði ég viljað gefa til, að þessi
atburður hefði ekki orðið hér í Viðey“. .
Hér verður ekki sagt frekar frá þess-
um atburði. Nánari frásögn um hann er
að finna í „Fortíð Reykjavíkur" eftir
Árna Óla, rithöfund. Þar er líka frásögn
eftir mig um það, sem gerðist í Viðey
þennan dag.
Ekki get ég lokið við þennan þátt án
þess að segja nokkuð frá hátíðahöldum
og tyllidögum í Viðey, einkum þó jólum
og nýjári, sem okkur flestum fannst
mikið til um, miðað við það, sem menn
mundu heima hjá sér.
Það var alltaf mikill undirbúningur
fyrir allar hátíðir, þó sérstaklega miklar
jólaannir. Ég man vel hvað manni þótti
gaman að öllum þeim mikla undirbún-
ingi og tilstandi löngu áður. Þá fóru
hjónin til Reykjavíkur og voru í bænum
2 — 3 daga til að kaupa jólagjafirnar og
annað til jólafagnaðar. Fullorðna fólkið
þurfti sumt líka að skreppa, einkum
stúlkurnar. Það var venja að slátra
nokkrum kindum fyrir jólin. Það voru
landskuldaær frá Esjubergi á Kjalarnesi,
sem gengu á Eynni frá hausti og voru
orðnar vænar. Séra Eiríkur Briem, faðir
Eggerts, átti þá jörð og fleiri jarðir þar
á Kjalarnesi.
Það var farið að baka löngu fyrir jól
— ótal kökutegundir. Það gerði Katrín
Gunnlaugsdóttir. Hún var stórvel að sér,
bæði til munns og handa. Maður var
fáanlegur að gera snúning fyrir Katrínu,
þegar hún var í mestum önnum við
kökubaksturinn.
á voru hreingerningar og þvottur
— stundum eitthvað málað af stofum eða
herbergjum. Gera þurfti öllum karl-
mönnum nýja skó. Þá var þar sem annars
staðar gengið á skinnskóm, þó að þar
þætti maður ekki með mönnum, sem ekki
átti sparistígvél. Láta þurfti hreinar
gardínur fyrir alla glugga í öllu húsinu
og fleira þ. h. Þá varð að þvo kirkjuna
og taka til í henni. Það var alltaf siður,-
þegar messa átti þar.
Svo komu blessuð jólin. Öllum verk-
um áttum við að Ijúka úti í fyrra lagl
báða dagana, aðfangadag og jóladag.
Urðum við því að byrja heldur í fyrra
lagi á kvöldverkunum. Allir áttu að vera
búnir að skipta um föt og komnir niður
í borðstofu um kl. 9 (klukkan var mjög
mikið á undan réttum tíma). Áður en
dimmdi, ' var farin aukaferð yfir á
„Klettinn" að sækja séra Eirík Briem og
aðra gesti, sem oft voru í Viðey yfir
jólin. Það voru oftast einhverjir ættingj-
•ar eða kunningjar hjónanna.
Þegar allir voru tilbúnir, var sezt að
matborðinu, sem var bæði fallegt og
matarmikið. Það var föst regla þetta
kvöld að hafa nýtt steikt kindakjöt með
alls konar auka réttum.
Síðar um kvöldið var allt fólkið sam-
ankomið inni í stofum hjónanna. Þá var
kveikt á stóru,. skrautlegu jólatré, sem
stóð á stóru dúklögðu borði, og í kring-
um það var raðað eplum og sælgætis-
pokum. Þegar inn var komið, var byrjað
á að syngja jólasálma. Allir áttu að taka
undir og syngja, éins þeir sem ekki þótt-
ust geta, og frú Katrín lék undir á píanó.
Síðan las séra Eiríkur jólalesturinn. Að
lestrinum loknum. var öllum boðið að
fá sér epli og annað góðgæti af jóla-
trénu. Svo komu jólagjafirnar, sem voru
í stafla, undir borðinu, sem jólatréð stóð
á. Það voru litlu systurnar, Ingibjörg og
Ásthildur, sem trítluðu með bögglana til
hvers og eins, eftir því sem mamma
þeirra las fyrir.
Allar voru þessar jólagjafir gagnlegar,
og eins og þær kæmu sér vel sérhverj-
um.
Oftast var það einhver flík eða
þess háttar. Fallegar skyrtur, spariskór,
útprjónaðar peysur, slifsi, svuntur, brjót-
nælur, skinnvesti eða skinnjakkar, sem
flutningamennirnir fengu, silfur skúf-
hólkur og margt fleira, sem ón efa kom
sér vel. Ég, til dæmis, fékk mjög fallega
peysu, útprjónaða, og fallega húfu. Þetta
var á fyrstu jólum mínum þar. Og auð-
vitað þurfti Eggert'að fara með mig upp
á herbergi og láta mig fara í peysuna, og
sjá. hvernig hún færi mér. Síðan þurfti
hann að sýna mig niðri 1 stofu í peys-
unni.
Þegar þessu var öllu lokið, þá var
Yiðeyjarklukkan orðin margt. Þá kom
kaffi með miklu af bakkelsi, og gaf þá
Eggert fullorðnu karlmönnunum dropa
út í kaffið. Séra Eiríkur sagði einhverjar
skrítlur eða sögur. Var þá komið fram
á nótt. Aldrei var spilað þetta kvöld,
eða nokkur þess háttar gleðskapur hafð-
ur um hönd.
Á jóladagskvöld, að loknum öllum
nauðsynlegum verkum, var mikil hangi-
kjötsmáltíð, og að henni lokinni var tek-
ið til við að spila. Sumt fólkið spilaði
„Júkk“, aðrir vist. Var þá oft mikið
fjör í spilamennskunni, eins og oftast
Stundum var farið í ýmsa leiki, eða
slegið upp í dans. Ekki skorti á miklar
og góðar veitingar, sem húsmóðrin sjálf
stóð þá oftast fyrir á hátíðastundum, og
sá hún beinlínis um að fólk skemmti
sér.
Oftast var messað í Viðey annan jóla-
dag, eða stundum á nýjársdag. Þá kom
séra Magnús Þorsteinsson, prestur á Mos-
felli. Þar var vel sótt kirkja, sagði séra
Magnús, „öll sóknarbörnin með tölu“.
Séra Magnús var þá alltaf eina nótt í
Viðey. Tók hann þá þátt i spilamennsku
með fólkinu og öðru því sem haft var
til skemlntunar.
A gamlárskvöld og nýjársdag var
allt með líkum hætti og um sjálf jólin,
nema fenginn var harmoníkuspilari á
gamlárskvöld og dansað fram eftir nóttu.
Húsmóðirin veitti vel úr búri sínu, urðu
allir glaðir og tóku þátt í dansinum og
annarri skemmtun, sem fram fór. Hún
kallaði á mig inn í búr til sín og fékk
Framh. á bls. 12
N -
U var liðið að morgui“, segir
Le Corbusier einhvers staðar í
einni af 40 bók.um sínum, „og við
tæmdum glös okkar og staðfestum
trú okkar. Þá reis upp Ijóðskáldið
Nesvald; geislandi, drukkinn og
ótaminn hljóp hann á milli borð-
anna og æpti: „Corbusier er skáld“.
Þessa nótt öðlaðist sál mín djúpa
fullnægju í fyrsta sinn“.
Hann hefur alltaf viljað og vill
enn vera skáld meðal húsameistara,
Ijóðasmiður steinsteypunnar, sem töfr-
ar Ijós og rúm með súlum og bitum.
Honura er skáldlistin óaðskiljanleg
rökvísi og nákvæmni; hann hefur eitt
sinn skýrgreint hana sem „þann mann
lega verknað að tengja skynhæfar
myndir traustum böndum“. Átrúnaðar-
goð Le Corbusiers er skipulagsafl flatar-
málsfræðinnar. Teikningin að fyrsta
húsi hans, einbýlishúsi í ættbæ hans, La
Chaux de Fonds, er aðallega gerð með
samhliða línum og hornalínum — hún
minnir á reglusafn, svo strangt, að full-
nægt hefði kröfum fransks stærðfræð-
ings frá 18. öld. Leiguhús í Genf hefur
hann nefnt „Clarité“, og háhýsisteikn-
ing hans frá árinu 1919 heitir „Skýja-
kljúfur í anda Descartes“. Meðan allar
húsabyggingar lágu niðri á árum síð-
ari heimsstyrjaldarinnar fann hann upp
„Modulor“, hlutfallakerfi, sem á rót
sína að rekja bæði til gullinsniðsins og
stærðarhlutfalla mannslíkamans.
Dyggðir Le Corbusiers eru reglu-
semi, nákvæmni, seigla — og talsvert
af bændaslægð. Við fyrstu sýn virðist
svipur hans hvorki bera vott um aðlað-
andi vingjarnleik né hjartanlegan kump-
ánaskap, heldur varfærin manngæði,
sem koma þó ekki í veg fyrir tor-
tryggni. Trúarjátning hans þolir engar
mótsagnir. Skoðanir hans eru réttar, og
þess vegna þarf alls ekki að ræða þær;
það gera þeir einir, sem ekki hafa
skilið þær. Corbusier afsalar sér frem-
ur viðskiptavini en hugmynd.
Sérvizka Le Corbusiers og þolinmóð
þrjózka hans, sem oft stappar nærri
smámuríasemi, eru í góðu samræmi við
uppruna hans. La Chaux de Fonds i
vesturhluta Sviss er borg úrsmiða, en
einnig trúvillinga, sem fluttust þangað
frá Suður-Frakklandi. Úrsmiðir og trú-
villingar hafa líka átt sínum hlutverk-
um að gegna í lífi Le Corbusiers. Hann
lærði graflist í Eeola d’Art í La Chaux
de Fonds og hefur einnig kynnt sér
hreyfingu Kathara á miðöldum rækilega.
Og er ekki hinn óvenjulegi næm.leiki
hans bæði eiginleiki úrsmiða og trúvill-
inga?
Þessir þættir virðast í andstöðu hverir
við aðra, en þeir eru ekki tákn erfiðs og
flókins persónuleika, heldur ríkrar — en
einfaldrar skapgerðar. í augum vina
sinna er hann Corbu — eða L—C, ein*
oe hanp nefnir sig sjálfur — heiðar-
legur og hreinlyndur maður, sem elskar
góðan mat og góðar sögur. Meðal þeirra
rithöfunda, sem eru honum kærastir, eru
Rabelais og- Cervantes. Hugsanir hans
koma að vísu fram í síbrey tilegum
Eftir Wolfgang Pehnt
myndum, en að baki þeirra liggja fáar
og sterkar hugmyndir, sem fylgt hafa
honum alla ævi — og þar birtist snill-
ingur heimilishaldsins, sem álítur, að
ekkert sé á eyðsluseminni að græða.
F ormnýjungar Le Corbusiers eru
saml sem áður afar margvíslegar. Löng
sýnist leiðin frá hinum „nakta“ glæsi-
leik einbýlishúsanna á þriðja tug aldar-
innar til hinna miklu verka, þar sem
byggingarefnið er mótað í líkingu við
höggmynd, sem L—C hefur skapað
síðan hann gerði kirkjuna í Ronchamp.
En þær hugmyndir um híbýli mann-
anna, sem að baki liggja, hafa ekki
breytzt í áratugi. „Vinnustofu hinnar
þolinmóðu leitar“ — „L’atelier de ia
recherehe patiente“ — kallar Le Cor-
busier mjóu vinnustofuna sína (sem
líkist gangi) í Rue de Sevres i Farís,
fbúðarhús í Nantes-Reze, nefnt „maisen radiuse" geislahús")'
g LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
11. tölublað 1903